โกศล ดีศีลธรรม
Koishi2001@yahoo.com

โดยทั่วไปผู้ประกอบการไม่ว่าจะเป็นภาคการผลิตหรือการให้บริการได้มีเป้าหมายสร้างผลกำไรสูงสุดให้กับองค์กร ดังคำกล่าวว่า "The goal of a firm is to make profit" ซึ่งจัดเป็นตัวชี้วัดผลการดำเนินงาน ดังนั้นผู้บริหารองค์กรจึงมุ่งให้ความสนใจต่อการบริหารทรัพยากรที่เป็นปัจจัยนำเข้า (Input) เพื่อให้เกิดการแปรรูปเป็นผลิตผล          

ด้วยเหตุนี้การวัดผลิตภาพจึงเป็นประเด็นที่องค์กรต่าง ๆ ให้ความสนใจ เนื่องจากผลิตภาพไม่เพียงแค่มุ่งตัวชี้วัดประสิทธิผลทางการเงิน (Financial Effectiveness) แต่ยังแสดงถึงประสิทธิภาพของการดำเนินงาน (Operation Efficient) ทำให้ผู้บริหารระดับสูงสามารถเข้าใจภาพรวมของผลการดำเนินงานธุรกิจ   

รูปที่ 1 แสดงเป้าหมายการดำเนินธุรกิจ

โดยทั่วไปการวัดผลิตภาพในมุมมองทางเศรษฐศาสตร์ได้ถูกแสดงด้วยสัดส่วนของผลิตผลเทียบกับปัจจัยนำเข้าซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดประสิทธิภาพ (Efficiency Concept) ส่วนคุณภาพมักกล่าวถึง ประสิทธิผล (Effectiveness) แต่ในประเด็นหลังมักไม่ค่อยให้ความสนใจในการวัดผลสำหรับบางธุรกิจ เนื่องจากการวัดทางคุณภาพมีความยุ่งยากและไม่เป็นรูปธรรม

โดยทั่วไปการประเมินผลงานระดับปฏิบัติการมักแสดงด้วยความถี่หรือจำนวนครั้งของการทำงานผิดพลาดที่ส่งผลให้เกิดของเสียและค่าใช้จ่ายที่เกิดจากการแก้ไขงาน ระดับสายการผลิตฝ่ายงาน  

รูปที่ 2 โครงสร้างปัจจัยกระบวนการแปรรูป

สำหรับขั้นแรกของการประเมินผลิตภาพจะดำเนินการติดตามวัดผลิตผล (Output) แล้วจึงพิจารณาปัจจัยนำเข้าที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการแปรรูป ประกอบด้วย วัตถุดิบ แรงงาน และปัจจัยสนับสนุนการผลิต เช่น จำนวนชั่วโมงการทำงาน เครื่องจักร อุปกรณ์จับยึด เป็นต้น โดยมาตรวัดปัจจัยนำเข้าได้มุ่งประเมินวัดผลจากองค์ประกอบหลักทางต้นทุน ประกอบด้วย

• แรงงาน (Labor) จัดเป็นต้นทุนทางตรง ประกอบด้วย ค่าใช้จ่ายฝึกอบรม ค่าล่วงเวลา สวัสดิการและค่าตอบแทน  เป็นต้น
• ค่าวัสดุ (Material) ประกอบด้วยต้นทุนสำหรับการจัดซื้อ ชิ้นส่วน อะไหล่ และปัจจัยสนับสนุนการดำเนินงาน

• การว่าจ้างตามสัญญา (Contracts) โดยประเมินจากค่าใช้จ่ายโครงการพิเศษ (Special Project) ที่ได้ว่าจ้างจากองค์กรภายนอก เช่น การดูแลบำรุงรักษา Boiler งานตรวจซ่อมใหญ่ (Overhaul) เป็นต้น โดยสัญญาว่าจ้างได้ครอบคลุมเฉพาะส่วนงานที่รับผิดชอบเป็นครั้งคราวหรืออาจว่าจ้างเป็นพนักงานด้วยสัญญาจ้างงานตามโครงการ

• ค่าเช่าอุปกรณ์ (Equipment Rentals) เป็นค่าเช่าอุปกรณ์สำหรับการขนย้าย เช่น เครน, Forklift เป็นต้น
• ค่าโสหุ้ยสำหรับงานบำรุงรักษา (Maintenance Overhead) เป็นค่าใช้จ่ายบุคลากรสำหรับจัดการบำรุงรักษาและควบคุมงาน ประกอบด้วย วิศวกรฝ่ายวางแผน และบุคลากรส่วนงานสนับสนุน ซึ่งค่าใช้จ่ายเหล่านี้ได้คิดแยกจากค่าใช้จ่ายศูนย์ให้บริการ (Shop Service)

