ผศ.วิวัฒน์ อภิสิทธิ์ภิญโญ
wiwatapi@gmail.com

เทคนิควิธีการแต่ละวิธีล้วนแต่มีข้อได้เปรียบและข้อเสียเปรียบแตกต่างกันไป แต่ในทางปฏิบัติจริงมักจะพบว่ากิจการมักจะเลือกใช้เทคนิควิธีการประเมินค่าโครงการลงทุนมากกว่าหนึ่งวิธี ยิ่งไปกว่านั้นกิจการมักจะเลือกใช้เทคนิควิธีการที่แตกต่างกันไปสำหรับประเภทของโครงการลงทุนที่มีความแตกต่างกันด้วย

คำถามที่นักลงทุนมักจะถามเสมอเมื่อจะทำการตัดสินใจลงทุนในโครงการใด ๆ คือ ใช้เวลานานเท่าไรจึงจะได้รับเงินทุนคืน เทคนิคของเวลาการคืนทุนจะช่วยตอบคำถามนี้ได้ดี

ระยะเวลาคืนทุนของโครงการลงทุนใด ๆ คือ ช่วงของเวลาที่ต้องการเพื่อการสะสมจำนวนเงินที่ได้รับเข้าสุทธิโดยรวมให้มีจำนวนเท่ากับเงินสดจ่ายลงทุนสุทธิ จำนวนรอบเวลาที่ผู้ลงทุนจะได้รับเงินคืนครอบคลุมจำนวนเงินที่จ่ายลงทุนคือ เวลาการคืนทุน

การคำนวณระยะเวลาคืนทุนจำเป็นต้องทราบจำนวนเงินลงทุนเริ่มแรกของโครงการ และกระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีในแต่ละปีตลอดอายุโครงการลงทุน เมื่อทราบข้อมูลดังกล่าวแล้วจึงนำมาคำนวณหาระยะเวลาคืนทุนโดยจำแนกเป็น 2 กรณีคือ

ระยะเวลาคืนทุน = 

กรณีที่ 2 กระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีในแต่ละปีไม่เท่ากัน ในกรณีนี้ให้ทำการบวกทบกระแสเงินสดรับสุทธิในแต่ละปีไปเรื่อย ๆ แต่ละปีที่สามารถบวกทบกระแสเงินสดรับสุทธิในแต่ละปีแล้วไม่เกินจำนวนเงินของกระแสเงินสดจ่ายสุทธิเริ่มแรกสามารถนับเวลาได้เต็มปี จนกระทั่งในปีใดที่บวกทบกระแสเงินสดรับแล้ว มีจำนวนเงินรวมของกระแสเงินสดรับสุทธิสะสมมากกว่าเงินสดจ่ายลงทุนเริ่มแรก ในปีนั้นเป็นช่วงเวลาที่ไม่สามารถคิดเวลาได้เต็มปี เนื่องจากกระแสเงินสดรับสุทธิที่เข้ามาในปีนั้นมีจำนวนมากกว่าที่ต้องการ

ดังนั้นในปีดังกล่าวจึงต้องคำนวณหาเศษส่วนเวลาที่เหลือ โดยจะต้องคำนวณหากระแสเงินสดรับส่วนขาดที่ต้องการหารด้วยกระแสเงินสดรับทั้งสิ้นที่เข้ามาในปีที่ไม่สามารถนับเวลาได้เต็มปี สำหรับกระแสเงินสดรับส่วนขาดที่ต้องการเป็นจำนวนเงินที่เมื่อนำมารวมกับกระแสเงินสดรับสุทธิสะสมในช่วงเวลาที่นับได้เต็มปีแล้วจะมีจำนวนเท่ากับกระแสเงินสดจ่ายลงทุนพอดี

เศษส่วนเวลาที่ไม่สามารถนับได้เต็มปี = 

ตัวอย่างที่ (1)
สมมติว่าผู้บริหารกำลังพิจารณาลงทุนโครงการลงทุน 2 โครงการมีรายละเอียดเกี่ยวกับข้อมูลการลงทุนทั้งสองโครงการแสดงได้ดังนี้

