วุฒิพงศ์  กายะพิงค์
โรงพยาบาลสวนปรุง

          กลอนดังกล่าวเป็นตอนหนึ่งในจดหมายลาตายของนายสาธิต นักเรียนชั้นม.6 โรงเรียนวิเศษชัยชาญตันติวิทยาภูมิ จ.อ่างทอง ที่ใช้อาวุธปืนยิงตัวตายเพราะเหตุน้อยใจที่สอบทำเกรดได้ไม่ถึง 3 กลัวแม่เสียใจ โดยนางประมวลผู้เป็นมารดาให้สัมภาษณ์กับผู้สื่อข่าวว่าคาดหวังในเรื่องการเรียนของลูกมากหวังจะให้เป็นนายร้อยเข้าโรงเรียนเตรียมทหาร ส่งเสียให้เรียนกวดวิชาตลอด แทบทุกเทอมมีการตั้งรางวัลให้ลูก โดยในเทอมนี้สัญญาว่า หากได้เกรดเฉลี่ยเกิน 3 จะให้มอเตอร์ไซค์ 1 คัน แต่พอฟังผลสอบลูกชายเดินหน้าเศร้ามาขอโทษบอกว่าทำเกรดเฉลี่ยได้ 2.75 เพราะสอบตก 2 วิชา และเกิดอาการเครียดเข้าไปเก็บตัวอยู่ในห้อง กระทั่งตัดสินใจใช้อาวุธของพ่อยิงตัวตายในที่สุด (น.ส.พ.ข่าวสด 15 ต.ค.48 น.2)

          จากเหตุการณ์ดังกล่าวมีสื่อมวลชนตลอดจนผู้ที่เกี่ยวข้องหลายฝ่ายต่างให้ความสนใจและออกมาแสดงความคิดเห็นมากมายเกี่ยวกับสาเหตุการตาย แต่ในความเป็นจริงแล้วการที่ใครสักคนจะตัดสินใจฆ่าตัวตายนั้นมักเกิดจากหลายสาเหตุสืบเนื่องเชื่อมโยงกันมาตลอด ถ้าเป็นความเชื่อด้านพุทธศาสนาก็ถือว่าเกิดจากสาเหตุตั้งแต่กรรมในอดีตชาติ ถ้ามองด้านจิตวิทยาก็อาจบอกว่าเกิดจากบุคลิกภาพ การเลี้ยงดู สภาพแวดล้อมและสาเหตุส่งเสริมอื่น ๆ ก่อนตัดสินใจฆ่าตัวตาย

          แต่การนำเสนอบทความนี้ ผู้เขียนต้องการนำเสนอสิ่งที่ปรากฎอยู่ในข่าวเพียง 2 ประการ คือ ความรู้สึกไร้คุณค่า และการตั้งความหวัง

          1. ความรู้สึกไร้คุณค่า จากการวิเคราะห์เนื้อหากลอนที่ผู้ตายเขียนจะเห็นได้ว่ามีหลายคำที่แสดงให้เห็นว่าผู้ตายรู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า เช่นคำว่า สุดอนาจชีวิตนี้ ตัวลูกเปรียบเหมือนพญามาร คอยรังควานพ่อแม่ให้ขุ่นใจ ลูกรู้ตัวว่าลูกนั้นชั่ว เป็นต้น จะเห็นได้ว่าผู้ตายรู้สึกไร้คุณค่า ไร้ความภูมิใจในชีวิต ซึ่งเป็นสาเหตุที่สำคัญประการหนึ่งทำให้เขาตัดสินใจฆ่าตัวตาย

          ในด้านจิตวิทยาความรู้สึกมีคุณค่านั้นมีความสำคัญยิ่งต่อชีวิตมนุษย์ บุคคลที่รู้สึกว่าชีวิตมีคุณค่า ชีวิตจะมีความหวัง มีความหมาย มีพลังในการที่จะดำรงอยู่และต่อสู้ชีวิต แต่ในทางตรงกันข้าม เมื่อไหร่ที่ชีวิตรู้สึกไร้ค่าจะเป็นอันตรายมากทำให้หดหู่ใจ น้อยใจ รู้สึกว่าชีวิตไม่มีความหวัง ไม่มีความหมาย และรุนแรงที่สุดถึงขั้นตัดสินใจฆ่าตัวตาย เพราะความรู้สึกมีคุณค่านั้นเปรียบเสมือนวัคซีนใจป้องกันปัญหาสุขภาพจิตที่สำคัญมาก

