ผศ.วิวัฒน์ อภิสิทธิ์ภิญโญ
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน นครราชสีมา, wiwatapi@gmail.com

โครงการงบประมาณการจ่ายลงทุนใด ๆ มักจะเริ่มต้นที่กระแสเงินสดจ่ายออกซึ่งจ่ายเป็นเงินลงทุนครั้งแรก จ่ายเป็นค่าใช้จ่าย หรือจ่ายตามเงื่อนไขที่เป็นพันธะผูกพัน หลังจากนั้นจึงเป็นรายการประเภทรายจ่ายที่จ่ายเป็นเงินสดในจำนวนที่ลดลงกว่าเดิม การเพิ่มขึ้นของจำนวนเงินสดที่ได้รับเข้ามา หรืออาจจะเป็นรายการทั้งหมดที่กล่าวถึงข้างต้นตลอดรอบระยะเวลาที่มีความสืบเนื่องกันในการดำเนินโครงการ เงินลงทุนที่ต้องจ่ายเพิ่มขึ้นอาจจำเป็นต้องนับรวมเพิ่มอยู่ในโครงการจ่ายลงทุนในระหว่างช่วงอายุที่กำลังดำเนินโครงการจ่ายลงทุนเหล่านั้นด้วย

1.เมื่อเริ่มต้นโครงการลงทุน กระแสเงินสดที่เกิดขึ้นที่ระดับขั้นนี้มีความหมายรวมถึง
* กระแสเงินสดจ่ายออกเพื่อการลงทุนและการดำเนินงานในช่วงเริ่มต้นโครงการลงทุน
* กระแสเงินสดที่เป็นพันธะผูกพันสำหรับเงินทุนหมุนเวียนที่จำเป็นต่อการดำเนินงาน
* กระแสเงินสดรับหรือกระแสเงินสดจ่ายเพื่อการกำจัดหรือทำลายสินทรัพย์ดำเนินงานที่ถูกเปลี่ยนทดแทน

2.ระหว่างการดำเนินโครงการ กระแสเงินสดระหว่างการดำเนินงานของโครงการจ่ายลงทุน มีความหมายรวมถึง
* กระแสเงินสดจ่ายสำหรับรายจ่ายเพื่อการดำเนินงานและเงินลงทุนที่ต้องจ่ายเพิ่มเติมหลังจากการลงทุนเมื่อเริ่มต้นโครงการไปแล้ว
* รายจ่ายที่มีลักษณะเป็นพันธะผูกพันสำหรับเงินทุนหมุนเวียนที่เพิ่มขึ้นซึ่งจำเป็นต่อการดำเนินงาน
* กระแสเงินสดเข้าที่เกิดขึ้นหรือได้รับจากโครงการลงทุน (รายได้หรือเงินสดที่ประหยัดได้) และเงินสดส่วนของเงินทุนหมุนเวียนที่ได้รับคืนจากโครงการลงทุนซึ่งไม่จำเป็นต้องใช้ในช่วงระยะเวลาที่ยาวนานตลอดการดำเนินงานของโครงการ

3.เมื่อสิ้นสุดการดำเนินโครงการ กระแสเงินสดเมื่อสิ้นสุดการดำเนินงานของโครงการจ่ายลงทุน มีความหมายรวมถึง
* กระแสเงินสดรับและกระแสเงินสดจ่ายที่มีความเกี่ยวข้องกับการกำจัดการทำลายสินทรัพย์ดำเนินงานที่หมดอายุหรือไม่ต้องการใช้ต่อไปแล้ว
* กระแสเงินสดรับจากการได้รับเงินทุนหมุนเวียนส่วนที่สิ้นสุดพันธะผูกพันของโครงการลงทุนระยะยาว

