รัตนากรณ์ กรณ์ศิลป
rknksp@gmail.com

ทุกวันนี้ GIS และ GIS-T ได้เข้ามามีบทบาทในชีวิตและการทำงานทั้งในภาครัฐและธุรกิจอุตสาหกรรมโดยหลาย ๆ คนไม่รู้ตัว งานสารพัดแขนง ศาสตร์สารพัดสาขาได้ใช้ประโยชน์จากเครื่องมือและเทคนิคของ GIS กันอย่างกว้างขวาง การวิจัยและพัฒนาทำให้ทั่วโลกเริ่มได้ใช้ฮาร์ดแวร์ ซอฟต์แวร์ และข้อมูลสารสนเทศ GIS ในราคาที่ต่ำลง ซึ่งจะทำให้การใช้งานแพร่หลายยิ่งขึ้นไปอีก แต่สิ่งที่น่าสนใจยิ่งไปกว่านั้นคือ การประยุกต์ใช้เฉพาะสาขา     

เช่น GIS-T แทนที่จะมีประโยชน์ใช้งานเฉพาะสาขา กลับเข้ามามีบทบาทต่อทุกวงการ ผู้ที่มีความรู้และนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างจริงจัง ย่อมครองความเป็นต่อเหนือคู่แข่งขัน บทความนี้จะอธิบายว่า GIS และ GIS-T คืออะไร ทำงานอย่างไร และยกตัวอย่างประเภทงานที่มีผู้นำไปประยุกต์ใช้ เพื่อให้ผู้อ่านนำไปคิดต่อ ว่าจะใช้งาน GIS และ GIS-T ให้เป็นประโยชน์ต่อกิจการของตนในลักษณะใดได้อีกบ้าง

GIS เป็นแขนงเทคโนโลยีที่เติบโตอย่างรวดเร็ว ซึ่งทำงานบนภาพกราฟิกร่วมกับตารางข้อมูล เพื่อนำไปใช้แก้ปัญหาในชีวิตจริง GIS ยุคปัจจุบันเริ่มพัฒนาขึ้นในปี 2503 โดยการค้นพบว่าแผนที่นั้นสามารถโปรแกรมเข้าไปเก็บในคอมพิวเตอร์เพื่อเปลี่ยนแปลงปรับปรุงในภายหลังได้     

เริ่มแรกก็จัดทำเป็นลายเส้นแบบง่าย ๆ ต่อมามีการพัฒนาให้สามารถซ้อนชั้นข้อมูลแบบที่เรียกว่าโอเวอร์เลย์ เพื่อนำไปหารูปแบบของปรากฏการณ์ซ้ำ ๆ เปิดโอกาสให้ค้นพบสาเหตุและแนวโน้มของปรากฏการณ์และนำไปสู่ความสามารถวิเคราะห์ปัญหาที่ซับซ้อนต่อไป 

คำศัพท์สำคัญของ GIS คือ Geography (ภูมิศาสตร์) GIS คือระบบคอมพิวเตอร์ที่สามารถรับเข้าข้อมูล ตรวจสอบ จัดเก็บ จัดการ วิเคราะห์ และแสดงข้อมูลสารสนเทศที่อ้างอิงภูมิศาสตร์ (Geographically Referenced Information) 

โดยข้อมูลประกอบด้วยส่วนที่มีการอ้างอิงในลักษณะใดลักษณะหนึ่งไปยังตำแหน่งบนผิวโลก (Spatial Data ซึ่งรวมขึ้นเป็น Geodatabase) และข้อมูลคุณลักษณะต่าง ๆ ที่นำเข้าสู่ระบบเพื่อใช้ประกอบ (Attribute Data ซึ่งรวมขึ้นเป็น Attribute Database) โดยระบบอาจรวมถึงขั้นตอนงาน และบุคลากรดำเนินงาน อีกด้วย

โดยข้อมูลประกอบด้วยส่วนที่มีการอ้างอิงในลักษณะใดลักษณะหนึ่งไปยังตำแหน่งบนผิวโลก (Spatial Data ซึ่งรวมขึ้นเป็น Geodatabase) และข้อมูลคุณลักษณะต่าง ๆ ที่นำเข้าสู่ระบบเพื่อใช้ประกอบ (Attribute Data ซึ่งรวมขึ้นเป็น Attribute Database) โดยระบบอาจรวมถึงขั้นตอนงาน และบุคลากรดำเนินงาน อีกด้วย

