ผศ.วิวัฒน์ อภิสิทธิ์ภิญโญ
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน นครราชสีมา, wiwatapi@gmail.com

อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีเป็นอีกเทคนิควิธีการหนึ่งที่ใช้กันอย่างกว้างขวางในการนำมาประเมินค่าโครงการลงทุน อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีของโครงการลงทุนเป็นการนำกำไรสุทธิที่ได้จากโครงการลงทุนมาเปรียบเทียบกับมูลค่าตามบัญชีของโครงการลงทุนหรือเงินลงทุนเฉลี่ยเพื่อแสดงผลตอบแทนเป็นเปอร์เซ็นต์หรือร้อยละ เขียนเป็นสูตรการคำนวณได้ดังนี้

จากสูตรการคำนวณข้างต้น จะเห็นได้ว่าตัวเลขที่จะนำมาแทนในสูตรเป็นตัวเลขที่รายงานในงบการเงินหรือรายงานทางการเงินของกิจการอยู่แล้ว ดังนั้นอัตราผลตอบแทนดังกล่าวจึงถูกเรียกว่าเป็นอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี สำหรับชื่อเรียกของอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีเป็นที่รู้จักกันทั่วไปในชื่อเรียกอื่น ๆ อีกไม่ว่าจะเป็นอัตราผลตอบแทนทางบัญชี (Accounting Rate of Return) อัตราผลตอบแทนเฉลี่ย (Average Rate of Return) หรืออัตราผลตอบแทนอย่างง่าย (Simple Rate of Return) 

ตัวเลขที่เป็นเศษตัวตั้งคือกำไรสุทธิรายปีถัวเฉลี่ยที่ได้จากโครงการลงทุนครอบคลุมโดยตลอดอายุโครงการ ตัวเลขที่เป็นส่วนตัวหารนั้นเป็นอย่างใดอย่างหนึ่งระหว่างเงินลงทุนเริ่มแรกของโครงการลงทุน หรือเงินลงทุนตามมูลค่าทางบัญชีถัวเฉลี่ยครอบคลุมตลอดอายุโครงการลงทุน

สำหรับกิจการบางแห่งที่เลือกใช้มูลค่าเริ่มแรกเมื่อเริ่มต้นโครงการลงทุนเนื่องจากต้องการลดผลกระทบที่เกิดขึ้นจากวิธีการเลือกปฏิบัติเกี่ยวกับการคำนวณค่าเสื่อมราคาทางบัญชีหรือการประเมินมูลค่าที่เหลือเมื่อสิ้นสุดโครงการลงทุน แต่ไม่ว่าจะเลือกใช้ค่าใดในการประเมินค่าโครงการลงทุน สิ่งสำคัญอย่างหนึ่งที่พึงตระหนักไว้คือจะต้องใช้วิธีการเดียวกันกับทุก ๆ โครงการลงทุนที่ต้องการทำการประเมินค่าโครงการลงทุน

จากตัวอย่างที่ 1 ได้ทำการคำนวณค่ากำไรสุทธิถัวเฉลี่ยรายปีของโครงการลงทุน ข มีค่าเท่ากับ 186,000 บาทต่อปีเป็นระยะเวลา 4 ปีครอบคลุมโดยตลอดอายุโครงการลงทุน แสดงการคำนวณโดยสรุปใหม่ได้ดังนี้

จากมูลค่ากำไรสุทธิถัวเฉลี่ยและเงินลงทุนตามมูลค่าทางบัญชีถัวเฉลี่ยที่คำนวณได้ข้างต้น สามารถนำมาคำนวณหาอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีของโครงการ ข ได้ดังนี้

ในกรณีที่กิจการคำนวณค่าเสื่อมราคาโดยวิธีเส้นตรง สามารถทำการคำนวณหาเงินลงทุนตามมูลค่าทางบัญชีถัวเฉลี่ยด้วยวิธีการที่ง่ายขึ้นได้โดยการหาค่าเฉลี่ยของเงินลงทุนเริ่มแรกกับมูลค่าที่เหลือเมื่อสิ้นสุดโครงการ ดังนี้

การคำนวณเงินลงทุนถัวเฉลี่ยอย่างง่ายในลักษณะข้างต้นไม่สามารถจะนำไปใช้ได้ในกรณีที่กิจการไม่ได้คำนวณค่าเสื่อมราคาวิธีเส้นตรง ทั้งนี้เนื่องจากการลดลงของมูลค่าตามบัญชีในแต่ละปีนั้นไม่มีความสม่ำเสมอกัน สมมติว่าในกรณีนี้ถ้ากิจการเลือกใช้ค่าเสื่อมราคาวิธีผลรวมจำนวนปีกับโครงการ ข การคำนวณค่าเสื่อมราคาวิธีผลรวมจำนวนปี และเงินลงทุนตามมูลค่าทางบัญชีถัวเฉลี่ยแสดงได้ดังนี้