เงินสดรับที่เพิ่มขึ้นและเงินสดจ่ายหรือพันธะผูกพันที่ลดลงที่มีผลต่อจำนวนเงินสดที่มีอยู่ของกิจการ ส่วนของผลกระทบที่เกิดขึ้นในทันทีเนื่องจากเงินสดรับ หรือเงินสดจ่าย หรือพันธะผูกพันที่มีต่อกระแสเงินสดบ่อยครั้งจะถูกกล่าวอ้างว่าเป็น ผลกระทบทางตรง เช่น การจ่ายค่าเงินเดือนพนักงาน 10,000 บาท ทำให้เงินสดของกิจการลดลงในทันที 10,000 บาท ส่วนนี้เป็นผลกระทบทางตรง เป็นต้น

เหตุการณ์หรือรายการค้าใด ๆ ที่เกิดขึ้นนั้นบ่อยครั้งที่มักจะส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับค่าภาษีเงินได้ของกิจการ ผลกระทบของเหตุการณ์หรือรายการค้าที่มีต่อจำนวนเงินค่าภาษีเงินได้ที่กิจการต้องจ่ายสำหรับงวดเป็น ผลกระทบทางภาษีหรือผลกระทบทางอ้อม เช่น ถ้ากิจการจ่ายเงินเดือนพนักงาน 10,000 บาท สมมติว่ากิจการเสียภาษีเงินได้ที่อัตรา 25%  

ในกรณีนี้กิจการจะเสียเงินค่าภาษีเงินได้ลดลงไปเท่ากับ 2,500 บาท (10,000 บาท x 25%) ในที่นี้แสดงผลกระทบทางอ้อมที่มีต่อค่าภาษีเงินได้โดยทำให้กิจการจ่ายเงินค่าภาษีเงินได้ลดลงไปเท่ากับ 2,500 บาท หรือประหยัดค่าภาษีเงินได้เป็นเงินจำนวน 2,500 บาท

จากที่กล่าวมาจะเห็นได้ว่าผลกระทบทางตรงและผลกระทบทางอ้อมล้วนส่งผลกระทบต่อกระแสเงินสดสำหรับงวดเวลา ดังนั้นผลกระทบทางตรงและผลกระทบทางอ้อมหรือผลกระทบทางภาษีจึงถูกนำมาพิจารณารวมเป็นผลกระทบสุทธิที่มีต่อกระแสเงินสด เช่น ผลกระทบสุทธิที่มีต่อเงินสดของรายการจ่ายเงินเดือนจำนวน 10,000 บาท คือกระแสเงินสดจ่ายสุทธิเท่ากับ 7,500 บาท (กระแสเงินสดจ่าย 10,000 บาท – กระแสเงินสดรับ 2,500 บาท) แสดงผลกระทบในลักษณะดังกล่าวนี้ได้ดังตารางที่ 1

สมมติว่ากิจการแห่งหนึ่งมีรายการที่เป็นรายได้และค่าใช้จ่ายที่เป็นเงินสดเพื่อนำไปคำนวณกำไรเท่ากับ 20,000 บาท และ 5,000 บาทตามลำดับ กิจการเสียภาษีเงินได้ที่อัตรา 25% ผลกระทบสุทธิที่มีต่อกระแสเงินสดเนื่องจากรายการดังกล่าวจะเท่ากับเท่าใด

ผลกระทบที่มีต่อเงินสดรับจะเท่ากับ 15,000 บาท (20,000 บาท - 5,000 บาท) ไม่ใช่ 20,000 บาท เนื่องจากรายได้ที่เกิดขึ้นจำนวนดังกล่าวทำให้กิจการต้องเสียภาษีเงินได้เพิ่มขึ้นเท่ากับ 5,000 บาทด้วย (20,000 บาท x 25%) ในขณะเดียวกันผลกระทบสุทธิที่มีต่อเงินสดจ่ายจะเท่ากับ 3,750 บาท (5,000 บาท - 1,250 บาท) ไม่ใช่ 5,000 บาท เนื่องจากค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นจำนวนดังกล่าวทำให้กิจการสามารถประหยัดค่าภาษีเงินได้หรือจ่ายค่าภาษีเงินได้ลดลงเป็นเงิน 1,250 บาท (5,000 บาท x 25%) จากที่กล่าวมาข้างต้นสามารถสรุปผลกระทบที่มีต่อเงินสดได้ดังตารางที่ 2 ต่อไปนี้