• ค่าโสหุ้ยโดยรวมขององค์กร (Corporate Overhead) โดยทั่วไปค่าใช้จ่ายดังกล่าวมักคิดประเมินตามสัดส่วนต้นทุนรวมขององค์กร เช่น ค่าใช้จ่ายการบริหาร และค่าเสื่อมราคา

รูปที่ 3 องค์ประกอบต้นทุนการผลิต

สำหรับการตรวจประเมินผลจากโครงการปรับปรุงผลิตภาพมักแสดงผลเชิงปริมาณ ดังนั้นหัวหน้างานจึงมักทำการเปรียบเทียบด้วยผลลัพธ์ก่อนและหลังดำเนินการปรับปรุง ซึ่งตัวเลขเหล่านี้ได้ถูกใช้สำหรับเป็นตัวชี้วัดการควบคุมงานประจำวันและมาตรฐานสำหรับการร่างแผนงานหรือมาตรฐานการประเมินผล โดยสามารถคำนวณด้วยการใช้หน่วยตามประเภทของปริมาณปัจจัยนำเข้า และปริมาณผลิตผล หากใช้หน่วยวัดเดียวกันก็มีความหมายเช่นเดียวกับประสิทธิภาพเชิงวิศวกรรมที่มีค่าสูงสุด100% โดยจำแนกได้เป็นประเภทต่าง ๆ เช่น

- ประสิทธิภาพหน่วยของเวลา          : อัตราความพร้อมทำงาน ประสิทธิภาพการปฏิบัติงาน
- ประสิทธิภาพในหน่วยปริมาณวัสดุ    : อัตราผลิตผลดี (Yield)
- ประสิทธิภาพในหน่วยของแรงงาน    : อัตราการมาทำงาน
- ประสิทธิภาพในหน่วยของผลิตภาพเชิงคุณภาพ  : อัตราส่วนของเสีย

โดยทั่วไปการปรับปรุงผลิตภาพสำหรับธุรกิจภาคการผลิต หมายถึงการปรับปรุงคุณภาพ ที่ดำเนินการด้วยแนวทางปรับปรุงการออกแบบผลิตภัณฑ์และกระบวนการผลิต ตลอดจนการออกแบบงาน (Job Design) ให้เหมาะสม เพื่อลดอัตราการเกิดของเสีย ซึ่งสามารถประเมินวัดผลได้ด้วยค่าผลิตผลดี (Yield) ของผลิตภัณฑ์ที่ถูกใช้เป็นตัวชี้วัดผลิตภาพ        

โดยผลิตผลที่เกิดขึ้นจะต้องสอดคล้องกับข้อกำหนดเฉพาะ (Specification) ที่ประเมินจากสัดส่วนจำนวนหน่วยชิ้นงานที่มีคุณภาพดีเทียบกับจำนวนหน่วยชิ้นงานในกระบวนการเริ่มต้น ซึ่งสามารถคำนวณได้จากกระบวนการผลิตทั้งหมด โดยใช้ความสัมพันธ์

Yield = (Total Input) (% Good Units) + (Total Input) (1 - % Good Units) (% Reworked)

Yield = (ปัจจัยนำเข้ารวม) x (สัดส่วนผลิตผลดี) + (ปัจจัยนำเข้ารวม) x (1-สัดส่วนของดี) x (สัดส่วนงานแก้ไข)
Y   = (I) x (%G) + (I) x (1-%G) x (%R)

ดังนั้นค่า Yield จึงแสดงด้วยผลรวมปัจจัยนำเข้าที่ถูกแปรรูปเป็นชิ้นงานดีรวมกับสัดส่วนชิ้นงานบกพร่องที่ต้องทำการแก้ไข หากกระบวนการมีค่า Yield สูง หมายถึงกระบวนการสามารถผลิตชิ้นงานได้สอดคล้องกับข้อกำหนด โดยมีคุณภาพระดับที่สามารถยอมรับได้ เช่น หากกระบวนการผลิตประกอบด้วยชิ้นงาน 100 หน่วย