จากการคำนวณข้างต้นจะเห็นได้ว่าการคิดค่าเสื่อมราคาด้วยวิธีการที่แตกต่างกันไปจะทำให้เงินลงทุนตามมูลค่าทางบัญชีถัวเฉลี่ยของโครงการลงทุนมีค่าที่แตกต่างกันไปด้วย

บางกิจการอาจเลือกใช้เงินลงทุนเริ่มแรกเพื่อการคำนวณหาอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี ซึ่งในกรณีของกิจการนี้เมื่อใช้เงินลงทุนเริ่มแรก จะได้อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีดังนี้ 

ในกรณีของโครงการ ข นั้นจะเห็นได้ว่าได้คาดการณ์ไว้ว่ากำไรสุทธิรายปีแต่ละปีจะมีค่าสม่ำเสมอเท่ากันตลอดอายุโครงการลงทุน กำไรสุทธิถัวเฉลี่ยจึงมีค่าเท่ากับกำไรสุทธิรายปี ในทางตรงกันข้ามถ้ากำไรที่คาดการณ์ว่าจะเกิดขึ้นในแต่ละปีไม่เท่ากันเช่นกรณีของโครงการลงทุน ก กล่าวคือ 144,000 บาท 224,000 บาท 224,000 บาท และ 224,000 บาท สำหรับปีที่ 1- 4 ตามลำดับ ในกรณีนี้จำเป็นต้องทำการคำนวณหาค่ากำไรสุทธิถัวเฉลี่ยของโครงการลงทุน ดังนี้

โครงการ ก มีเงินลงทุนเมื่อเริ่มแรกเท่ากับ 1,030,000 บาท (จากตารางที่ 7) มูลค่าที่เหลือเมื่อสิ้นสุดอายุโครงการเท่ากับ 150,000 บาท กิจการคำนวณค่าเสื่อมราคาวิธีเส้นตรง จึงสามารถคำนวณหามูลค่าเงินลงทุนเฉลี่ยได้ดังนี้

จากมูลค่ากำไรสุทธิถัวเฉลี่ยและเงินลงทุนเฉลี่ยที่คำนวณได้ข้างต้น สามารถนำมาคำนวณหาอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีของโครงการ ข ได้ดังนี้

แต่ถ้าใช้เงินลงทุนเริ่มแรกในการคำนวณหาอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี สามารถนำมาคำนวณหาอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีของโครงการ ข ได้ดังนี้

ข้อได้เปรียบของเทคนิคอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี วิธีการนี้สามารถนำข้อมูลปกติทั่วไปที่รายงานในงบการเงินมาใช้ในการวิเคราะห์ได้ทันที ไม่ต้องยุ่งยากในคำนวณหาข้อมูลอื่นใดมาใช้อีก จึงเป็นวิธีการวิเคราะห์โครงการลงทุนที่ทำได้ง่ายเมื่อเปรียบเทียบกับวิธีการอื่น ๆ ข้อดีอีกประการหนึ่งคือค่าอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีมีความเป็นไปได้มากที่จะเป็นองค์ประกอบหนึ่งของวิธีการที่ใช้ในการประเมินผลการดำเนินงานตามโครงการลงทุนหนึ่ง ๆ และบ่อยครั้งที่ผู้บริหารมักจะถูกประเมินผลงานโดยใช้อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีด้วยเช่นกัน                        

การใช้วิธีการเดียวกันทั้งในส่วนของการตัดสินใจและการประเมินผลงานทำให้เป็นที่แน่ใจได้ในประเด็นของความสม่ำเสมอ ข้อเท็จจริงที่สำคัญประการหนึ่งของข้อมูลที่รายงานในงบการเงินคือ ข้อมูลเหล่านั้นจะได้ผ่านการตรวจสอบความถูกต้องว่าปฏิบัติตามหลักการบัญชีที่เป็นที่ยอมรับกันทั่วไปทำให้ข้อมูลที่นำมาใช้มีความเชื่อถือได้ในระดับหนึ่ง

นอกจากนี้อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชียังสามารถนำไปใช้เป็นเครื่องมือเพื่อการพิจารณาถึงผลกระทบของโครงการลงทุนที่มีต่อรายงานผลการดำเนินงานของส่วนงานหรือของกิจการได้ การใช้วิธีการดังกล่าวทำให้ง่ายในการประเมินค่าผลกระทบของการลงทุนที่มีต่อความต้องการของผู้เป็นเจ้าหนี้หรือผู้มีส่วนได้เสียที่เกี่ยวข้องกับกิจการ

อัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีมีข้อได้เปรียบกว่าระยะเวลาคืนทุนตามที่กล่าวข้างต้น รวมถึงยังได้ทำการวิเคราะห์ผลตอบแทนโดยตลอดอายุโครงการลงทุนด้วย ไม่เหมือนกับระยะเวลาคืนทุนที่พิจารณาเฉพาะช่วงเวลาที่ได้เงินสดคืนทุนเท่านั้น

ข้อจำกัดของเทคนิคอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี ข้อจำกัดของวิธีนี้มีลักษณะเช่นเดียวกับเทคนิคระยะเวลาคืนทุนคือไม่ได้พิจารณาถึงเรื่องของมูลค่าเงินตามเวลา ส่วนข้อจำกัดอื่นๆ คือการใช้ตัวเลขในทางบัญชีทั้งตัวเลขที่เป็นเศษตัวบน และตัวเลขที่เป็นส่วนตัวล่างที่ใช้ในการคำนวณหาค่าอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี                            

ตัวเลขทางบัญชีที่ใช้ในการคำนวณขึ้นอยู่กับทางเลือกของวิธีการปฏิบัติทางบัญชี วิธีการทางบัญชีที่แตกต่างกันไปสามารถนำมาสู่ความแตกต่างของตัวเลขกำไรและมูลค่าตามบัญชีที่มีนัยสำคัญได้ ดังแสดงเปรียบเทียบให้เห็นถึงผลกระทบของการคำนวณค่าเสื่อมราคาวิธีเส้นตรงกับค่าเสื่อมราคาวิธีผลรวมจำนวนปีของโครงการ ข ข้างต้น

นอกจากนี้แม้ว่ากำไรสุทธิสามารถนำมาใช้ประโยชน์เพื่อการประเมินค่าความสามารถในการทำกำไรในลักษณะภาพรวม แต่กระแสเงินสดสุทธิสามารถประเมินค่าผลงานของการดำเนินงานตามโครงการลงทุนได้ดีกว่า ยิ่งไปกว่านั้นมูลค่าตามบัญชีพิจารณาเฉพาะมูลค่าเงินลงทุนเริ่มแรกในสินทรัพย์เท่านั้น แต่ไม่ได้พิจารณากระแสเงินสดที่จ่ายไปในลักษณะอื่น ๆ เพื่อให้โครงการลงทุนนั้นสามารถดำเนินงานได้

เทคนิคการลดค่ากระแสเงินสดเป็นวิธีการประเมินค่าโครงการลงทุนโดยการเทียบเท่ามูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับในอนาคตและเงินลงทุนเริ่มแรก

โครงการลงทุนหนึ่ง ๆ มีกระแสเงินสดเกิดขึ้นตลอดอายุโครงการลงทุน จำนวนเงินของกระแสเงินสดที่เข้ามาในปีแรก ๆ ของโครงการลงทุนจะมีค่ามากกว่าจำนวนเงินของกระแสเงินสดที่เข้ามาในปีหลัง ๆ เทคนิคการวิเคราะห์การลงทุนที่กล่าวถึงข้างต้นไม่ว่าจะเป็นระยะเวลาคืนทุนหรืออัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชีต่างละเลยในเรื่องมูลค่าเงินตามเวลาดังกล่าวไป

เทคนิคการลดค่ากระแสเงินสดที่ใช้กันโดยทั่วไปคือวิธีมูลค่าปัจจุบันสุทธิ (Net Present Value: NPV) และอัตราผลตอบแทนตามมูลค่าทางบัญชี (Internal Rate of Return: IRR) วิธีมูลค่าปัจจุบันสุทธิจะใช้อัตราคิดลดค่าเงินค่าใดค่าหนึ่งโดยเฉพาะสำหรับการปรับมูลค่ากระแสเงินสดรับในอนาคตหลังจากการจ่ายเงินลงทุนเริ่มแรกของโครงการแล้วให้เป็นมูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับสุทธิ วิธีมูลค่าปัจจุบันสุทธิมุ่งความสำคัญไปที่มูลค่าของเงินที่จุดเวลาเริ่มต้นโครงการลงทุน