รายการรายได้และค่าใช้จ่ายที่เป็นเงินสดทำให้เกิดผลกระทบทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อกระแสเงินสดของกิจการ แต่ถ้าพิจารณาถึงรายการรายได้และค่าใช้จ่ายที่ไม่เป็นเงินสดจะก่อให้เกิดผลกระทบในลักษณะอย่างไรพิจารณาได้จากตัวอย่างต่อไปนี้

สมมติว่ากิจการแห่งหนึ่งมีรายการที่เป็นรายได้และค่าใช้จ่ายที่ไม่เป็นเงินสดสำหรับงวดเพื่อนำไปคำนวณกำไรดังนี้ รายได้จากการขายเป็นเงินเชื่อเท่ากับ 20,000 บาท และค่าเสื่อมราคาจำนวน 5,000 บาท กิจการเสียภาษีเงินได้ที่อัตรา 25% ผลกระทบสุทธิที่มีต่อกระแสเงินสดเนื่องจากรายการดังกล่าวจะเท่ากับเท่าใด

รายได้ที่ขายเป็นเงินเชื่อไม่ก่อให้เกิดผลกระทบทางตรงต่อกระแสเงินสดรับของกิจการแต่อย่างใดเนื่องจากยังไม่ได้รับเงินสดจากลูกค้า แต่รายได้จากการขายเชื่อเป็นรายได้ที่ต้องนำไปคำนวณกำไรเพื่อเสียภาษี ดังนั้นรายได้จากการขายเชื่อดังกล่าวจึงก่อให้เกิดผลกระทบทางอ้อมหรือผลกระทบทางภาษีเท่านั้น

กล่าวคือการที่กิจการมีรายได้ตามเกณฑ์คงค้างทำให้กิจการต้องเสียค่าภาษีเงินได้เพิ่มขึ้นในที่นี้ต้องจ่ายค่าภาษีเงินได้เท่ากับ 5,000 บาท (20,000 บาท x 25%) นั่นหมายความว่าการที่กิจการมีรายได้ที่ไม่เป็นเงินสดก่อให้เกิดผลกระทบต่อกระแสเงินสดจ่ายเพิ่มขึ้นแต่เพียงอย่างเดียวไม่ได้ก่อให้เกิดผลกระทบต่อกระแสเงินสดรับแต่อย่างใด

ส่วนค่าใช้จ่ายที่ไม่เป็นเงินสดในที่นี้คือค่าเสื่อมราคา ค่าใช้จ่ายค่าเสื่อมราคาไม่ได้จ่ายเงินสดแต่อย่างใด แต่กิจการต้องจดบันทึกรับรู้การเสื่อมสภาพของสินทรัพย์เป็นค่าใช้จ่ายเพื่อการคำนวณกำไรที่ต้องนำไปเสียภาษีเงินได้ ค่าเสื่อมราคาทำให้กิจการเสียภาษีเงินได้ลดลง ในที่นี้กิจการจะเสียภาษีเงินได้ลดลงเท่ากับ 1,250 บาท (5,000 บาท x 25%) จากที่กล่าวมาข้างต้นสามารถสรุปผลกระทบที่มีต่อเงินสดได้ดังตารางที่ 3 ต่อไปนี้  

จากที่กล่าวมาข้างต้นสรุปได้ว่ารายการรายได้ที่ไม่เป็นเงินสดไม่เกิดผลกระทบทางตรงต่อเงินสดรับเข้า แต่จะส่งผลกระทบทางภาษีทำให้มีกระแสเงินสดจ่ายเพิ่มขึ้นจากการต้องจ่ายค่าภาษีเงินได้ ส่วนค่าใช้จ่ายที่ไม่เป็นเงินสดไม่เกิดผลกระทบทางตรงต่อเงินสดจ่าย แต่จะส่งผลกระทบทางภาษีทำให้เกิดกระแสเงินสดรับเพิ่มขึ้นจากการที่สามารถประหยัดค่าภาษีเงินได้หรือจ่ายค่าภาษีเงินได้ลดลง

