ผศ.วิวัฒน์ อภิสิทธิ์ภิญโญ
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน นครราชสีมา, wiwatapi@gmail.com

การจำหน่ายสินทรัพย์เมื่อสิ้นสุดโครงการ กิจการจะได้รับผลกำไรถ้าจำนวนเงินที่ได้จากการขายสินทรัพย์มากกว่ามูลค่าตามบัญชีสุทธิของสินทรัพย์นั้น (ผลต่างระหว่างราคาทุนเริ่มแรกและจำนวนค่าเสื่อมราคาโดยรวมหรือค่าเสื่อมราคาสะสมตลอดอายุโครงการ) ผลกำไรที่เกิดขึ้นก่อให้เกิดความสามารถในจ่ายค่าภาษีเงินได้ในจำนวนที่เพิ่มขึ้น และจำนวนเงินค่าภาษีที่เกิดขึ้นจะส่งผลทำให้กระแสเงินสดรับสุทธิจากการจำหน่ายสินทรัพย์ลดลง

กิจการจะได้รับผลขาดทุนจากการจำหน่ายสินทรัพย์ถ้าจำนวนเงินที่ได้จากการขายสินทรัพย์น้อยกว่ามูลค่าตามบัญชีสุทธิ ผลขาดทุนจะช่วยลดภาระค่าภาษีเงินได้ที่กิจการต้องจ่าย ผลกระทบทางภาษีที่มีต่อกระแสเงินสดรับเมื่อจำหน่ายสินทรัพย์แล้วเกิดผลขาดทุนคือ ผลรวมของจำนวนเงินสดรับสุทธิจากการจำหน่ายสินทรัพย์และค่าภาษีเงินได้ที่ประหยัดได้เนื่องจากผลขาดทุน สรุปผลกระทบสุทธิของการจำหน่ายสินทรัพย์ที่มีต่อกระแสเงินสดได้ดังตารางที่ 9 รวมถึงความหมายที่เกี่ยวข้องในตารางที่ 10 ดังนี้

ตัวอย่างที่ 5

จากตัวอย่างที่ 3 กิจการซื้อเครื่องจักรใหม่มาทดแทนเครื่องจักรเก่าซึ่งซื้อมาเมื่อ 7 ปีที่แล้ว ราคาเครื่องจักรเก่า 640,000 บาท ค่าเสื่อมราคาสะสม ณ วันที่เปลี่ยนทดแทน 400,000 บาท ค่านายหน้าในการขาย10% ของราคาที่ขายได้ เครื่องจักรเก่าขายได้ในราคา 160,000 บาท และคาดว่าจะต้องเสียค่าใช้จ่ายในการเคลื่อนย้ายเครื่องจักรเก่าอีก 4,000 บาท

จากข้อมูลข้างต้นกิจการ จำนวนเงินที่ได้รับจากการขายเครื่องจักรเก่า 160,000 บาทจะต้องถูกหักค่านายหน้า 16,000 บาท (160,000 บาท × 10%) และค่าใช้จ่ายในการเคลื่อนย้ายเครื่องจักรอีก 4,000 บาท จึงทำให้ได้รับเงินสดจากการขายเมื่อวันที่ขายก่อนพิจารณาถึงผลกระทบทางภาษีเท่ากับ 140,000 บาท

อย่างไรก็ตามการจำหน่ายเครื่องจักรเก่าทำให้เกิดผลขาดทุน เนื่องจากราคาทุนในการซื้อเครื่องจักรเก่าในครั้งแรกเท่ากับ 640,000 บาทหักค่าเสื่อมราคาสะสม 400,000 บาท มูลค่าตามบัญชีสุทธิ ณ วันที่จำหน่ายเท่ากับ 240,000 บาท แต่กิจการจำหน่ายเครื่องจักรเก่าออกไปได้เพียง 140,000 บาท เกิดผลขาดทุนเท่ากับ 100,000 บาท ผลขาดทุนทำให้ประหยัดค่าภาษีเงินได้เท่ากับ 20,000 บาท (100,000 บาท × 20%) แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับผลกระทบที่มีต่อกระแสเงินสดได้ดังตารางที่ 11 ดังนี้