เมื่อพิจารณาเงินสดรับในแต่ละปีของโครงการลงทุน จะเห็นได้ว่ากระเงินสดรับสุทธิหลังหักภาษีรายปีมีจำนวนที่ไม่เท่ากัน ดังนั้นในการคำนวณหาระยะเวลาคืนทุนจึงใช้หลักการในกรณีที่ 2 กล่าวคือให้ทำการบวกทบมูลค่ากระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีในแต่ละปีที่เข้ามาให้มีจำนวนเท่ากับเงินสดจ่ายลงทุนเริ่มแรก แสดงสะสมมูลค่ากระแสเงินสดรับให้มีจำนวนเท่ากับเงินสดจ่ายลงทุนได้ดังนี้

จากการบวกทบเพื่อการสะสมมูลค่าเงินสดรับสุทธิหลังหักภาษีข้างต้น จะเห็นได้ว่าเมื่อระยะเวลาผ่านไป 2 ปี มูลค่าสะสมของกระแสเงินสดรับสุทธิหลังหักภาษีเท่ากับ 1,252,000 บาทซึ่งยังไม่เท่ากับเงินสดจ่ายลงทุนในครั้งแรกคือ 1,270,000 บาท แต่ถ้ารวมเงินสดรับในปีที่ 3 เข้าไปทั้งจำนวนจะมีจำนวนรวมเท่ากับ 2,014,000 บาทซึ่งสูงกว่าเงินสดจ่ายลงทุนในครั้งแรก ดังนั้นเศษของเวลาที่เหลือที่ไม่สามารถนับไปได้เต็มปีจึงต้องคำนวณดังนี้

ระยะเวลาคืนทุน = จำนวนปีที่สามารถคำนวณทบมูลค่ากระแสเงินสดรับได้ทั้งจำนวน + เศษส่วนเวลาที่ไม่สามารถนับได้เต็มปี
           = 3 ปี + 0.023 ปี
           = 3.023 ปี

เนื่องจากโครงการ ก ให้ค่ากระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีมาแล้วจึงสามารถนำผลลัพธ์ที่ได้มาทำการคำนวณหาระยะเวลาคืนทุนได้ทันที แต่สำหรับโครงการ ข นั้นในขั้นแรกจะต้องเริ่มทำการคำนวณหากระแสเงินสดรับสุทธิหลังหักภาษีในแต่ละปีก่อนหลังจากนั้นจึงทำการบวกทบมูลค่ากระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีให้ แสดงการคำนวณได้ดังนี้ 

จากการคำนวณมูลค่าสะสมของเงินสดรับสุทธิหลังภาษีข้างต้นจะเห็นได้ว่าปีที่ 3 เป็นปีที่คืนทุน แต่เนื่องจากมูลค่าสะสมของเงินสดรับสุทธิหลังภาษีมากกว่าเงินสดจ่ายลงทุนจึงไม่สามารถนับรวมเวลาของปีที่ 3 ได้เต็มปี สามารถคำนวณเศษเวลาที่ไม่เต็มปีได้ดังนี้ 

ถ้าพิจารณาจากกระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีของโครงการ ข จะพบว่ากระแสเงินสดรับสุทธิหลังหักภาษีในแต่ละปีมีจำนวนที่เท่ากัน ดังนั้นการคำนวณระยะเวลาคืนทุนจึงสามารถคำนวณได้อีกลักษณะหนึ่งคือ การใช้สูตรกรณีที่ 1 กระแสเงินสดรับสุทธิหลังภาษีในแต่ละปีเท่ากัน ดังนี้

จากหลักการและแนวคิดของเทคนิคการวิเคราะห์การลงทุนโดยใช้ระยะเวลาคืนทุนจะเห็นได้ว่ามีข้อได้เปรียบที่สำคัญคือทำการคำนวณได้ง่ายจึงเข้าใจได้ไม่ยาก ระยะเวลาคืนทุนที่คำนวณได้สามารถประมาณการได้ถึงช่วงเวลาที่เร็วที่สุดที่กิจการจะได้รับเงินสดคืนเท่ากับที่จ่ายลงทุนไป