กิจกรรมการดำเนินงานที่เกิดขึ้น ณ ระดับขั้นต่าง ๆ ของโครงการลงทุนใด ๆ นั้นล้วนแต่ส่งผลกระทบต่อกระแสเงินสดด้วยจำนวนที่มีความแตกต่างกันไป ก่อนหน้านี้ได้ทำการจำแนกระดับขั้นต่าง ๆ ของโครงการลงทุนออกเป็นช่วงแรกของการเริ่มลงทุน ระหว่างการดำเนินโครงการ และช่วงสิ้นสุดโครงการ ดังนั้นในส่วนต่อไปจะได้กล่าวถึงรายละเอียดที่มีผลกระทบต่อกระแสเงินสดทั้งสามขั้นตอน

กิจกรรมในช่วงแรกของการดำเนินโครงการลงทุนในส่วนของกระแสเงินสดจ่ายนั้นรวมถึงการสร้าง หรือการซื้อสินทรัพย์ดำเนินงานระยะยาว การซื้อ การติดตั้ง และการทดสอบการทำงานของสินทรัพย์ที่จัดหามาใหม่ และการฝึกอบรมพนักงาน โดยส่วนใหญ่แล้วกระแสเงินสดจ่ายที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการลงทุนระยะยาวมักจะเกิดขึ้นที่จุดเริ่มต้นโครงการ เมื่อเริ่มต้นงบประมาณการจ่ายลงทุน เวลาที่จุดเริ่มต้นของกระแสเงินสดจ่ายลงทุนเมื่อทำการจัดหาสินทรัพย์ดำเนินงานระยะยาวจะถูกกล่าวถึงว่าเป็นจุดเวลาที่ 0 (ปีที่ 0)

กระแสเงินสดจ่ายส่วนใหญ่จะมีผลกระทบในทางภาษี เช่น การเช่า การฝึกอบรม สามารถรับรู้เป็นค่าใช้จ่ายสำหรับงวดเวลาที่มีรายการเหล่านั้นเกิดขึ้นได้ เมื่อค่าใช้จ่ายเพิ่มขึ้นค่าภาษีเงินได้จะลดลง ค่าภาษีเงินได้ที่ลดลงคือจำนวนเงินสดจ่ายที่ลดลงหรือเงินสดรับที่เพิ่มขึ้น

ผลกระทบในลักษณะอื่น ๆ ที่เกิดขึ้นจากการจัดหาที่มีต่อกระแสเงินสดคือ ค่าเสื่อมราคาทั้งนี้เพราะค่าเสื่อมราคาเป็นการรับรู้การเสื่อมสภาพของสินทรัพย์ที่ใช้ไปเป็นค่าใช้จ่ายแต่ไม่ได้มีการจ่ายเงินสำหรับค่าเสื่อมราคาในแต่ละงวดเวลาจริงแต่อย่างใด จำนวนเงินค่าเสื่อมราคาจึงไม่มีผลกระทบต่อเงินสดจ่ายในทันที แต่ค่าเสื่อมราคาเป็นค่าใช้จ่ายในทางบัญชีจริงจึงทำให้เสียภาษีเงินได้ลดลง สรุปผลกระทบที่มีต่อกระแสเงินสดเมื่อเริ่มต้นโครงการได้ดังตารางที่ 4 ต่อไปนี้