การดำเนินงานตามแผนการลงทุนคาดการณ์ว่าจะทำให้รายได้เพิ่มขึ้น ค่าใช้จ่ายลดลง หรือเป็นไปได้ทั้งสองกรณี ซึ่งจะส่งผลกระทบทางตรงหรือผลกระทบทางอ้อมต่อกระแสเงินสด สรุปได้ว่าการเปลี่ยนแปลงรายได้และค่าใช้จ่ายล้วนมีผลกระทบทางตรงและผลกระทบทางภาษีต่อกระแสเงินสด รูปแบบกระแสเงินสดที่กล่าวถึงก่อนหน้านี้อาจจะเกิดขึ้นเพียงครั้งหรือสองครั้งระหว่างการดำเนินงานของโครงการลงทุน แต่กระแสเงินสดที่เกี่ยวกับการดำเนินงานของโครงการมักจะเกิดขึ้นทุกๆ ปีหรืออาจจะเกิดขึ้นเป็นประจำตลอดอายุโครงการลงทุนเหล่านั้น

จากตัวอย่างที่ 3 การลงทุนในโครงการดังกล่าวจะทำให้กิจการมีรายได้ที่เป็นเงินสดรายปีที่ 1- 4 เพิ่มขึ้น 2,000,000 บาท ค่าใช้จ่ายเป็นเงินสดรายปีที่ 1- 4 เท่ากับ 1,500,000 บาท อย่างไรก็ดีผู้บริหารคาดการณ์ว่าเมื่อเริ่มการดำเนินงานในปีที่ 1 กิจการจะมีค่าใช้จ่ายที่เพิ่มเติมเฉพาะในปีที่ 1 ซึ่งเป็นค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับการฝึกอบรมพนักงานใหม่ การปรับปรุงการดำเนินงานใหม่อีก 100,000 บาท

จากข้อมูลข้างต้น รายได้รายปีที่เป็นเงินสดเพิ่มขึ้น 2,000,000 บาท ค่าใช้จ่ายที่เป็นเงินสดเพิ่มขึ้น 1,500,000 บาท ก่อให้เกิดกำไรที่เป็นเงินสดเพิ่มขึ้น 500,000 บาท กิจการมีกำไรเพิ่มขึ้นทำให้เกิดผลกระทบทางภาษี คือทำให้จ่ายค่าภาษีเงินได้เพิ่มขึ้น 100,000 บาท ผลกระทบสุทธิจากรายได้และค่าใช้จ่ายในการดำเนินงานจึงเท่ากับ 400,000 บาท เมื่อรวมกับผลกระทบทางภาษีจากค่าเสื่อมราคาซึ่งเป็นค่าใช้จ่ายที่ไม่เป็นเงินสดจำนวน 44,000 บาท

ทำให้ยอดรวมของกระแสเงินสดรับสุทธิจากการดำเนินงานเพิ่มขึ้นเท่ากับ 444,000 บาท แสดงผลกระทบของการดำเนินงานที่มีต่อกระแสเงินสดได้ดังตารางที่ 12 ส่วนที่ 1 หรือสามารถคำนวณในอีกลักษณะหนึ่งตามที่แสดงในส่วนที่ 2 โดยใน 2 ส่วนแรกนี้จะยังไม่ได้พิจารณาถึงรายการค่าใช้จ่ายเพิ่มเติมที่เพิ่มขึ้นในปีที่ 1 แต่จะแสดงไว้ในส่วนที่ 3 ดังนี้