สำหรับระยะเวลาที่คำนวณได้นั้นสามารถนำมาใช้ประเมินค่าความเสี่ยงของโครงการลงทุนได้ กล่าวคือโครงการที่มีระยะเวลาคืนทุนที่นานกว่าแสดงว่าโครงการลงทุนนั้นมีความเสี่ยงสูงกว่า ข้อเท็จจริง 2 ประการที่สนับสนุนประเด็นนี้คือ ประการแรก ระยะเวลาคืนทุนในอนาคตที่นานกว่า มีความเป็นไปได้มากที่ข้อมูลรายได้และค่าใช้จ่ายที่ประมาณการไว้อาจจะไม่เป็นไปตามที่ได้คาดการณ์ไว้ในครั้งแรก ประการที่สองระยะเวลาคืนทุนที่นานกว่ามีความเป็นไปได้มากที่ผลิตภัณฑ์หรือการบริการของโครงการนั้นอาจจะล้าสมัย หรือมีคู่แข่งขันที่น่าสนใจมากกว่า ซึ่งอาจจะทำให้กระแสเงินสดที่คาดการณ์ว่าจะได้รับจะเป็นไปได้ยากยิ่งขึ้น

ระยะเวลาคืนทุนชี้ให้เห็นถึงสภาพคล่องของเงินทุนที่ได้จากโครงการลงทุนหนึ่ง ๆ กระแสเงินสดรับจากโครงการลงทุนหนึ่งสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในโครงการลงทุนอื่น ๆ ได้อีก ดังนั้นโครงการลงทุนที่มีระยะเวลาคืนทุนที่นานกว่ามีความเป็นไปได้มากว่าจะไม่มีสภาพคล่องเพียงพอเมื่อเปรียบเทียบกับโครงการลงทุนที่มีระยะเวลาคืนทุนที่สั้นกว่า เช่น โครงการลงทุนที่มีระยะเวลาคืนทุน 4 ปีย่อมมีสภาพคล่องน้อยกว่าโครงการลงทุนที่มีระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 3 ปีหรือน้อยกว่านั้น

เทคนิคระยะเวลาคืนทุนมุ่งเน้นกับการจ่ายคืนทุนเร็วเป็นสำคัญ กิจการอุตสาหกรรมที่ใช้เทคนิคระยะเวลาคืนทุนในการพิจารณาเพื่อตัดสินใจลงทุนจึงมีความเสี่ยงที่อาจจะอยู่ภายใต้สภาพแวดล้อมในการดำเนินงานที่ล้าสมัยถ้าเลือกโครงการลงทุนที่มีระยะเวลาคืนทุนสั้น ๆ แต่เพียงอย่างเดียว เนื่องจากโครงการลงทุนในลักษณะของพัฒนาการทางเทคโนโลยีที่ทันสมัย หรือการบริหารจัดการสมัยใหม่นั้นบ่อยครั้งที่มักจะใช้เงินลงทุนที่ค่อนข้างสูงทำให้ระยะเวลาคืนทุนที่ได้รับค่อนข้างจะนานกว่า

ข้อจำกัดของการใช้เทคนิคระยะเวลาคืนทุน คือความล้มเหลวจากการละเลยในเรื่องของการประเมินความสามารถในการทำกำไรของโครงการและมูลค่าเงินตามเวลา ระยะเวลาคืนทุนจะพิจารณาเฉพาะกระแสเงินสดเมื่อเริ่มโครงการลงทุนและกระแสเงินสดรับรายปีที่เข้ามาจนกระทั่งคืนทุนและละเลยที่จะพิจารณาถึงกระแสเงินสดที่จะเกิดขึ้นหลังจากเวลาคืนทุนไปแล้ว

ข้อจำกัดประการที่สองคือระยะเวลาคืนทุนไม่ได้พิจารณาในเรื่องของมูลค่าเงินตามเวลาเลย โครงการลงทุน 2 โครงการที่มีระยะเวลาคืนทุนเท่ากันผู้บริหารจะให้ความสำคัญกับโครงการลงทุนทั้งสองเท่ากัน หรือแม้ว่าถ้าโครงการหนึ่งจะมีระยะเวลาคืนทุนสั้นกว่าแต่มีรูปแบบของกระแสเงินสดที่เกิดขึ้นแตกต่างกันกล่าวคือโครงการหนึ่งมีกระแสเงินสดรับเข้าในช่วงปีแรก ๆ เป็นจำนวนที่น้อยกว่า