คำว่า "อ้างอิงภูมิศาสตร์" หรือ "อ้างอิงในลักษณะใดลักษณะหนึ่งไปยังตำแหน่งบนผิวโลก" อาจฟังดูยาก แต่ที่จริงง่ายและเป็นธรรมชาติมาก เช่น เวลาเกิดเหตุอะไรก็ต้องถามว่าเกิดที่ไหนเป็นคำถามแรก และถ้าบอกไปแล้วยังงง ๆ นึกไม่ออก ก็ต้องไปค้นแผนที่มาชี้กันดู นี่คือเหตุผลอันดับแรก ว่าทำไม “ภูมิศาสตร์” และ “แผนที่” จึงเข้ามามีบทบาทสำคัญกับเหตุการณ์ทั้งหลายบนโลกของเรา 

จุดแข็งของ GIS อยู่ที่การใช้ข้อมูลตำแหน่งกับวิธีการทางสถิติ (ซึ่งจะทำให้สามารถวิเคราะห์ทางภูมิศาสตร์ด้วยศักยภาพที่ได้จากแผนที่) มาวิเคราะห์ร่วมกับข้อมูลคุณลักษณะ แล้วนำเสนอด้วยกราฟิกที่ทำให้เกิดการเรียนรู้และเข้าใจง่าย เราอาจมองว่า GIS เป็นแผนที่ไฮเทคที่มีความสามารถอย่างสูงในการวิเคราะห์เพื่อแก้ไขปัญหา และทำแบบจำลองเพื่อการศึกษา วิจัย และพัฒนาอย่างที่ไม่เคยทำได้มาก่อน

* ใช้ในการ ตรวจพิจารณาทางวิทยาศาสตร์ เช่น คำนวณเวลารับมือเหตุฉุกเฉินในกรณีเกิดภัยธรรมชาติ หรือหาพื้นที่ที่จำเป็นต้องได้รับการป้องกันจากมลภาวะ

* ใช้ในการ ให้บริการโครงสร้างพื้นฐาน เช่น การไฟฟ้า ฯ ใช้บริหารข่ายให้บริการและข่ายบำรุงรักษา กิจการน้ำมัน ก๊าซ และการประปา ฯ ใช้บันทึกการวางท่อเพื่อควบคุมและบำรุงรักษา ผู้บริหารงานจราจรใช้แจ้งเตือนการปิดถนนและอุบัติเหตุ กรมทาง ฯ ใช้วางแผนสร้างและบำรุงรักษาถนน ผู้เดินทางใช้หาเส้นทาง

* ใช้ในการ บริหารราชการ เช่น จัดเก็บภาษี ดำเนินการอพยพเมื่อเกิดวินาศภัย ตรวจการลามของโรคระบาด จัดการพาหะนำโรค ตรวจการกระจุกหรือกระจายตัวของอาชญากรรมตามพื้นที่

* ใช้ในการ บริหารธุรกิจ เช่น วิเคราะห์การขายในพื้นที่ต่าง ๆ เลือกจุดตั้งร้านค้าซึ่งมีกลุ่มลูกค้าที่มีกำลังซื้อสูงเป็นจำนวนมาก วางแผนพัฒนาอสังหาริมทรัพย์และขายบ้านทางอินเตอร์เน็ท ดูจุดเสี่ยงน้ำท่วมเพื่อคำนวณค่าเบี้ยประกันความเสียหาย

* ใช้ในการ วางแผนและควบคุมงานอุตสาหกรรมและโลจิสติกส์ เช่น เลือกที่ตั้งโรงงาน ป้องกันหรือติดตามปัญหาที่เกิดกับโรงงานในพื้นที่ต่าง ๆ ควบคุมจำนวนสินค้าคงคลังในโกดังต่าง ๆ บริหารงานกระจายสินค้า วางแผนเส้นทางการขนส่ง ใช้ GPS มาประกอบในการติดตามรถที่วิ่งงาน

สิ่งที่ได้จากระบบของ GIS แบ่งเป็น

* สิ่งที่สร้างขึ้นใหม่จากข้อมูลเดิม เช่น แผนที่สามมิติ แสดงแหล่งวัตถุดิบและลักษณะเส้นทางขนส่ง เพื่อประกอบการตัดสินใจเลือกที่ตั้งโรงงานใหม่หรือแก้ไขปัญหาที่เกิดกับโรงงานปัจจุบัน