ในทางตรงกันข้ามอัตราผลตอบแทนภายในเป็นวิธีการประมาณการอัตราคิดลดค่าเงินที่ทำให้มูลค่าปัจจุบันสุทธิของกระแสเงินสดรับเข้าทั้งหมดที่เกิดขึ้นหลังจากจุดเวลาของกระแสเงินสดจ่ายลงทุนมีค่าเท่ากับเงินสดจ่ายลงทุนหรือมูลค่าปัจจุบันของเงินสดจ่ายลงทุน วิธีอัตราผลตอบแทนภายในจึงเป็นวิธีที่มุ่งความสำคัญไปยังอัตราผลตอบแทนของโครงการลงทุน

มูลค่าปัจจุบันสุทธิของเงินลงทุนคือผลต่างระหว่างผลรวมของมูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับสุทธิในอนาคตจากการลงทุนกับมูลค่าเงินจ่ายลงทุนเริ่มแรก มูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับสุทธิในอนาคตเป็นมูลค่าเทียบเท่ากับเงินปีที่ 0 ณ อัตราผลตอบแทนที่ต้องการ เช่น มูลค่าปัจจุบันของเงินสดรับจำนวน 10,000 บาทที่จะได้รับในอีก 1 ปีนับจากวันนี้ ซึ่งผู้ลงทุนต้องการผลตอบแทนจากการลงทุนเท่ากับ 10% จะมีค่าเท่ากับ 9,091 บาท คำนวณได้ดังนี้

จากการคำนวณข้างต้นพิสูจน์ได้ โดยสมมติว่า ณ วันต้นปีหลังจากได้รับเงินสดเท่ากับ 9,091 บาท
เงินสดรับที่ได้รับ ณ วันนี้                             9,091 บาท
อัตราดอกเบี้ยรับสำหรับปี (9,091 x 10%)      909 บาท
เงินสดที่จะไดรับอีก 1 ปีนับจากวันนี้          10,000 บาท

มูลค่าปัจจุบันสุทธิเป็นยอดคงเหลือของมูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับในอนาคตหลังจากหักจ่ายเงินสดจ่ายลงทุนเมื่อเริ่มโครงการลงทุนแล้ว

การดำเนินการขั้นแรกในการประเมินค่ามูลค่าปัจจุบันสุทธิของโครงการลงทุนเป็นการประเมินค่ากระแสเงินสดรับสุทธิในแต่ละปีของโครงการ กระแสเงินสดรับสุทธิจะถูกเปลี่ยนเพื่อให้เป็นมูลค่าเทียบเท่าปัจจุบันโดยใช้ฐานอัตราผลตอบแทนที่ต้องการ มูลค่าปัจจุบันสุทธิเป็นส่วนที่เหลือของผลรวมของมูลค่าปัจจุบันรวมของกระแสเงินสดรับสุทธิในอนาคต ขั้นตอนในการคำนวณมูลค่าปัจจุบันสุทธิทำได้ดังนี้

ขั้นที่ 3หาค่าปัจจัยส่วนลดสำหรับแต่ละปีที่ระดับอัตราผลตอบแทนที่ต้องการในขั้นที่ 2
ขั้นที่ 4 นำค่ากระแสเงินสดรับสุทธิแต่ละปีในขั้นที่ 1 และค่าปัจจัยส่วนลดในแต่ละปีที่ระดับอัตราผลตอบแทนที่ต้องการในขั้นที่ 3 มาคูณเข้าด้วยกัน

ขั้นที่ 5 คำนวณหาผลรวมของผลคูณที่ได้ในแต่ละปีในขั้นที่ 4 ค่าที่ได้เรียกว่ามูลค่าปัจจุบันของเงินสดรับสุทธิ
ขั้นที่ 6 นำค่าเงินจ่ายลงทุนเริ่มแรกหักออกด้วยมูลค่าปัจจุบันของเงินสดรับสุทธิที่ได้ในขั้นที่ 5
กิจการจะตัดสินใจเลือกโครงการลงทุนที่มีมูลค่าปัจจุบันสุทธิเป็นบวก และจะปฏิเสธโครงการลงทุนที่มูลค่าปัจจุบันสุทธิเป็นลบ

จากตัวอย่างที่ 1 ถ้าอัตราผลตอบแทนที่ต้องการได้รับจากการลงทุนเท่ากับ 10% สามารถทำการคำนวณหามูลค่าปัจจุบันสุทธิได้ดังนี้

มูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับสุทธิ = เงินสดรับสุทธิรายปีที่เท่ากัน x PVA Factor ที่ i 10% n = 4
                    = 433,500 x 3.1699
                    = 1,374,151.65 บาท
มูลค่าปัจจุบันสุทธิ โครงการ ข             = มูลค่าปัจจุบันของกระแสเงินสดรับสุทธิ - เงินสดจ่ายลงทุน
                    = 1,374,151.65 บาท -1,110,000 บาท
                    = 264,151.65 บาท