No.281

ดร.สุทธิ สุนทรานุรักษ์

ผู้อำนวยการกลุ่มพัฒนาการตรวจสอบ สำนักวิจัยและพัฒนาการตรวจเงินแผ่นดิน สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน

 

 

 

 

ภูมิภาคอาเซียนนับว่า “เนื้อหอม” ที่สุดในเวลานี้ เนื่องจากเหล่าประเทศมหาอำนาจมองว่าอาเซียนเป็น “พื้นที่ยุทธศาสตร์สำคัญ” ทั้งทางการค้า การลงทุน รวมทั้งด้านความมั่นคง เพราะเมื่อกลางเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมาได้มี การประชุมสุดยอดอาเซียน-สหรัฐอเมริกา (ASEAN-US Summit 2016) ขึ้นที่ เมืองรานโช มิราจ (Rancho Mirage) มลรัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา

 

 

          โดยสาระสำคัญของการประชุมครั้งนี้ คือ การยกระดับความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนและสหรัฐอเมริกาให้เป็น “หุ้นส่วนเชิงยุทธศาสตร์” เพราะนับตั้งแต่ปี ค.ศ.2000 เป็นต้นมา จีนเริ่มขยายอิทธิพลเข้ามาในอาเซียนมากขึ้นโดยเฉพาะกลุ่มประเทศ CLMV รวมถึงไทย จนทำให้สหรัฐฯ เริ่มกังวลในสถานภาพของตนเองว่าอาจจะสูญเสียความได้เปรียบในภูมิภาคนี้ไปให้กับจีน

 

 

 

การประชุมสุดยอดผู้นำอาเซียน-สหรัฐอเมริกา ที่เมืองรานโช มิราจ แคลิฟอร์เนีย

เป็นอีกภาพสะท้อนในการเดินหมากเพื่อปรับสมดุลอำนาจของสหรัฐกับจีนในภูมิภาคอาเซียน

ภาพจาก http://www.antaranews.com/en/news/103169/asean-us-summit-ends-with-sunnylands-declaration

 

 

          การประชุมสุดยอดผู้นำรอบนี้นับเป็นการ “ช่วงชิง” พื้นที่ในภูมิภาคอาเซียนที่สหรัฐฯ พยายามปรับสมดุลความสัมพันธ์กับอาเซียนให้มั่นคงมากขึ้น และยังพยายามชี้ให้เห็นว่าตนองยังเป็นแกนหลักในการสนับสนุนอาเซียนให้เจริญเติบโต ก้าวหน้าได้ภายใต้ระเบียบโลกใหม่ที่สหรัฐฯ วางไว้เมื่อ 20 กว่าปีมาแล้ว

 

          ในปี ค.ศ.2016 ยังมีมหาอำนาจอีกสองประเทศที่เข้าคิวรอประชุมสุดยอดกับกลุ่มผู้นำอาเซียน คือ รัสเซีย ที่จะจัดประชุมสุดยอดผู้นำอาเซียน-รัสเซีย (ASEAN-Russia Summit) ระหว่างวันที่ 19-20 พ.ค. โดยการประชุมครั้งนี้นับเป็นครั้งสำคัญที่รัสเซียจะหาพันธมิตรทางเศรษฐกิจ หลังจากที่ถูกกดดันอย่าหนักทั้งจากสหรัฐและอียู

 

          ต่อจากนั้น ในเดือนกันยายนจะมีการ ประชุมร่วมกันระหว่างอาเซียน-จีน (ASEAN-China Summit) ที่กรุงเวียงจันทน์ สปป.ลาว การประชุมระหว่างอาเซียน-จีน ยิ่งตอกย้ำให้เห็นว่าอาเซียน คือ จุดยุทธศาสตร์สำคัญในเวทีการเมืองระหว่างประเทศที่จีนมองเห็นมาตั้งแต่ต้นแล้วว่าอาเซียน คือ อนาคต และพวกเขาได้ใช้ความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นมาตั้งแต่อดีตเป็นเครื่องยืนยันในความแนบแน่นของอาเซียนกับรัฐบาลปักกิ่ง

 

 

 

การประชุม ASEAN-China Summit เมื่อเดือนพฤศจิกายน ปีที่แล้ว แสดงให้เห็นอิทธิพลของจีนในเวทีการเมืองระหว่างประเทศชัดขึ้นเรื่อย ๆ

ภาพจาก http://www.nationmultimedia.com/new/2015/11/21/aec/images/30273458-01_big.jpg

 

 