สมมติว่ากิจการแห่งหนึ่งกำลังพิจารณาจะซื้อเครื่องจักรใหม่ราคาซื้อมูลค่า 1,000,000 บาท มีต้นทุนในการติดตั้งเครื่องจักรประมาณ 10,000 บาท ต้นทุนในการทดสอบและการปรับปรุงก่อนการนำเครื่องจักรไปใช้ในการผลิต 20,000 บาท หลังจากใช้ครบอายุการใช้งานประมาณ 4 ปีจะขายเครื่องจักรดังกล่าวได้ประมาณ 200,000 บาท โดยจะมีค่าใช้จ่ายในการขนย้ายและทำความสะอาดเครื่องจักรประมาณ 40,000 บาท มูลค่าซากเมื่อครบอายุการใช้งาน 4 ปี โดยคิดค่าเสื่อมราคาวิธีเส้นตรงจะเท่ากับ 150,000 บาท สมมติว่าอัตราภาษีเงินได้เท่ากับ 20%

ตารางที่ 5 กระแสเงินสด ณ ปีที่ 0 และกระแสเงินสด ณ ปีที่ 1-4

จากการคำนวณข้างต้นแสดงให้เห็นว่ากิจการมีเงินลงทุนเมื่อเริ่มโครงการ ณ ปีที่ 0 เท่ากับ 1,030,000 บาท เมื่อกิจการเลือกคิดค่าเสื่อมราคาวิธีเส้นตรง มูลค่าซากเครื่องจักรเมื่อสิ้นปีที่ 4 จะเท่ากับ 150,000 บาท จำนวนเงินที่นำมาคิดค่าเสื่อมราคาโดยรวมจึงเท่ากับ 880,000 บาท คำนวณเป็นค่าเสื่อมราคาในแต่ละปีเท่ากับ 220,000 บาท เมื่อพิจารณาจากการคำนวณในตารางข้างต้นจะเห็นได้ว่ารายการค่าเสื่อมราคานั้นไม่ส่งผลกระทบทางตรงที่มีต่อกระแสเงินสดจ่าย 

เนื่องจากเป็นค่าใช้จ่ายที่ไม่ได้จ่ายเป็นเงินสดจริงในงวดเวลาที่มีการคิดค่าเสื่อมราคา อย่างไรก็ตามค่าเสื่อมราคาส่งผลกระทบทางภาษีทำให้กิจการสามารถประหยัดจำนวนเงินค่าภาษีเงินได้ไปได้ตามสัดส่วนของอัตราภาษีเงินได้และจำนวนเงินค่าเสื่อมราคา ในที่นี้อัตราภาษีเงินได้เท่ากับ 20% จำนวนเงินค่าเสื่อมราคาเท่ากับ 220,000 บาท กำไรที่ลดลงจากค่าใช้จ่ายที่เป็นค่าเสื่อมราคาจึงทำให้กิจการสามารถประหยัดค่าภาษีเงินได้เท่ากับ 44,000 บาท เงินภาษีที่ประหยัดได้คือกระแสเงินสดรับเข้าของกิจการ

เงินทุนหมุนเวียนเป็นจำนวนเงินทุนที่ต้องการเพิ่มขึ้นเพื่อทำให้การดำเนินงานของโครงการบรรลุผลที่ต้องการได้ ในทางบัญชีเงินทุนหมุนเวียนคือส่วนเกินของสินทรัพย์หมุนเวียนที่มากกว่าหนี้สินหมุนเวียน ความต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพื่อการลงทุนจึงเป็นส่วนเกินของสินทรัพย์หมุนเวียนที่เพิ่มขึ้นมากกว่าส่วนเกินของหนี้สินหมุนเวียนอันเนื่องมาจากการลงทุน    

การลงทุนในอาคารโรงงานและอุปกรณ์บ่อยครั้งที่มักมีความต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพิ่มขึ้นเพื่อการจ่ายหนี้สินรายใหม่ จ่ายค่าใช้จ่ายอื่น ๆ วัตถุดิบ งานระหว่างทำ สินค้าสำเร็จรูป วัสดุสิ้นเปลือง และลูกหนี้การค้า ในระหว่างการดำเนินงานโครงการลงทุน