          ดังนั้น มนุษย์ทุกคนควรจะรู้สึกว่าตัวเองมีคุณค่าอยู่เสมอด้วยการค้นหาคุณงานความดีต่าง ๆ ที่ตัวเองมีอยู่ และเช่นเดียวกันก็ควรค้นหาคุณงามความดีของผู้อื่นเช่นกัน และชื่นชมในคุณงามความดีนั้น ๆ ซึ่งกันและกันจะทำให้ทุกคนมีความภาคภูมิใจและรู้สึกว่าเป็นคนที่มีคุณค่า ไม่ใช่มองแต่จุดด้อย จุดบกพร่องของตัวเองและผู้อื่น และแม้มองเห็นจุดด้อยก็ควรมองจุดด้อยในด้านดี คือมองจุดด้อยว่าเป็นโอกาสพัฒนา ไม่ควรเก็บมาระทมใจจนรู้สึกไร้คุณค่าในชีวิต

          2. การตั้งความหวัง จะเห็นได้จากการนำเสนอข่าวพบว่า แม่ตั้งความหวังในตัวลูกไว้มาก โดยแม่ให้สัมภาษณ์ว่าคาดหวังในเรื่องการเรียนของลูกมาก หวังให้เป็นนายร้อยเข้าโรงเรียนเตรียมทหายส่งเสียให้เรียนกวดวิชาตลอดแทบทุกเทอม มีการตั้งรางวัลให้ลูก โดยเทอมนี้สัญญาว่าหากได้เกรดเฉลี่ยเกิน 3 จะให้มอเตอร์ไซค์ 1 คัน นั่นเป็นความคาดหวังของแม่

          ส่วนลูกชายเมื่อทำไม่ได้ก็รู้สึกผิดหวัง ดังตอนหนึ่งของกลอนกล่าวว่า “ลูกทำตัวไม่ได้ดังใจหมาย” สุดท้ายดูเหมือนว่าความคาดหวังทั้งแม่ทั้งลูกกลับมาเป็นอันตรายต่อตัวเองในด้านสุขภาพจิต ความหวังเป็นสิ่งที่ดีที่มนุษย์ทุกคนควรมีความหวังเพราะความหวังทำให้ชิวิตดำรงอยู่ด้วยการรอคอยอย่างมีจุดหมาย แต่การบริหารความหวังต่างหากเป็นเรื่องสำคัญ

          กล่าวคือ มนุษย์ควรตั้งความหวังอยู่บนพื้นฐานของความเป็นไปได้ตามศักยภาพของแต่ละบุคคลซึ่งมีไม่เหมือนกันและไม่เท่ากัน ศักยภาพในที่นี้หมายถึง ทั้งระดับเชาว์ปัญญา ทุนด้านทรัพย์สินเงินทอง ทุนทางด้านสังคม และอื่น ๆ อีกมากมายที่เกี่ยวข้องกับบริบทของเหตุการณ์ที่เราตั้งความหวังไว้

          นอกจากนั้นมนุษย์ควรมีความยืดหยุ่นในการตั้งความหวัง เช่น หวังไว้ 100% เมื่อพยายามทำเต็มที่แล้วทำได้เพียง 70% ก็ควรภูมิใจในความพยายามนั้น ในทางตรงกันข้ามหากตั้งความหวังไว้เพียง 70% เมื่อพยายามแล้วกลับทำได้เกินความคาดหวังถึง 80% ก็ควรภูมิใจเช่นเดียวกัน นี่คือความยืดหยุ่นในการตั้งความหวัง

          นอกจากนั้นมนุษย์ควรเปลี่ยนความหวังใหม่ได้ กล่าวคือ เมื่อหวังสิ่งใดสิ่งหนึ่งแล้วพยายามสักเท่าไหร่ก็ไม่ได้สิ่งหวังนั้นก็สามารถเปลี่ยนความหวังไปหวังสิ่งใหม่ ๆ ได้อย่างสมเหตุสมผล จากกรณีตัวอย่างดังกล่าวคงมิอาจปฏิเสธได้ว่าสาเหตุการตายอย่างหนึ่งของนายสาธิตเกี่ยวข้องกับปัจจัยทางจิตวิทยาเรื่องความรู้สึกไร้คุณค่าและคาดหวังในชีวิตด้วย

          การค้นหาคุณงามความดีของตนเองและผู้อื่นแล้วชื่นชมคุณงามความดีนั้น ๆ นอกจากจะช่วยให้คนเราเกิดความภูมิใจและรู้สึกว่าชีวิตมีคุณค่าแล้วถือว่าเป็นบุญในพุทธศาสนาอีกด้วยเรียกว่าปัตตานุโมทนามัย คือ ชื่นชมยินดีในคุณงามความดีของผู้อื่นถือเป็นบุญ

          นอกจากนั้นการมีชีวิตอยู่อย่างมีความหวังและบริหารความหวังอย่างเหมาะสม คือตั้งความหวังให้เหมาะสมกับศักยภาพของตัวเอง มีความยืดหยุ่นในการตั้งความหวัง และสามารถเปลี่ยนความหวังใหม่ได้ จะช่วยให้การดำรงชีวิตอยู่อย่างมีภูมิต้านทานทางจิตใจ เพราะชีวิตที่มีคุณค่าและมีความหวังจะเป็นพลังให้ดำรงชีวิตด้วยสุขภาพจิตที่ดีนั่นเอง