* สารสนเทศเสริม เช่น ปริมาณและคุณภาพแรงงานในพื้นที่ปัจจุบันและใน 5 ปีต่อไป สิ่งอำนวยสะดวกและโครงสร้างพื้นฐานปัจจุบันและอนาคต สภาพมลภาวะปัจจุบันและหลังตั้งโรงงานเทียบกับเกณฑ์ของกฎหมาย

* การจัดเรียงลำดับ (ตามความเร่งด่วน ความสำคัญ ความร้ายแรง ฯลฯ) เช่น จุดที่เหมาะสมในการตั้งโรงงานใหม่เรียงตามลำดับ จุดที่มีมลภาวะโดยรวมหลังตั้งโรงงานสูงเรียงตามลำดับ

ศักยภาพของ GIS เกิดจากความสามารถที่จะเชื่อมโยงข้อมูลสารสนเทศจากแหล่งต่าง ๆ และสรุปความสัมพันธ์ ข้อมูลสารสนเทศทั้งหมดเกี่ยวกับโลกของเราจะมีส่วนที่อ้างอิงสถานที่ประกอบอยู่ด้วยเสมอ โดยอาจเป็นการระบุละติจูด ลองกิจูด ระดับความสูง ฯลฯ การเปรียบเทียบข้อมูลสารสนเทศเกี่ยวกับตำแหน่งและปริมาณฝนกับสารสนเทศอื่น ๆ   

เช่น ตำแหน่งที่ราบลุ่ม จะทำให้ทราบว่าที่ราบลุ่มใดมีฝนตกน้อยซึ่งอาจทำให้เกิดการแห้งแตกระแหง ทำให้ตัดสินใจได้เหมาะสมที่สุดว่าจะทำอย่างไรกับพื้นที่ส่วนนั้น ดังนั้น GIS สามารถทำให้ได้สารสนเทศตัวใหม่ที่มีประโยชน์ในการใช้งานสูงขึ้น  

- ข้อมูลถนน แม่น้ำ เส้นคอนทัวร์ บันทึกในรูปแบบกราฟเส้นดิจิตอล (DLG หรือ Digital Line Graph)
- แผนที่ดิจิตอลแสดงระดับความสูงหรือแสดงลักษณะทางธรณีวิทยา
- ภาพถ่ายดาวเทียมแสดงสิ่งปกคลุมดิน และภาพถ่ายดาวเทียมวิเคราะห์แยกประเภทสิ่งปกคลุมดิน
- ข้อมูลสำมะโนประชากร ซึ่งมีที่อยู่ประกอบ

นอกจากนั้น GIS สามารถแปลงข้อมูลดิจิตอลที่ยังไม่อยู่ในลักษณะแผนที่ไปอยู่ในรูปแบบแผนที่ เช่น วิเคราะห์ภาพถ่ายดาวเทียมแล้วนำไปทำแผนที่ดิจิตอล หรือแปลงตารางข้อมูลไปเป็นลักษณะเหมือนแผนที่ เพื่อใช้เป็นชั้นข้อมูลประกอบในการวิเคราะห์ 

ข้อมูลที่เป็นแผนที่ทั่วไปสามารถนำเข้าเป็นข้อมูลดิจิตอลในคอมพิวเตอร์ด้วยการคัดลอกเส้นด้วยเมาส์ลงบนจอภาพหรือแผ่นดิจิตอลแทบเล็ทท์ เพื่อเก็บข้อมูลจุดโคออร์ดิเนท (ตำแหน่ง x, y) หรืออาจรับข้อมูลจุดโคออร์ดิเนทจาก GPS ก็ได้

GIS จะเน้นความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งที่ถูกจำลองลงไปในระบบให้เด่นชัดขึ้นเพื่อประโยชน์ในการวิเคราะห์ แม้ในการคัดลอกเส้นถนน ระบบคัดลอกจะเห็นมันเป็นเพียงเส้น แต่ GIS สามารถมองถนนเป็นเส้นแบ่งเขตระหว่างสองพื้นที่ เช่น พื้นที่เมืองและพื้นที่กสิกรรมก็ได้ 