เงินทุนหมุนเวียนเพื่อการดำเนินงานเป็นกระแสเงินสดจ่ายในปีที่นำเงินทุนหมุนเวียนดังกล่าวมาใช้ เงินทุนหมุนเวียนจำนวนนี้ก่อให้เกิดผลกระทบทางตรงต่อกระแสเงินสดเท่านั้น เนื่องจากจำนวนเงินทุนหมุนเวียนเพื่อสนับสนุนการดำเนินงานของโครงการไม่จัดว่าเป็นรายการรายได้หรือค่าใช้จ่ายแต่อย่างใดจึงไม่ก่อให้เกิดผลกระทบทางภาษี

อย่างไรก็ดีไม่ใช่ว่าทุก ๆ โครงการลงทุนจะต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพิ่มขึ้นเสมอไป ในบางครั้งบางโครงการที่กิจการเลือกลงทุนอาจจะทำให้มีความต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพื่อการดำเนินงานลดลงไปก็เป็นไปได้ จำนวนเงินทุกหมุนเวียนที่มีความต้องการลดลงไปจากเดิมคือกระแสเงินสดรับเข้าในงวดเวลาที่จำนวนเงินทุนหมุนเวียนลดลงไป

บ่อยครั้งมักจะพบว่ากิจการที่มีการเปลี่ยนแปลงการบริหารห่วงโซ่คุณค่า การบริหารงานแบบทันเวลาพอดี หรือระบบการผลิตแบบอัตโนมัติจะมีความต้องการใช้เงินทุนหมุนเวียน เนื่องจากเมื่อกิจการทำการลงทุนในเทคโนโลยีใหม่ ๆ แล้วจะช่วยส่งเสริมให้กระบวนการดำเนินงานของกิจการเหล่านั้นมีประสิทธิภาพสูงขึ้นซึ่งจะมีผลทำให้ระดับเงินลงทุนในสินค้าคงเหลือลดลง และต้นทุนการดำเนินงานในส่วนอื่น ๆ สามารถลดลงไปได้ด้วย

จากตัวอย่างที่ 3 ผู้บริหารคาดการณ์การลงทุนนำเครื่องจักรใหม่มาใช้จะทำให้กิจการต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพิ่มขึ้นเพื่อการลงทุนในสินค้าคงเหลือและลูกหนี้การค้า แม้ว่ากิจการคาดการณ์ไว้ว่าการเพิ่มขึ้นในสินทรัพย์หมุนเวียนดังกล่าวจะเป็นผลสืบเนื่องมาจากการเพิ่มขึ้นของเจ้าหนี้การค้าและหนี้สินหมุนเวียนอื่น ๆ  

แต่หนี้สินหมุนเวียนที่เพิ่มขึ้นดังกล่าวจะครอบคลุมสินค้าคงเหลือและลูกหนี้การค้าเพียงบางส่วนเท่านั้น กิจการจึงมีความต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพิ่มขึ้นอีก 400,000 บาท เพื่อให้ครอบคลุมสินค้าคงเหลือที่ต้องการเพื่อการดำเนินงานและลงทุนในลุกหนี้การค้าที่จะเพิ่มขึ้น

เงินทุนหมุนเวียนที่จัดหามาเพิ่มขึ้นเพื่อการดำเนินงานของโครงการจำนวน 400,000 บาท นี้เป็นส่วนที่จะถูกจำกัดขอบเขตกับการหมุนเวียนในส่วนของสินค้าคงเหลือและลูกหนี้การค้าที่เพิ่มขึ้นเท่านั้น ไม่สามารถที่จะนำไปใช้เพื่อประโยชน์ในลักษณะอื่น ๆ ได้ ในกรณีนี้จะเห็นได้ว่าเงินทุนหมุนเวียนที่ต้องการเพิ่มเติมส่งผลกระทบทางตรงต่อกระแสเงินสดออกสำหรับการลงทุนในปีที่ 0 เท่านั้นทำให้กระแสเงินสดจ่ายลงทุนเพิ่มขึ้นจาก 1,030,000 บาท มาเป็น 1,430,000 บาท แสดงการคำนวณได้ดังตารางที่ 7