สนั่น เถาชารี 
ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น,
nutphysics@hotmail.com

การบริหารจัดการเป็นส่วนที่สำคัญมากที่สุดในกระบวนการจัดการด้านพลังงาน และการประหยัดพลังงานนับเป็นผลลัพธ์ของการจัดการด้านพลังงาน โดยทั่วไปการบริหารจัดการด้านพลังงานต้องได้รับความร่วมมือจากทุก ๆ ฝ่าย ตั้งแต่เจ้าของ ผู้บริหาร ระดับหัวหน้า และระดับผู้ปฏิบัติการ หรือที่เรียกว่าเป็นการบริหารแบบทุกคนมีส่วนร่วม (Participative Management) ในเมื่อเป็นเรื่องของการมีส่วนร่วมของทุกคน เราควรเริ่มต้นพิจารณาความสำคัญของพลังงาน       

โดยสัดส่วนของพนักงานในองค์กรพบว่า ร้อยละ 5 จะเป็นสัดส่วนของผู้บริหาร ร้อยละ 25 เป็นสัดส่วนระดับหัวหน้า และอีกร้อยละ 70 จะเป็นสัดส่วนของระดับปฏิบัติการ ในทางปฏิบัติพบว่าผู้ปฏิบัติการจะเป็นกำลังสำคัญภายใต้การสนับสนุนจากระดับผู้บริหาร แล้วทำอย่างไรจึงจะให้ผู้ปฏิบัติการซึ่งมีประมาณร้อยละ 70 ของคนในองค์กรเต็มใจให้ความร่วมมือในกิจกรรมต่าง ๆ ขององค์กรโดยไม่ต้องคอยควบคุมและตรวจสอบ

เมื่อมองลำดับความต้องการของมนุษย์ขนานไปกับกิจกรรมการจัดการด้านพลังงานซึ่งเป็นกิจกรรมประเภทการมีส่วนร่วมในสังคม ดังนั้นการที่ผู้ปฏิบัติการจะมีส่วนร่วมซึ่งเป็นลำดับที่ 3 พวกเขาต้องผ่านลำดับการมีปัจจัย 4 และลำดับความมั่นคงและความปลอดภัยก่อน ลำดับเหล่านี้เป็นเรื่องจริง

หากใครก็ตามที่เข้าไปเป็นที่ปรึกษาในโรงงานบ่อย ๆ จะพบว่า โรงงานใดก็ตามที่เจ้าของหรือผู้บริหารดูแลพนักงาน จนทำให้พนักงานรักองค์กรและรู้สึกว่าตนเองเป็นส่วนหนึ่งขององค์กร มักจะได้รับความร่วมมือสูงกว่ากลุ่มโรงงานที่ใช้แต่การบังคับหรือออกคำสั่ง ดังนั้น โรงงานที่ต้องการให้เกิดการอนุรักษ์พลังงานอย่างยั่งยืน ควรพิจารณาว่าเรามี 2 ลำดับแรกให้กับพนักงานแล้วหรือยัง

1.  ผู้บริหารสูงสุดออกนโยบายและตั้งเป้าหมายให้ทุกคนรับทราบและปฏิบัติ การออกนโยบายเป็นเครื่องชี้ชัดว่า ผู้บริหารเห็นชอบในหลักการ พนักงานสามารถดำเนินกิจกรรมได้
2. ตั้งทีมอนุรักษ์พลังงาน ซึ่งมาจากทุก ๆ แผนก เพราะจะมีระบบการจัดการที่เหมาะสมในแต่ละแผนก
3. ทำการอบรมเรื่องการประหยัดพลังงานในอุปกรณ์ต่าง ๆ การอบรมจะทำให้เกิดความเข้าใจในการใช้งานและการบำรุงรักษา

4. ทีมงานอนุรักษ์พลังงานหาดัชนีการใช้พลังงานแต่ละเดือน และเปรียบเทียบกับค่าดัชนีการใช้พลังงานของธุรกิจประเภทนั้น ซึ่งจะทำให้ทราบศักยภาพว่าจะสามารถลดการใช้พลังงานได้มาก-น้อยเพียงไร

5. ทีมงานอนุรักษ์พลังงานของแต่ละแผนกต้องทำการรวบรวมชนิด ขนาด และจำนวนของอุปกรณ์ที่มีในแผนกของตนเอง เพื่อจะได้วางแผนให้สอดคล้องกับชนิดอุปกรณ์ที่มีในแต่ละแผนก

6. ทีมงานอนุรักษ์พลังงานแต่ละแผนก นำความรู้ที่ได้รับจากการอบรมในข้อ (3) ประสานกับประสบการณ์ในการทำงานหามาตรการอนุรักษ์พลังงาน ในการหามาตรการต่าง ๆ อาจเริ่มต้นจากอุปกรณ์ที่ใช้พลังงานมาก ๆ ก่อน และ/หรือเป็นมาตรการที่สามารถดำเนินการได้ทันทีโดยไม่ต้องลงทุน ซึ่งแต่ละอุปกรณ์อาจมีหลายมาตรการขึ้นอยู่กับสภาพการใช้งาน

7. รวบรวมจัดทำแผนอนุรักษ์พลังงาน ซึ่งต้องประกอบด้วยชื่อแผน ผู้ปฏิบัติ ผู้ตรวจสอบ และระยะเวลาการทำงาน การกำหนดผู้ปฏิบัติ ผู้ตรวจสอบ และระยะเวลา จะทำให้การทำงานมีทิศทางแน่นอนมากขึ้น
8. ในแต่ละแผนกดำเนินการตามแผนอนุรักษ์พลังงานที่กำหนด ซึ่งบางมาตรการอาจต้องใช้เวลาในการดำเนินการ แต่บางมาตรการสามารถทำได้ทันที