ปัจจุบันมีซอฟต์แวร์ที่กลั่นกรองรูปลักษณ์จากภาพถ่ายดาวเทียมหรือภาพถ่ายทางอากาศบรรจุลงในตารางข้อมูลคุณลักษณะ แล้วบันทึกความสัมพันธ์เชิงภูมิศาสตร์กำกับ เช่น สองสิ่งนี้ตัดกัน หรืออยู่ติดกัน หรือวางอยู่โดยมีความสัมพันธ์เชิงตำแหน่งในลักษณะไหน เพื่อใช้ในการวิเคราะห์ต่อไป 

GIS สามารถเชื่อมโยงข้อมูลสารสนเทศเข้าด้วยกันในลักษณะที่ทำได้ยากด้วยวิธีการอื่น จากนั้นนำตัวแปรทั้งหลายที่ถูกจำลองใส่เข้าในระบบ มารวมกันเพื่อสร้างตัวแปรใหม่ เช่น นำข้อมูลแปลงเกษตรกรรมที่ใช้ยาฆ่าแมลง มาซ้อนกับข้อมูลทางน้ำ ก็จะสามารถคำนวณการปนเปื้อนลงน้ำ แล้วจากนั้นสามารถดูว่าทางน้ำวิ่งไปที่ไหน เช่นไปลงทะเลสาบ ก็จะทำให้ได้ข้อมูลใหม่มาใช้พยากรณ์ว่าจะเกิดผลอะไรกับทะเลสาบเป็นอันดับต่อไป โดย GIS สามารถทำภาพจากผลการวิเคราะห์ซ้อนลงไปบนภาพดั้งเดิมอีกด้วย 

ข้อมูลจากคนละแหล่งจะไม่ฟิตกันพอดี เช่น ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมจากความเป็นจริงสามมิติที่รวมความโค้งของผิวโลก จะต้องถูกนำมาทำเป็นภาพสองมิติ เพื่อนำไปจัดพิมพ์แผนที่หรือแสดงบนจอภาพ วิธีการนี้เรียกว่า "โปรเจ็คชั่น" GIS ใช้ศักยภาพการคำนวณของคอมพิวเตอร์ในการนำข้อมูลที่มี “โปรเจ็คชั่น” แตกต่างกัน มาทำให้สามารถฟิตกันพอดี เพื่อใช้วิเคราะห์ร่วมกัน

ข้อมูลจากคนละแหล่งมีโครงสร้างต่างกันและมักเข้ากันไม่ได้ GIS จึงต้องแปลงโครงสร้างข้อมูลให้เข้ากันได้ ภาพถ่ายดาวเทียมซึ่งแสดงการใช้ที่ดิน เช่น ทุ่งหญ้า ทะเลสาบ เมือง ถูกอ่านเข้ามาในรูปแบบราสเตอร์ที่ประมวลผลได้รวดเร็วแต่เวลานำเสนอจะมองไม่สวย เพราะเก็บข้อมูลเป็นเซลล์ เวลาขยายจะเห็นเป็นสี่เหลี่ยมเล็ก ๆ ตรงส่วนขอบที่น่าจะเป็นเส้น

กรณีเก็บข้อมูลในรูปแบบเวกเตอร์ เวลานำเสนอเส้นจะดูเรียบเนียนเหมือนการวาดเส้นแผนที่ เพราะข้อมูลเวกเตอร์จะเก็บเป็นจุด เส้นก็คือชุดของจุด และพื้นที่ก็คือรูปร่างที่โอบล้อมด้วยเส้น GIS สามารถปรับโครงสร้างใหม่     

เช่น แปลงภาพถ่ายดาวเทียมเป็นข้อมูลเวกเตอร์ โดยสร้างเส้นรอบเซลล์ที่มีข้อมูลที่อยู่กลุ่มเดียวกัน เช่น ในแฟ้มข้อมูลราสเตอร์ แต่ละเซลล์ทุ่งหญ้าถูกแทนด้วยเลข 1 แต่ละเซลล์ทะเลสาบถูกแทนด้วยเลข 2 และแต่ละเซลล์เมืองถูกแทนด้วยเลข 3 เวลาแปลงก็ทำเส้นโอบรอบกลุ่มเซลล์ที่เป็นเลขเดียวกัน ผลคือจะได้เส้นแบ่งเขตที่เรียบเนียน เป็นแฟ้มข้อมูลเวกเตอร์ 