สำหรับค่าใช้จ่ายที่ต้องจ่ายเพิ่มเติมในปีที่ 1 จำนวน 100,000 บาท ก่อให้เกิดผลกระทบทางภาษีกล่าวคือทำให้ประหยัดค่าภาษีเงินได้ไปได้เท่ากับ 20,000 บาท ดังนั้นผลกระทบสุทธิในการนำมาใช้เพื่อการวิเคราะห์การลงทุนจึงรายงานเงินสดจ่ายที่เพิ่มขึ้นในปีที่ 1 เพื่อเตรียมความพร้อมในการดำเนิน (หลังภาษี) เท่ากับ 80,000 บาทแสดงในส่วนที่ 3 ของตารางที่ 12

การลงทุนในโครงการหนึ่งๆ อาจจะทำให้ค่าใช้จ่ายทางอ้อมที่จะถูกปันส่วนมีจำนวนเพิ่มขึ้นได้ กล่าวคือสำนักงานใหญ่อาจจะทำการปันส่วนค่าใช้จ่ายทางอ้อมไปยังสาขาต่างๆ ในจำนวนที่เพิ่มขึ้นจากค่าใช้จ่ายทางอ้อมที่เคยปันส่วนให้ก่อนการลงทุนได้ พิจารณาตัวอย่างการลงทุนข้างต้น

ถ้าสมมติว่าสำนักงานใหญ่มีนโยบายปันส่วนค่าใช้จ่ายทางอ้อมที่เกิดขึ้นจากโครงการลงทุนดังกล่าวให้กับแต่ละสาขาที่อัตรา 0.025 บาทต่อมูลค่าขาย 1 บาท การลงทุนในโครงการนี้ก่อให้เกิดรายได้เพิ่มขึ้น 1,000,000 บาทต่อปี ส่งผลทำให้ค่าใช้จ่ายทางอ้อมของสำนักงานใหญ่จะถูกโอนไปยังสาขาต่างๆ ที่ 25,000 บาท ค่าใช้จ่ายโดยรวมของสาขาจะเพิ่มขึ้นเท่ากับ 25,000 บาทต่อปี

อย่างไรก็ตามค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นดังกล่าวจะไม่ทำให้ค่าใช้จ่ายโดยรวมของสำนักงานใหญ่เพิ่มขึ้น และถ้าพิจารณารายการค่าใช้จ่ายปันส่วนดังกล่าวจะเห็นได้ว่าไม่ส่งผลทำให้เกิดกระแสเงินสดจ่ายออก ด้วยเหตุนี้จึงไม่ถูกนำมาพิจารณาในการวิเคราะห์การลงทุน รวมถึงไม่พิจารณาในประเด็นของผลกระทบทางภาษีด้วย เนื่องจากค่าใช้จ่ายปันส่วนไม่ทำให้ค่าใช้จ่ายของกิจการโดยภาพรวมเปลี่ยนแปลงไป

จากที่กล่าวมาข้างต้นสรุปผลกระทบจากการดำเนินงานที่มีต่อกระแสเงินสดและการวัดค่าผลกระทบสุทธิที่มีต่อเงินสดเมื่อจำหน่ายสินทรัพย์ ณ สิ้นสุดอายุโครงการลงทุนได้ดังตารางที่ 13 และตารางที่ 14 ได้ดังนี้

ผลกระทบทางตรงที่มีต่อกระแสเงินสด การจำหน่ายสินทรัพย์เมื่ออายุโครงการสินทรัพย์ดำเนินงานสิ้นสุดลงจะทำให้เกิดผลกระทบต่อกระแสเงินสด การจำหน่ายสินทรัพย์ทำให้กระแสเงินสดรับเพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตามการจำหน่ายสินทรัพย์มักจะทำให้มีค่าใช้จ่ายอย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้นเพื่อการเตรียมสินทรัพย์ให้อยู่ในสภาพพร้อมขาย เช่น การทำความสะอาดสินทรัพย์ การปรับแต่ง