ร.1 = รวมคน ทีมงานอนุรักษ์พลังงานจะต้องหาวิธีการ กิจกรรม และแรงจูงใจต่าง ๆ เพื่อให้ทุกคนในองค์กรเข้ามาร่วมกันดำเนินการอนุรักษ์พลังงาน อันดับแรกคือ นโยบายและเป้าหมายจากผู้บริหารระดับสูง นอกจากนั้นอาจเป็นกิจกรรม เช่น ประกวดคำขวัญ ตอบปัญหา กิจกรรมข้อเสนอแนะ กิจกรรมวันอนุรักษ์พลังงาน รายการเสียงตามสาย บอร์ดอนุรักษ์พลังงาน เป็นต้น

ร.2 = ร่วมคิด ต้องมีกิจกรรมกลุ่มย่อยต่าง ๆ กระจายไปทุกพื้นที่ เพื่อให้ทุกคนมีส่วนร่วมในการคิดวิธีการในการประหยัดพลังงานในพื้นที่ของตนเอง โดยทีมงานอนุรักษ์พลังงานจะต้องให้ความรู้ถึงวิธีการต่าง ๆ ที่จะทำให้เกิดการประหยัดพลังงาน รวมทั้งทำกิจกรรมง่าย ๆ เพื่อเป็นแนวทางหรือชี้นำ

ร.3 = ร่วมทำ แต่ละพื้นที่นำวิธีการปฏิบัติที่ดีต่าง ๆ มาจัดทำแผนปฏิบัติของพื้นที่ โดยมีการกำหนดเวลาและผู้รับผิดชอบในแต่ละเรื่อง แล้วเริ่มปฏิบัติตามแผน (ผู้คิดควรมีส่วนร่วมในมาตรการที่นำเสนอจึงจะสามารถปฏิบัติได้แน่นอน และมีความยั่งยืน)

ร.4 = ร่วมประเมินผล การประเมินผลในส่วนของแผน ทุกคนจะต้องมีส่วนร่วมในการประเมินผลในแผนที่จัดทำขึ้น เพื่อให้ทราบว่าพื้นที่ใดที่สามารถปฏิบัติได้และมีระดับที่มากน้อยเพียงใด รวมทั้งควรจะเพิ่มเติมหรือแก้ไขอะไรบ้าง สำหรับการประเมินผลส่วนผู้ปฏิบัติ ต้องมีการสอบวัดผลเพื่อให้ทราบว่ามีความรู้เพิ่มขึ้นมากน้อยเพียงใด

ร.5 = ร่วมยินดี ผลสำเร็จที่ทุกคนในองค์กรช่วยกันปฏิบัติจะต้องกลับคืนสู่พนักงานทุกคน เพื่อเป็นกำลังใจในการทำงาน และจะทำให้เกิดการดำเนินการที่ต่อเนื่องได้ โดยสิ่งที่ตอบแทนอาจเป็นรางวัลเล็ก ๆ น้อย ๆ หรือเป็นสิ่งที่สามารถเชิดชูความดีได้ ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะเป็นผลทางด้านจิตใจ

อย่างไรก็ตาม ในช่วงการจัดทำแผนอนุรักษ์พลังงานนั้น อาจมีจุดสะดุดหลาย ๆ อย่าง ซึ่งส่วนหนึ่งมักเกิดจากวัฒนธรรมองค์กร เช่น วัฒนธรรมของนักอนุรักษ์นิยม สังคมของการแยกกันคิดแยกกันทำ หรือสังคมของการยอมแพ้ง่าย ๆ นอกจากนั้นจะมีเรื่องของความเคยชินส่วนบุคคล เช่น

1. ไม่ชำนาญในการทำงานเป็นทีม
2. ความเคยชินกับระบบการชี้นำ หรือปฏิบัติตามคำสั่งเท่านั้น
3. ไม่เคยชินกับการรวมตัวอย่างอิสระเพื่อการพัฒนา
4. ขาดการเคารพและฟังความคิดเห็นซึ่งกันและกัน
5. ผู้บังคับบัญชาไม่ไว้ใจลูกน้อง
6. ไม่ยอมรับความคิดเห็นใหม่ ๆ
7. ไม่ชอบแสดงความคิดเห็นอย่างเปิดเผย
8. กลัวความคิดเห็นของตนเองทำให้ผู้อื่นเสียหน้า
9. ไม่สอนงานให้ผู้อื่น
10. ไม่ใช้ข้อมูลและตัวเลข

- การสร้างความหวังในแผนงานอนาคต
- การให้ทุกคนมีส่วนร่วมในการจัดทำแผนงาน
- ใช้การติดต่อแบบพบปะกันโดยตรงจะให้ผลลัพธ์สูงมากกว่าการใช้บันทึกข้อความ หรือโทรศัพท์
- การร่วมรู้สึกกับผลงานที่เกิดขึ้น
- การสร้างความเชื่อถือซึ่งกันและกัน
เมื่อมีแนวร่วมแล้ว การทำงานจะเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้เกิดกิจกรรมอนุรักษ์พลังงานที่ยั่งยืน

เอกสารอ้างอิง