โดยผลิตผลได้เกิดข้อบกพร่องขึ้น 2 หน่วย จากข้อมูลดังกล่าวได้แสดงถึงค่า Yield เกิดขึ้นจากกระบวนการ 98% แต่ค่า Yield เป็นเพียงตัวชี้บ่งระดับคุณภาพผลิตภัณฑ์ ซึ่งไม่ใช่สมรรถนะผลิตภัณฑ์ที่แท้จริงในมุมมองลูกค้า 

กรณีศึกษา 1 สถานประกอบการแห่งหนึ่งได้ดำเนินกิจการผลิตชิ้นส่วนเครื่องจักรกล โดยแต่ละวันได้มีการป้อนชิ้นงานที่กระบวนการแรก 1700 หน่วย ซึ่งมีค่าเฉลี่ยสัดส่วนชิ้นคุณภาพดี 83% ส่วนชิ้นงานที่มีตำหนิ 60% สามารถดำเนินการแก้ไข (Rework) ถ้าชิ้นงานคุณภาพดีมีสัดส่วนเพิ่มขึ้นเป็น 92% ให้หาค่า Yield ของผลิตภัณฑ์แต่ละวันและค่า Yield ของผลิตภัณฑ์ ?

การคำนวณต้นทุนผลิตต่อหน่วยของผลิตภัณฑ์สามารถหาได้จากผลรวมต้นทุนทางตรง (Direct Cost) กับต้นทุนงานแก้ไขหารด้วยค่า Yield แสดงด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

เมื่อ  Kd = ต้นทุนทางตรงของการผลิตต่อหน่วย 
       I   = ปริมาณปัจจัยนำเข้า
       Kr = ต้นทุนสำหรับงานแก้ไขต่อหน่วย
       R  = จำนวนหน่วยชิ้นงานที่ต้องแก้ไข 
       Y  = ค่าผลิตผลดี (Yield)

สำหรับการเก็บข้อมูลชิ้นงานที่มีคุณภาพดีอาจดำเนินการด้วยการสุ่มตัวอย่าง โดยต้นทุนต่อหน่วย ประกอบด้วยต้นทุนผันแปร เช่น ค่าแรงงาน การตรวจสอบ และการจัดสรรค่าโสหุ้ย (Overhead) เช่น การออกแบบ และระบบสนับสนุนการผลิต

รูปที่ 4 กระบวนการจัดสรรต้นทุน

กรณีศึกษา 2 บริษัท ABC ได้ดำเนินธุรกิจผลิตมอเตอร์ขนาดเล็กเพื่องานอุตสาหกรรม จากข้อมูลสายการผลิตพบว่ามีต้นทุนทางตรงของการผลิตต่อหน่วย 3000 บาท โดยมีต้นทุนสำหรับงานแก้ไข 1200 บาท/หน่วย แต่ละวันทางโรงงานได้ผลิตมอเตอร์ 100 ตัว โดยมีค่าเฉลี่ยชิ้นงานที่มีคุณภาพดี 80% ซึ่งมอเตอร์ที่เกิดความบกพร่องมีสัดส่วน 50% สามารถแก้ไขให้มีคุณภาพดี   

เมื่อดำเนินโครงการTQM ทำให้ ABC ได้พบว่าเมื่อปัญหาในกระบวนการผลิตได้รับการแก้ไขจะสามารถเพิ่มสัดส่วนของชิ้นงานที่มีคุณภาพสอดคล้องกับข้อกำหนดถึง 90% ดังนั้นทางผู้บริหารจึงต้องการประเมินถึงผลกระทบต่อต้นทุนทางตรงต่อหน่วยของการปรับปรุงคุณภาพผลิตภัณฑ์

จากกรณีศึกษาที่ 1 และ 2 ได้แสดงการประเมินวัดผลิตภาพสำหรับกระบวนการผลิตขั้นเดียว (Single Production Process) แต่โดยทั่วไปได้มีการตรวจติดตามระดับคุณภาพผลิตภัณฑ์ตลอดทุกขั้นตอนกระบวนการผลิต ซึ่งแต่ละขั้นตอนได้เกิดงานค้างระหว่างผลิต (WIP) ดังนั้นกระบวนการผลิตที่ประกอบด้วย n ขั้นตอน สามารถประเมินค่า Yield ได้ดังนี้