เมื่อกิจการจะทำการจำหน่ายสินทรัพย์ดำเนินงานระยะยาวของโครงการที่หมดอายุแล้วอาจจะส่งผลทำให้ความต้องการจำนวนพนักงานลดลง กิจการหลายๆ แห่งมักจะเริ่มลดจำนวนพนักงานที่มีอยู่ประมาณ 2 - 3 ปีก่อนจะสิ้นสุดอายุโครงการลงทุนโดยส่งเสริมให้มีการเกษียณก่อนกำหนด การหยุดรับพนักงานใหม่สำหรับตำแหน่งงานที่ว่างลง

การโอนพนักงานไปยังแผนกงานอื่นๆ หรือการนำเทคนิคการบริหารแบบใหม่มาใช้ที่ส่งผลกระทบทำให้กระบวนการดำเนินงานมีประสิทธิภาพสูงขึ้น ด้วยเหตุนี้จึงทำให้กิจการอาจจะมีค่าใช้จ่ายๆ หลายรายการเพิ่มขึ้นทั้งในส่วนของการปรับปรุงเปลี่ยนแปลง และการฝึกอบรมเกิดขึ้นในช่วง 2 - 3 ปีก่อนสิ้นสุดอายุโครงการลงทุน

ผลกระทบทางภาษี ผลกำไรหรือขาดทุนจากการจำหน่ายสินทรัพย์ของโครงการลงทุนที่สิ้นสุดลงล้วนแต่ส่งผลกระทบทางภาษีทั้งสิ้น กิจการจะต้องจ่ายค่าภาษีเมื่อมีผลกำไรจากการขายสินทรัพย์ และจะสามารถประหยัดเงินค่าภาษีเงินได้เมื่อมีผลขาดทุนจากการขายสินทรัพย์

เงินทุนหมุนเวียนที่มีความผูกพันจากการดำเนินงานตามโครงการลงทุนจะได้รับคืนมาทั้งหมดหลังจากสิ้นสุดโครงการลงทุนไม่นานนัก เงินทุนหมุนเวียนที่ได้รับคืนสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในลักษณะอื่นๆ ได้ จำนวนเงินทุนหมุนเวียนที่ได้รับคืนถือเป็นกระแสเงินสดรับเข้าของโครงการลงทุนที่สิ้นสุดไปโดยจะไม่มีผลทางภาษีเข้ามาเกี่ยวข้องเนื่องจากรายการดังกล่าวไม่ใช่รายได้หรือค่าใช้จ่ายแต่อย่างใดพิจารณาตารางที่ 14 ประกอบ

จากตัวอย่างที่ 3 กิจการคาดว่าจะขายเครื่องจักรเมื่อสิ้นสุดอายุโครงการลงทุนปีที่ 4 ได้ประมาณ 200,000 บาท มูลค่าซากสำหรับการตัดค่าเสื่อมราคาเท่ากับ 150,000 บาท ต้นทุนในการขนย้ายและทำความสะอาดเครื่องจักรคาดว่าจะเท่ากับ 40,000 บาท หลังจากการจำหน่ายเครื่องจักรแล้วกิจการจะต้องเสียค่าใช้จ่ายในการฝึกอบรมพนักงานเพิ่มเติมก่อนจะทำการปรับโยกย้ายไปทำการในส่วนงานอื่นๆ ต่อไปอีกประมาณ 300,000 บาท จากข้อมูลดังกล่าวสามารถอธิบายถึงผลกระทบที่มีต่อกระแสเงินสดเมื่อสิ้นสุดโครงการลงทุนได้ดังตารางที่ 15 ต่อไปนี้

เมื่อสิ้นสุดโครงการลงทุนแล้วเงินทุนหมุนเวียนเพื่อการดำเนินงานในโครงการดังกล่าวจึงไม่มีความจำเป็นอีกต่อไป ดังนั้นกิจการจะได้รับเงินทุนหมุนเวียนในการดำเนินงานคืนอีก 400,000 บาท แสดงผลกระทบสุทธิของโครงการลงทุนดังกล่าวโดยภาพรวมทั้งหมดได้ดังตารางที่ 16 ต่อไปนี้