          กลับมาที่เรื่องของเรากันต่อดีกว่าครับ สำหรับซีรีส์ชุด “ฟิลิปปินส์...ก้าวย่างด้วยความมั่นใจ เดินไปด้วยความมั่นคง” ในตอนที่ 2 นี้จะเริ่มต้นเล่าถึงการเข้ามาของสเปนซึ่งปกครองฟิลิปปินส์นานกว่า 300 ปี

 

          สเปนจึงมีอิทธิพลต่อฟิลิปปินส์ชนิดที่เรียกได้ว่า “ฝังราก” ลึกลงไปทั้งทางด้านภาษา สังคม วัฒนธรรม แม้กระทั่งการตั้งชื่อ

 

          นอกจากนี้สเปนยังนำศาสนาคริสต์นิกาย “โรมันคาธอลิค” มาเผยแผ่ในฟิลิปปินส์จนทำให้ทุกวันนี้ฟิลิปปินส์มีคริสตศาสนิกชนมากที่สุดเป็นอันดับสองของทวีปเอเชีย...คริสต์จักรในฟิลิปปินส์นับเป็นสถาบันหลักอีกสถาบันที่มีความสำคัญโดยเฉพาะในช่วงเวลาที่ประเทศเกิดวิกฤตการณ์ทางการเมือง

 

 

ฟิลิปปินส์...ก้าวย่างด้วยความมั่นใจ เดินไปด้วยความมั่นคง

 

          ย้อนหลังกลับไปช่วงเริ่มต้นล่าอาณานิคมในศตวรรษที่ 15-16 มหาอำนาจในยุคนั้น คือ โปรตุเกสและสเปน ทั้งสองชาติต่างช่วงชิงความเป็นใหญ่โดยอาศัยกองเรือสำรวจโลก โดยการค้นพบโลกใหม่ของ คริสโตเฟอร์ โคลัมบัส (Christopher Columbus) ได้กลายเป็นแรงบันดาลใจให้กับราชสำนักสเปนและโปรตุเกสพยายามแสวงหาดินแดนใหม่ ๆ มาครอบครอง

 

          การแสวงหาดินแดนใหม่ นอกจากเป็นการแสดงแสนยานุภาพของราชอาณาจักรแล้ว ยังเป็นการแสวงหาทรัพยากรการผลิตที่มีค่าตั้งแต่ สินแร่ พืชผลทางการเกษตรที่ยุโรปปลูกไม่ได้ เครื่องเทศ รวมถึงทาส

 

          จุดเริ่มต้นที่ทำให้สเปนหันหัวเรือมาทางโลกตะวันออก เราต้องย้อนไปเมื่อปี ค.ศ.1494 หลังจากที่สเปนและโปรตุเกสลงนามใน สนธิสัญญาทอร์เดซิลลัส (Treaty of Tordesillas) โดย พระสันตะปาปา อเล็กซานเดอร์ที่ 6 (Pope Alexander VI) ได้เจรจาหย่าศึกความขัดแย้งของสองประเทศมหาอำนาจ และใช้เขตปักปันที่ว่าโปรตุเกสจะได้ทุกดินแดนทางด้านตะวันออกของเส้นที่แบ่งผ่ากลางจากมหาสมุทรแอตแลนติก ส่วนสเปนจะได้ส่งที่เป็นด้านตะวันตกของเส้น

 

 

 

การลงนามในสนธิสัญญาทอร์เดซิลลัส ทำให้ทั้งสเปนและโปรตุเกสต่างมุ่งหน้าล่าอาณานิคมตามข้อตกลงที่วางร่วมกันไว้

เป็นเหตุผลที่กองเรือสเปนมุ่งสู่เอเชียและค้นพบฟิลิปปินส์ในที่สุด

ภาพจาก https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/52/3c/40/523c4091a7c1d4954f34faf666dd7618.jpg

 

 

          สนธิสัญญาฉบับนี้ทำให้มหาอำนาจทั้งสองต่างหันหัวเรือมุ่งหน้าแสวงหาอาณานิคมโดยมีวัตถุประสงค์สำคัญ คือ การหาเครื่องเทศซึ่งเป็นของมีค่าในยุคนั้น รวมทั้งเผยแพร่คริสต์ศาสนา

 

          ด้วยเหตุนี้กองเรือสเปนจึงแล่นใบออกมาค้นหาโลกใหม่ และพบฟิลิปปินส์ในที่สุด โดยในเวลานั้นนักเดินเรือผู้ยิ่งใหญ่อีกคน คือ เฟอร์ดินานด์ มาเจลเลน (Ferdinand Magellan) คือ บุคคลสำคัญที่มีส่วนค้นพบหมู่เกาะฟิลิปปินส์ก่อนที่จะถูกชนพื้นเมืองฆ่าตาย