เนื่องจากเป็นไปไม่ได้ที่จะเก็บข้อมูลจากทุกตารางเมตรของผิวโลก จึงต้องเก็บข้อมูลจากจุดต่าง ๆ ที่อยู่กระจายห่าง ๆ จากกันมาแทน เรียกว่า "ตัวอย่าง" ข้อมูลคุณสมบัติที่ต้องการศึกษาจะถูกเก็บจากจุดตัวอย่าง จากนั้นผู้วิเคราะห์ก็มีวิธีประมาณคุณสมบัติของทั้งบริเวณจากข้อมูลที่เก็บมาจากจุดตัวอย่างที่มีจำนวนจำกัดนั้น                         

ยกตัวอย่างการทำแผนที่เส้นคอนทัวร์ของค่า pH ของดิน ข้อมูลถูกวัดมาจากจุดต่าง ๆ จำนวนหนึ่งซึ่งกระจายทั่วบริเวณ จากนั้น ผู้วิเคราะห์ก็มีวิธีประมาณแล้วลากเป็นเส้นที่มี pH เท่ากันสำหรับบริเวณนั้นได้ เรียกว่าเป็นการทำแบบจำลองข้อมูล  

พัฒนาการได้มาสู่ขั้นที่ GIS ไม่จำกัดวงอยู่กับแผนที่อีกต่อไป โดยสามารถสร้างภาพกราฟิกหลากหลายลักษณะจากผลการวิเคราะห์ เช่น ภาพวาด ภาพเคลื่อนไหว และผลผลิตอิงแผนที่ในรูปแบบอื่น ๆ เพื่อให้ผู้ใช้สามารถรับรู้ ทำความเข้าใจ เกิดเป็นภาพในจินตนาการ (ซึ่งเรียกว่า "วิชวลไลเซชั่น") และนำไปใช้ตัดสินใจได้โดยง่าย ทำให้สามารถวิเคราะห์วิจัยในรูปแบบที่ไม่เคยทำได้มาก่อน รวมทั้งยังสามารถนำไปใช้ถ่ายทอดความรู้ความเข้าใจให้ผู้ที่ไม่ได้เป็นบุคลากรฝ่ายเทคนิคได้ดีอีกด้วย 

GIS อาจใช้สีต่างกันแยกสิ่งก่อสร้างโดยมนุษย์ออกจากลักษณะทางธรรมชาติ (ซึ่งอาจแยกต่อไปอีกเป็นพื้นดินประเภทต่าง ๆ และพื้นน้ำประเภทต่าง ๆ) หรืออาจใช้สีแสดงอุณหภูมิของบริเวณก็ได้ ซึ่งจะทำให้สามารถสร้างข้อสรุปเพิ่มเติมที่เกี่ยวข้องกับปัจจัยด้านอุณหภูมิ

GIS เพิ่มมิติที่ขาดไปในภาพสองมิติ พัฒนาขึ้นเป็นสามมิติ ซึ่งนอกจากจะทำให้การมองเห็นภาพใกล้เคียงความจริงทำให้วิเคราะห์ได้ง่ายแล้ว ในสาขางานที่ต้องเกี่ยวข้องกับความสูง ความชัน ความลาดเอียง และความลึก จะวิเคราะห์โดยใช้สามมิติได้ดีเป็นพิเศษ 

นอกจากนี้ในบางกรณี GIS จะเพิ่มการเคลื่อนไหวตามเวลา (แอนนิเมชั่น) หรือแสดงภาพสถานะที่เปลี่ยนแปลงไปในช่วงเวลาต่าง ๆ เข้าไปด้วย เพื่อแสดงพัฒนาการตามช่วงเวลา เช่น ผลต่อการเกษตรในช่วงฝนมากและฝนน้อย

GIS จะส่งผลออกสู่สื่อได้หลายประเภท เช่น แผนที่ติดผนัง แผนที่หรือภาพกราฟิกที่มีปฏิสัมพันธ์กับผู้ใช้ แผนที่หรือภาพกราฟิกใช้ในอินเตอร์เน็ต

GIS สามารถใช้ทำแผนที่โดยอัตโนมัติ แต่การเปลี่ยนแปลงเนื้อหาและรายละเอียดของแผนที่ตามการเปลี่ยนสเกลที่ใช้ (เช่น จาก 1 ต่อแสน ถึง 1 ต่อห้าแสน) เป็นสิ่งที่ผู้ใช้ต้องระมัดระวังในการพิจารณา เพราะผู้ทำแผนที่แต่ละรายจะต่างกันในจุดนี้ โดยไม่มีกฎเกณฑ์ให้ยึดถือเป็นแนวทางเดียวกัน 

