ศิริรัตน์ ศิริพรวิศาล
ภาควิชาวิทยาศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา    

การพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ เป็นแนวทางการพัฒนาอุตสาหกรรมที่มุ่งความสนใจเกี่ยวกับวงจรการไหลของวัสดุและพลังงานเป็นสำคัญ ซึ่งอิงตามแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรม (Industrial Ecology) ในปัจจุบัน การพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกำลังได้รับความสนใจอย่างกว้างขวาง

ดังจะเห็นว่ามีรัฐบาลของหลาย ๆ ประเทศกำลังพยายามที่นำเอาแนวทางการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศไปประยุกต์ใช้ รวมทั้งประเทศไทยเองก็มีโครงการพัฒนาหลายโครงการที่จัดอยู่ในข่ายของการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศด้วย ทั้งนี้ การพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศของแต่ละประเทศก็มีกลยุทธ์ นโยบาย และแผนการพัฒนาที่แตกต่างกันออกไป ขึ้นอยู่กับบริบทของประเทศนั้น ๆ 

สาธารณรัฐประชาชนจีนก็เป็นอีกประเทศหนึ่ง ที่ได้มีการริเริ่มดำเนินการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศอย่างเป็นระบบ โดยมีการวางกลยุทธ์ในการพัฒนาที่มีแบบฉบับจำเพาะ ซึ่งน่าสนใจมากทีเดียว ฉะนั้น ในฉบับนี้ ผู้เขียนจึงขอหยิบยกเอาเรื่องราวของการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในประเทศจีนมานำเสนอเป็นกรณีศึกษา เพื่อให้ผู้อ่านได้ร่วมวิเคราะห์กันดูว่า ประเทศที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นมหาอำนาจแห่งเอเชียเขามีวิธีการในการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศที่แยบยลเพียงไร

พิจารณาในเชิงเศรษฐกิจ ปัจจุบันจีนจัดอยู่ในกลุ่มประเทศที่กำลังพัฒนาหรืออยู่ระหว่างการพัฒนาตัวเองไปสู่ความเป็นประเทศอุตสาหกรรมใหม่ แต่เมื่อเทียบกับประเทศที่กำลังพัฒนาด้วยกัน เศรษฐกิจของจีนนับว่าเข้มแข็งและมีขนาดใหญ่ที่สุด ที่สำคัญคือ จีนมีอัตราการพัฒนาทางอุตสาหกรรมที่รวดเร็วมาก โดยเฉพาะในระยะสองทศวรรษที่ผ่านมา ซึ่งส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการดำเนินนโยบายเร่งรัดพัฒนาและส่งเสริมการลงทุนภาคอุตสาหกรรมอย่างต่อเนื่อง    

โดยมีการกระจายการพัฒนาไปสู่ท้องถิ่นต่าง ๆ อย่างทั่วถึง ซึ่งไม่เพียงแต่จะเอื้อประโยชน์ต่อนักลงทุนในประเทศเท่านั้น แต่ยังเป็นที่ดึงดูดความสนใจของนักลงทุนจากต่างชาติเป็นอย่างมาก มีวิสาหกิจต่างด้าวจำนวนมากพากันขยับขยายไปลงทุนในประเทศจีนมากขึ้น และใช้จีนเป็นฐานการผลิตใหม่สำหรับผลิตภัณฑ์ของตน ในจำนวนนั้นก็มีทั้งบริษัทยักษ์ใหญ่ในอุตสาหกรรมยานยนต์ คอมพิวเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ เคมีภัณฑ์และเภสัชกรรมรวมอยู่ด้วย

ในขณะเดียวกัน จีนก็มีการใช้เครื่องมือด้านการส่งเสริมการส่งออกที่ค่อนข้างมีประสิทธิผลมาก โดยเฉพาะมาตรการลดหย่อนภาษีสำหรับผู้ส่งออก และการเปิดช่องทางการส่งออกสินค้าทางอุตสาหกรรมไปยังตลาดต่างประเทศหลายช่องทาง ที่มีความสะดวกและรวดเร็วมากขึ้นด้วย ซึ่งนับว่าเป็นวัฒนธรรมทางเศรษฐกิจอย่างหนึ่งของจีนสมัยใหม่มีการเปิดกว้างสู่สากลมากขึ้น 

แต่อย่างไรก็ตาม การพัฒนาทางอุตสาหกรรมอย่างยิ่งยวด ก็มิได้นำเฉพาะผลลัพธ์เชิงบวกมาสู่ประเทศจีนเท่านั้น จากการที่ต้องเร่งมือกระตุ้นการเพิ่มผลผลิตภาคอุตสาหกรรมให้เพียงพอทั้งต่อการบริโภคในประเทศและการส่งออก จีนต้องผันทรัพยากรธรรมชาติปริมาณมหาศาลเข้าสู่ระบบอุตสาหกรรม ทั้ง ๆ ที่ขีดความสามารถด้านเทคโนโลยีการผลิตยังมีข้อจำกัดอยู่มาก ทำให้การใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติเป็นไปอย่างสิ้นเปลืองและด้อยประสิทธิภาพ