รูปที่ 5 แผนภาพการเกิดงานค้างระหว่างผลิต

กรณีศึกษา 3 บริษัท XYZ ได้ประกอบด้วยขั้นตอนการผลิตมอเตอร์ 4 กระบวนการ โดยผลลัพธ์จากการตรวจสอบแต่ละขั้นตอนการผลิตแสดงด้วยสัดส่วนค่าผลิตผลดีเฉลี่ยของคุณภาพงานระหว่างผลิตซึ่งแสดงในตารางต่อไปนี้        

ด้วยเหตุนี้ทางบริษัทจึงต้องการทราบค่าสัดส่วนผลิตผลดีของผลิตภัณฑ์ที่เกิดขึ้นแต่ละวันสำหรับการผลิตมอเตอร์100 หน่วย/วัน และต้องการทราบปริมาณหน่วยชิ้นงานนำเข้า (Input) ที่เข้าสู่กระบวนการเริ่มต้นที่ส่งผลให้เกิดชิ้นงานคุณภาพดี 100 หน่วย ?

สำหรับการวัดผลิตภาพที่เชื่อมโยงกับระดับคุณภาพได้เกิดจากการบูรณาการแนวคิดดัชนีคุณภาพและค่า Product Yield เรียกว่า Quality Productivity Ratio (QPR) โดยสามารถหาได้จากความสัมพันธ์

โดยที่ดัชนีคุณภาพ ประกอบด้วย ต้นทุนทางคุณภาพ ดังนั้นสัดส่วนค่า QPR จะเพิ่มขึ้น หากต้นทุนกระบวนการหรืองานแก้ไขลดลง ซึ่งถูกใช้ประเมินสมรรถนะโดยรวมขององค์กรด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

ความสัมพันธ์สัดส่วน QPR ไม่เพียงแค่สะท้อนถึงคำมั่นขององค์กรที่ให้กับลูกค้าเพื่อสร้างความพึงพอใจด้วยการลดปริมาณการคืนสินค้าจากลูกค้า แต่สัดส่วนดังกล่าวยังสะท้อนถึงปัจจัยภายนอกอย่างลูกค้าด้วยตัวชี้วัดทางคุณภาพซึ่งส่งผลให้เกิดความพึงพอใจ เช่น หากธุรกิจมียอดขายรวม 50 ล้านบาท โดยมียอดสัดส่วนการคืนสินค้าประมาณ 10% ของยอดขายรวม ซึ่งมีต้นทุนการขายสินค้า 23 ล้านบาท และเกิดต้นทุนสำหรับงานแก้ไข 7 ล้านบาท ดังนั้นสัดส่วน QPR แสดงดังนี้

กรณีศึกษา 4 บริษัท ABC ได้ดำเนินการผลิตมอเตอร์ขนาดเล็กด้วยตรงทุนกระบวนการต่อหน่วย 3,000 บาท โดยมีต้นทุนสำหรับงานแก้ไข 1,200 บาท/หน่วย แต่ละวันทางโรงงานได้ผลิตมอเตอร์ 100 ตัว และค่าเฉลี่ยชิ้นงานคุณภาพดี 80% ส่วนมอเตอร์ที่เกิดความบกพร่องสามารถดำเนินการแก้ไขให้มีคุณภาพดี ซึ่งมอเตอร์ที่เกิดความบกพร่องมีสัดส่วน 50% สามารถแก้ไขให้มีคุณภาพดี จากข้อมูลดังกล่าวทาง ABC จึง   

ต้องการตรวจสอบผลกระทบของตัวแปร ดังนี้
1) การเพิ่มอัตราการผลิตเป็น 200 หน่วย/วัน  
2) การลดค่าต้นทุนกระบวนการเป็น 2,600 บาท/หน่วย และต้นทุนสำหรับงานแก้ไข 1,000 บาท/หน่วย 
3) ดำเนินโครงการปรับปรุงคุณภาพที่ส่งผลต่อ Product Yield ของคุณภาพสินค้าที่สูงขึ้นเป็น 95%   
4) บูรณาการปัจจัย 2 กับ 3 ให้หาทางเลือกที่เหมาะสมที่สุด

-  Doing it right: แสดงถึงความได้เปรียบทางคุณภาพ (Quality Advantage) ด้วยการทำสิ่งที่สอดคล้องกับข้อกำหนดหรือความต้องการลูกค้า
- Doing things fast:  ความได้เปรียบจากปัจจัยความเร็ว
- Doing things on time: ความได้เปรียบจากการส่งมอบที่ตรงเวลา
- Doing things cheap: ความได้เปรียบทางต้นทุน (Cost Advantage)