จากภาพผนังถ้ำยุคดึกดำบรรพ์ที่ค้นพบ เป็นเหมือนรูปสัตว์ที่ล่ามาได้ พร้อมกับเส้นทางและลักษณะการนับที่คาดว่าใช้แสดงการอพยพ สันนิษฐานว่ามนุษย์มีการสร้างระบบติดตามแบบเดียวกับระบบ GIS สมัยใหม่ตั้งแต่ครั้งนั้น โดยมีโครงสร้างประกอบด้วยแฟ้มภาพกราฟิกและฐานข้อมูลเช่นเดียวกัน 

ปัจจุบันมนุษย์ใช้เครื่องส่งสัญญาณวิทยุติดกับปลอกคอ/ปลอกขาสัตว์ เช่น นกป่า และใช้ดาวเทียมติดตามเส้นทางอพยพของมัน นำมาพล๊อตเพื่อให้ทราบเส้นทางในช่วงเวลาต่าง ๆ (หลังจากนั้นโครงการขุดเจาะน้ำมัน อาจนำเส้นทางนั้นไปซ้อนบนแผนที่โครงการ เพื่อหลีกเลี่ยงการไปรบกวนเส้นทางการอพยพ ฯลฯ)

จากความสามารถแสดงว่าอะไรอยู่ใกล้กับอะไร ห่างเท่าใด อะไรถูกกักอยู่ด้วยอะไร ทำให้นำไปใช้ตรวจได้ ว่าโรงงานที่มีมลภาวะไปตั้งอยู่ในเขตใกล้อุทยานแห่งชาติจะส่งผลกระทบกระจายเข้าสู่แหล่งสัตว์ใกล้จะสูญพันธุ์หรือแหล่งน้ำหรือไม่ หรือโรงงานใดมีรัศมีระเบิดกระจายไปคลุมถนนหลวง ฯลฯ 

(ภาพสร้างจากข้อมูลใน http://erg.usgs.gov)

นอกจากนั้น สิ่งใดที่มีลักษณะเป็นเครือข่าย เช่น เส้นทางน้ำ เส้นทางคมนาคมขนส่ง ซึ่งมีลักษณะมารวมกันและแยกกัน สามารถจำลองจากภาพถ่ายทางอากาศออกมาเป็นเฉพาะเส้นข่ายเพื่อวิเคราะห์ผลกระทบ เช่น การชะสารอาหารในดินต่าง ๆ จากจุดต้นทางน้ำ จะมีผลไปถึงปลายทางบริเวณไหน มากน้อยเพียงไร ใช้เวลาเท่าใด การเคลื่อนตัวของรถระหว่างจังหวัดปริมณฑลกับกรุงเทพ จะมีผลให้รถติดบริเวณไหนในช่วงเร่งด่วน ในทิศทางใด ท้ายแถวถึงไหน ใช้เวลาเท่าใดในการข้ามจังหวัดไปยังปลายทาง ฯลฯ

โดยการเลื่อนลูกศรไปชี้ตามจุดต่าง ๆ บนแผนที่หรือภาพของบริเวณ ระบบสามารถแสดงรายละเอียดของสถานที่นั้นๆ แล้วแต่จะเก็บข้อมูลอะไรไว้ เช่น ตำแหน่งละติจูด ลองกิจูด ภาพสถานที่ ลักษณะทางธรณีวิทยา ถนน ระยะห่างจากสถานที่สำคัญ ฯลฯ ซึ่งจะทำให้รู้จักหรือสามารถหาข้อสรุปเกี่ยวกับสถานที่นั้น ๆ ได้

สำหรับงาน ITS ก็สามารถใช้ศักยภาพนี้ในการสืบค้นรายละเอียดจุดอันตรายในบริเวณต่าง ๆ ที่จะเดินทางผ่าน (ดูตัวอย่างได้จาก http://www.itstc.net/rh_vis/rh_thailand.html ซึ่งลิงค์ไปยังแผนที่ถนนและแผนที่จังหวัดเพื่อแสดงข้อมูลจุดอันตราย ซึ่งเว็บไซต์ itstc.net เริ่มพัฒนาขึ้นสำหรับประเทศไทย)

(ภาพจาก http://www.itstc.net)