 

 

 

เฟอร์ดินานด์ มาเจลเลน (Ferdinand Magellan) อีกหนึ่งตำนานนักสำรวจโลกที่มีชื่อเสียงไม่แพ้โคลัมบัส

มาเจลแลนแล่นเรือมาพบหมู่เกาะฟิลิปปินส์และเขาต้องจบชีวิตลงที่แห่งนี้

ภาพจาก https://lordsofthedrinks.files.wordpress.com/2015/06/magellan.jpg

 

 

          ในปี ค.ศ.1543 รุย โลเปส เดอ บิยาโลบอส (Rhuy-Lopez de Villabos) ได้ตั้งชื่อหมู่เกาะใหม่ที่ มาเจลแลนพบว่า เฟลิปปินา (Felipina) ต่อมาจึงเปลี่ยนเป็น ฟิลิปปินส์ (Philippines) ทั้งนี้เพื่อเฉลิมพระเกียรติให้กับเจ้าชายฟิลิป มกุฏราชกุมาร องค์รัชทายาทแห่งสเปน

 

 

 

มกุฎราชกุมารแห่งสเปน เจ้าชายฟิลิปที่ 2 ชื่อของพระองค์ได้กลายมาเป็นชื่อของฟิลิปปินส์

ภาพจาก http://cpcabrisbane.org/Kasama/2003/V17n3/ColonialName.htm

 

 

          กองเรือสเปนค่อย ๆ แทรกซึมเข้ามายึดครองฟิลิปปินส์จนกระทั่งสามารถควบคุมได้เบ็ดเสร็จเด็ดขาด ในปี ค.ศ.1571 หลังจากที่สเปนได้ยึดหมู่เกาะลูซอนและสถาปนาให้ เมืองมะนิลา เป็นเมืองหลวงของฟิลิปปินส์

 

          การใช้กองเรือที่ทันสมัยทำให้สเปนสามารถเอาชนะศึกกับชนพื้นเมืองได้ไม่ยากเย็นนัก

 

 

 

กองเรือสเปนพร้อมอาวุธที่ทันสมัยค่อย ๆ รุกคืบฟิลิปปินส์

และสามารถยึดครองได้ในที่สุดทำให้ฟิลิปปินส์ตกเป็นอาณานิคมของสเปนมากกว่า 300 ปี

ภาพจาก http://www.explorer-philippines.com/beta/philippine-history/

 

 

          อย่างที่เรียนไปตอนต้นแล้วนะครับว่า สิ่งที่สเปนต้องการ คือ เครื่องเทศ เมื่อสามารถยึดครองหมู่เกาะเหล่านี้ได้แล้ว สเปนจึงมีสิทธิผูกขาดในการค้าเครื่องเทศ ขณะเดียวกันพวกเขาก็แผ่ขยายอิทธิพลของคริสต์จักรให้คนพื้นเมืองได้หันมานับถือศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาธอลิคด้วย

 

          เมืองมะนิลา ในศตวรรษที่ 16 กลายเป็นยุทธศาสตร์ทางการค้าที่เชื่อมทั้งราชสำนักจีน เกาะริวกิว ไต้หวัน รวมถึงญี่ปุ่น ทำให้ช่วงเวลานั้นชาวจีน ญี่ปุ่น เข้ามาทำมาค้าขายในมะนิลาเป็นจำนวนมาก ขณะเดียวกันสเปนนำแร่เงิน ทองคำจากเม็กซิโกและเปรูเข้ามาค้าขายด้วย

 

          พูดง่าย ๆ คือ ความสำเร็จในการล่าอาณานิคม นอกจากจะสามารถแสวงหาวัตถุดิบราคาถูก ส่งป้อนประเทศเมืองแม่แล้ว การล่าอาณานิคมยังเป็นที่ระบายและแลกเปลี่ยนสินค้าจากดินแดนอาณานิคมอื่นด้วย

 

          นอกจากการแสวงหาเส้นทางผูกขาดการค้าเครื่องเทศแล้ว สเปนยังใช้ศาสนาคริสต์เป็นเครื่องมือสำคัญในการปกครอง “โน้มน้าว” ให้คนพื้นเมืองหันมาเข้ารีต

 

          ราชสำนักสเปนใช้กลวิธีโดยให้สันตะปาปาตั้งมะนิลาเป็นศูนย์กลางของคณะบาทหลวง มี อาร์ค บิชอบ (Arch Bishop) เป็นประมุข