ในขณะที่อีกโครงการหนึ่งมีกระแสเงินสดรับเข้าในช่วงปีแรกมากกว่า แต่โครงการที่มีระยะเวลาคืนทุนเร็วกว่ากลับถูกให้ความสำคัญกับการตัดสินใจลงทุนก่อนเป็นลำดับแรกถ้าใช้เทคนิคระยะเวลาคืนทุนเพียงอย่างเดียวเท่านั้น

กิจการแห่งหนึ่งกำลังพิจารณาเพื่อตัดสินใจโครงการลงทุน 2 โครงการซึ่งมีรายละเอียดเกี่ยวกับกระแสเงินสดที่เกิดขึ้น และระยะเวลาคืนทุนแต่ละโครงการดังนี้

โครงการลงทุนทั้งสองมีความต้องการเงินสดจ่ายลงทุนเริ่มแรกด้วยจำนวนที่เท่ากัน แต่โครงการลงทุน ข มีระยะเวลาคืนทุนที่สั้นกว่าโครงการลงทุน ก ถ้าตัดสินใจลงทุนโดยใช้เทคนิคระยะเวลาคืนทุนโครงการ ข จะเป็นโครงการที่ได้รับความสนใจมากกว่า

ในที่นี้จะได้ข้อสรุปว่าโครงการ ข เป็นโครงการที่น่าสนใจลงทุนมากกว่า ถ้าละเลยการพิจารณารูปแบบกระแสเงินสดและเงินสดรับสุทธิของโครงการลงทุนทั้งสองเปรียบเทียบกัน ระยะเวลาคืนทุนละเลยข้อเท็จจริงประการหนึ่งว่ากระแสเงินสดรับสุทธิของโครงการ ก เท่ากับ 360,000 บาท ในขณะที่กระแสเงินสดรับของโครงการ ข นั้นมีเพียง 240,000 บาทเท่านั้นเมื่อพิจารณาโดยตลอดระยะเวลา 4 ปีของโครงการลงทุนทั้งสอง

ยิ่งไปกว่านั้นรูปแบบกระแสเงินสดที่แสดงข้างต้นของโครงการ ก นั้นจะเห็นได้ว่ากระแสเงินสดรับในปีที่ 1 มีจำนวนที่เป็นสาระสำคัญมากกว่ากระแสเงินสดรับปีที่ 1 ของโครงการ ข ถ้ากิจการนำกระแสเงินสดรับที่เข้ามาในปีที่ 1 ไปลงทุนต่อโดยได้รับผลตอบแทนจากการลงทุนเท่ากับ 9% โครงการ ก จะมีระยะเวลาคืนทุนที่สั้นกว่าโครงการ ข แสดงการคำนวณประกอบได้ดังนี้

โครงการ ข: 1 ปี +    = 1.99 ปี

ความผิดพลาดที่เกิดขึ้นโดยทั่วไปกับการใช้เทคนิคระยะเวลาคืนทุนซึ่งต้องการระยะเวลาคืนทุนที่สั้นที่สุด ทั้งนี้เนื่องจากกิจการต้องการรักษาสภาพคล่องทางการเงิน ความต้องการเงินทุนหมุนเวียนเพิ่มเติมในการดำเนินงาน หรือเพื่อการบริหารความเสี่ยงและความไม่แน่นอนที่อาจจะมีเกิดขึ้นในอนาคต หรือเพื่อหลีกเลี่ยงการลงทุนในโครงการขนาดใหญ่

อย่างไรก็ตามความต้องการในลักษณะดังกล่าวบ่อยครั้งที่อาจจะนำมาสู่การปฏิเสธโครงการลงทุนที่ดีต่อการปรับปรุงการดำเนินงานในระยะยาวเพื่อการสร้างความพร้อมและการปรับตัวให้ทันคู่แข่งขัน รวมทั้งความสามารถในการตอบสนองในการให้การบริการแก่ลูกค้าให้ดีขึ้นได้ ทั้งนี้เนื่องจากโครงการปรับปรุงดังกล่าวอาจจะใช้เงินลงทุนสูง ทำให้มีระยะเวลาคืนทุนที่นานกว่า