ยกตัวอย่างเช่น หลังจากการวิเคราะห์ผลกระทบเรื่องการชะสารต่าง ๆ จากจุดต้นทางน้ำร่วมกับข้อมูลความลุ่มดอน ความชันของพื้นที่ ประเภทดิน ประเภทการใช้ที่ดิน GIS สามารถแสดงจุดที่เสี่ยงต่อการสูญเสียความอุดมสมบูรณ์ตามลำดับความเสียหายของดินซ้อนลงไป เพื่อเลือกจุดที่จะวางมาตรการแก้ไข หรือหลังจากการวิเคราะห์ผลกระทบเรื่องการจราจร GIS สามารถแสดงจุดรถติดวิกฤติตามลำดับความร้ายแรงของผลกระทบจากการไหลผ่านของรถจากจังหวัดปริมณฑลซ้อนลงไป เพื่อเลือกจุดที่จะวางมาตรการแก้ไข

ในการเลือกบริเวณขุดเจาะบ่อน้ำแห่งใหม่ของหน่วยสำรวจทางธรณีวิทยาของสหรัฐอเมริกา (USGS) ใช้ชั้นข้อมูล GIS ถึง 40 ชั้น เริ่มตั้งแต่การทำมาสก์ (เจาะช่องดูเฉพาะส่วนที่เกี่ยวข้อง) แล้วทำชั้นข้อมูลประกอบตามปัจจัยเกี่ยวข้อง เช่น ลักษณะการใช้ที่ดินและสิ่งปกคลุมดิน บริเวณที่มีการเข้าไปพัฒนาแล้ว จุดที่มีการปล่อยมลภาวะ และบริเวณที่ผลกระทบจากมลภาวะลามไปถึง ลักษณะทางธรณีวิทยาของพื้นดิน          

จากนั้นก็จะได้บริเวณที่ยังไม่มีการเข้าไปพัฒนา อยู่ห่างจากบริเวณได้รับผลกระทบจากมลภาวะ และมีลักษณะทางธรณีวิทยาเหมาะสม นำไปแสดงพร้อมกับรายละเอียดถนน ทางน้ำ และชื่อบริเวณ เพื่อตัดสินใจ การประยุกต์ใช้ในลักษณะนี้สามารถใช้กับงานประเภทอื่น ๆ อีกมาก เช่น การกำหนดบริเวณที่จะตัดถนน การกำหนดบริเวณทิ้งขยะและของเสียอย่างเหมาะสม ฯลฯ

อีกตัวอย่างเป็นกรณีของการรับมือเหตุฉุกเฉิน เช่น การคำนวณเวลาเข้าช่วยเหลือของหน่วยกู้ภัยเมื่อเกิดแผ่นดินไหวว่าจะนานเท่าไร โดยใช้ข้อมูลโครงข่ายถนน ประเภทถนน ความเร็วที่จะใช้ได้ในแต่ละประเภทถนน ถนนสายที่จะถูกตัดขาดเนื่องจากอยู่ในแนวแผ่นดินไหว และสภาพทางธรณีวิทยาแสดงถนนที่จะพังเพิ่มหลังเกิดแผ่นดินไหว ตำแหน่งของหน่วยกู้ภัย ฯลฯ จากนั้นแสดงจุดที่จะได้รับความช่วยเหลือเร็วหรือช้าด้วยสีต่าง ๆ เพื่อหาทางเข้าช่วยให้เร็วขึ้นในจุดที่จะเกิดความล่าช้า

ใช้มากสำหรับงานที่เกี่ยวข้องกับความสูง ความชัน ความลาดเอียง ความลึก ยกตัวอย่างเช่น การตรวจความเสี่ยงจากดินถล่มทั้งบนดินและใต้น้ำ การจำลองผลกระทบจากสึนามิ ว่าคลื่นจะซัดเป็นวงกว้างและสูงถึงไหน การจำลองผลกระทบจากน้ำแข็งขั้วโลกละลายเข้าสู่แผ่นดิน ว่าน้ำจะท่วมสูงเพียงใด กินขอบเขตเข้าไปในแผ่นดินถึงประเทศไหน การตรวจดูลักษณะพื้นที่ที่มีผู้ขอสัมปทานทำเหมือง ว่าหลังจากทำเหมืองแล้ว พื้นที่จะมีรูปร่างลักษณะอย่างไร เพื่อจัดทำมาตรการป้องกันปัญหาล่วงหน้า