 

          การส่งมิชชันนารีเข้ามาผูกมิตรกับชาวพื้นเมืองทำให้การขยายตัวของคริสต์จักรนิกายโรมันคาธอลิคเติบโตอย่างรวดเร็ว เนื่องจากในอดีตนั้น ชนพื้นเมืองนับถือพ่อมดหมอผี แต่การมาของศาสนาคริสต์ซึ่งมีระบบการจัดการที่ดีกว่า สามารถสร้างความศรัทธาให้กับชาวพื้นเมืองได้มากกว่า

 

          ท่านอาจารย์ ดร.วรางคณา นิพัทธ์สุขกิจ ผู้เชี่ยวชาญด้านประวัติศาสตร์ฟิลิปปินส์สรุปไว้น่าสนใจว่า

 

          “การนำคริสต์ศาสนาเข้ามาเผยแผ่ให้แก่ประชาชนเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้สเปนเข้าปกครองฟิลิปปินส์ได้โดยไม่ต้องทำสงครามมากนัก การทำให้ประชาชนศรัทธาในคริสต์ศาสนานำมาซึ่งการยกดินแดนให้วัดและยอมให้สเปนเข้ามาปกครองในฐานะผู้อุปถัมภ์ในศาสนาคริสต์”

 

          สเปนปกครองฟิลิปปินส์แบบเบ็ดเสร็จเด็ดขาดทั้งในแง่การบริหารราชการแผ่นดิน เศรษฐกิจการค้า และด้านศาสนจักร แน่นอนว่า สเปนได้วางกลไกเอารัดเอาเปรียบชนพื้นเมืองผู้ถูกปกครอง เช่น การวางระบบ เอ็นโคเมียนดา (Encomienda) ที่เป็นระบบศักดินาโดยเจ้าศักดินาสามารถเรียกเก็บผลประโยชน์บุคคลผู้เข้ามาทำมาหากินในพื้นที่ตนเองและแฝงเงื่อนไขว่าผู้เข้ามาทำมาหากินต้องนับถือคริสต์โรมันคาธอลิค

 

          การวางระบบศักดินาเช่นนี้ มิได้มีแค่เพียงขุนนางชาวสแปนิชที่ถูกส่งมาปกครองเพียงอย่างเดียว หากแต่บาทหลวงในศาสนจักรก็มีอิทธิพลที่สามารถขูดรีดแรงงาน ผลผลิตส่วนเกินและสั่งสมความมั่งคั่งไว้

 

          การขูดรีดของเจ้าอาณานิคมจึงกลายเป็น “ฝันร้าย” ของคนพื้นเมืองที่ต้องทนถูกกดขี่ รับใช้ชาวสเปน

 

 

 

Indios เป็นชื่อที่ชาวสเปนเรียกชนพื้นเมืองฟิลิปปินส์ พวกเขากดขี่ข่มเหงชนพื้นเมืองเยี่ยงทาสจนในนำไปสู่การสั่งสมความคับแค้นและก่อตัวเป็นขบวนการชาตินิยมในที่สุด

ภาพจาก http://cpcabrisbane.org/Kasama/2003/V17n3/ColonialName.htm

 

 

          สเปนยังวางกฎระเบียบที่กีดกันชนพื้นเมืองไว้เคร่งครัด ตั้งแต่ ไม่อนุญาตให้ชาวพื้นเมืองเข้ารับราชการ ไม่ให้มีโอกาสได้รับการศึกษา ไม่มีกรรมสิทธิ์ในที่ดิน ต้องเสียภาษีในอัตราที่รัฐบาลกำหนดและถูกบังคับให้ใช้แรงงานเยี่ยงทาสติดที่ดิน

 

          สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้เป็นความโหดร้ายที่สเปนกระทำต่อชนพื้นเมือง การกดขี่ได้สั่งสมให้ชาวปินอยมีความอดทนและพร้อมลุกขึ้นสู้หากมีโอกาส

 

          อย่างไรก็ดี ขบวนการชาตินิยมในฟิลิปปินส์เริ่มก่อตัวอย่างเงียบ ๆ ในช่วงศตวรรษที่ 19 คนหนุ่มรุ่นใหม่ที่มีการศึกษาเริ่มซึมซับอุดมการณ์ต่อสู้เพื่อโค่นล้มผู้ปกครองที่ข่มเหง

 

          ขบวนการชาตินิยมจะเริ่มต้นอย่างไรนั้น ไว้ฉบับหน้าเรามาว่ากันต่อนะครับ