การที่ GIS สามารถเข้าถึงได้ทางอินเตอร์เน็ต ทำให้สามารถใช้งานในทุกที่ที่สามารถต่อเชื่อมได้ เช่น การแสดงสถานะปัจจุบันของขอบเขตของไฟป่าผ่านทางอินเตอร์เน็ท ทำให้หน่วยงานรับผิดชอบสามารถวางแผนการดับไฟและช่วยเหลือผู้อยู่อาศัยในบริเวณที่ไฟจะลามไปถึงได้ตรงตามสถานการณ์ความเป็นจริง

ผู้ที่ทำงานด้านการคมนาคมขนส่งชั้นนำทั่วโลกได้ค้นพบประโยชน์ของ GIS และนำไปใช้เป็นเครื่องมือสำคัญในการบริหารระบบการคมนาคมขนส่ง เช่น ใช้วางแผนงาน ประเมินผลงาน และบำรุงรักษาระบบ ซึ่งเป็นที่มาของคำว่า GIS-T (Geographic Information Systems for Transportation หรือระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์สำหรับการคมนาคมขนส่ง) และ GIS-T ก็ได้กลายเป็นแกนหลักในการทำงานสำหรับ ITS (ระบบการคมนาคมขนส่งและการจราจรบนพื้นฐานของเทคโนโลยีสารสนเทศและโทรคมนาคม) ไปโดยอัตโนมัติ  

เนื่องจากการคมนาคมขนส่งเกี่ยวข้องและมีผลกับทุกวงการและแขนงงานรวมทั้งชีวิตประจำวันของผู้คน GIS-T จึงสามารถเข้าไปมีบทบาทสนับสนุนในวงการและแขนงงานทั้งหลายได้อย่างไร้ขีดจำกัด ตัวอย่างการประยุกต์ใช้ GIS-T ได้กล่าวถึงในส่วนของ GIS มาบ้างแล้ว แต่ยังมีอีกมากมาย เช่น

- ใช้เลือกเส้นทางที่ความเสี่ยงอันตรายน้อยที่สุด
- ใช้เลือกเส้นทางที่สูญเสียต้นทุนและเวลาเดินทางน้อยที่สุด
- ใช้วิเคราะห์แผนการปรับปรุงระบบการคมนาคมขนส่งที่ใช้เงินทุนสูง

- ใช้บริหารการดำเนินงานรถสาธารณะ เช่น การปล่อยรถเมล์ การจัดการและบำรุงรักษาอุปกรณ์และทรัพย์สินที่ป้ายรถเมล์ การเดินรถไฟ การจัดการและบำรุงรักษาอุปกรณ์และทรัพย์สินของการรถไฟ 

- ใช้รายงานอุบัติเหตุในการใช้ถนนและวิเคราะห์สาเหตุ
- ใช้ร่วมกับอุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น CCTV (กล้องโทรทัศน์วงจรปิด) และ VMS (Variable Message Sign หรือป้ายแสดงข้อความที่เปลี่ยนข้อความได้) หรือสื่อการนำเสนอแบบอื่น ๆ เพื่อแจ้งสภาพการจราจรที่จุดต่าง ๆ หรือปัญหาการจราจรที่ผิดปกติอย่างทันต่อเหตุการณ์ (ดูตัวอย่างในภาพ)

GIS-T แสดงการเปิดปิดเลนในถนนต่าง ๆ อย่างทันต่อเหตุการณ์
(ภาพสร้างจากข้อมูลใน http://www.chart.state.md.us)

การเก็บข้อมูลและพัฒนา GIS และ GIS-T เป็นงานที่มีต้นทุนสูง เนื่องจากต้องใช้เครื่องมือและแขนงความเชี่ยวชาญเฉพาะสาขา ดังนั้นการร่วมมือและแบ่งปันกันใช้จึงเป็นทางเลือกที่ดีที่สุด ในการพัฒนาและใช้งาน ร่วมกัน จำเป็นต้องกำหนดมาตรฐานเพื่อให้ง่ายต่อการแลกเปลี่ยน องค์กรที่พยายามผลักดันให้มีการสร้างมาตรฐานขึ้น ได้แก่ 

- University Consortium for Geographic Information Science (www.ucgis.org) 
- Federal Geographic Data Committee (www.fgdc.gov)
- ฯลฯ