ผลที่ตามมาก็คือการร่อยหรอลงอย่างรวดเร็วของทรัพยากรธรรมชาติ พร้อม ๆ กับการเพิ่มพูนของมลภาวะและกากของเสียทางอุตสาหกรรม มีข้อมูลทางสถิติระบุว่า ในระยะ 50 ปีแรกนับจากการสถาปนาเป็นสาธารณรัฐประชนจีน GDP ของจีนโตขึ้น 10 เท่า ขณะที่การบริโภคสินแร่ต่าง ๆ ได้ถีบตัวขึ้นมากถึง 40 เท่าตัว

นอกจากนั้น ผลการสำรวจสภาพแวดล้อมโดยองค์การคุ้มครองสิ่งแวดล้อมของจีน (SEPA) เมื่อปี ค.ศ. 2003 ยังบ่งชี้ว่า เมืองท่าอุตสาหกรรมสำคัญ ๆ ของจีนหลายแห่งก็กำลังเผชิญกับปัญหาสิ่งแวดล้อมที่รุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ ไม่ว่าจะเป็นการเสื่อมโทรมของของทรัพยากรน้ำ การเสียสภาพของดิน สภาพอากาศที่เป็นกรดมากขึ้น ปัญหาฝนกรด

รวมทั้งการพอกพูนของขยะและกากของเสียอันตราย สอดคล้องกับข้อมูลอันดับมลพิษทางอากาศของเมืองสำคัญต่าง ๆ ในเอเชียซึ่งรายงานโดยธนาคารเพื่อการพัฒนาแห่งเอเชีย (ADB) ที่ระบุว่าในบรรดาเมืองที่ประสบปัญหามลพิษทางอากาศขั้นรุนแรง 10 อันดับแรก มีเมืองที่ตั้งอยู่ในประเทศจีนรวมอยู่ด้วยถึง 8 เมือง ข้อมูลเหล่านี้สะท้อนให้เห็นอย่างชัดเจนว่า การพัฒนาทางเศรษฐกิจของจีนในระยะที่ผ่านมานั้นมีแนวโน้มว่าจะถอยห่างออกจากวิถีแห่งความยั่งยืนมากขึ้นทุกที

เพื่อที่จะกำกับทิศทางการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศให้เบนเข้าสู่วิถีแห่งความยั่งยืนกว่า รัฐบาลจีนได้มีการตัดสินใจด้านนโยบายครั้งสำคัญ ๆ หลายครั้งด้วยกัน โดยเวทีการตัดสินใจที่น่าจะถือว่าเป็นก้าวสำคัญก้าวหนึ่งในการเบนทิศทางการพัฒนาเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมไปสู่วิถีแห่งความยั่งยืนอย่างแท้จริงคือ การประชุมสมัชชาพรรคคอมมิวนิสต์แห่งชาติครั้งที่ 16 ได้มีการผ่านร่างกลยุทธ์การพัฒนาเศรษฐกิจสำหรับความเป็นอุตสาหกรรมรูปแบบใหม่ในศตวรรษที่ 21 (Economic development strategies for a new type of Industrialization in the 21st century) ที่มีการระบุวิถีทางใหม่ในการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศในศตวรรษที่ 21 ไว้อย่างชัดเจน 3 วิถีทางหลัก

และหนึ่งในนั้นก็คือ วิถีการพัฒนาอย่างยั่งยืนโดยการส่งเสริมแนวคิดเศรษฐกิจวงรอบ (Circular Economy) อันหมายถึงระบบเศรษฐกิจที่มีการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรและพลังงานอย่างพอเหมาะและเป็นวงจรปิด และวิถีการพัฒนาเศรษฐกิจวงรอบนี้เองที่เป็นจุดเริ่มของการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศอย่างจริงจังในประเทศจีน

เพื่อที่จะเร่งรัดให้เกิดการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศอย่างเป็นรูปธรรม จีนได้มีการกำหนดให้องค์การคุ้มครองสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ (The State Environmental Protection Administration: SEPA) เป็นหน่วยงานหลักที่รับผิดชอบการให้การสนับสนุนโครงการริเริ่มด้านการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในระดับต่าง ๆ โดยความจริงแล้ว SEPA ได้เริ่มดำเนินภารกิจดังกล่าวตั้งแต่ปี ค.ศ.1999 แล้ว และยังคงดำเนินการต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

จากข้อมูลรายงานในปี ค.ศ.2005 มีโครงการนำร่องการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศที่ได้รับการสนับสนุนจาก SEPA จำนวน 15 โครงการ กระจายไปตามหัวเมืองอุตสาหกรรมสำคัญ ๆ มีทั้งโครงการที่บริหารโดยรัฐและโดยวิสาหกิจเอกชน          ในจำนวนโครงการนำร่องทั้ง 15 โครงการนั้น ยังแบ่งออกเป็นโครงการพัฒนาระดับกลาง คือ ระดับอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ (Eco-industrial Park) จำนวน 13 โครงการ และโครงการระดับมหภาค 2 โครงการ คือ โครงการเมืองอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ 1 โครงการ และโครงการมณฑลอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ 1 โครงการ ดังแสดงในตารางที่ 1 

โดยพื้นฐานแล้ว โครงการนำร่องการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศทั้ง 15 โครงการข้างต้น จะดำเนินตามแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรมเป็นหลัก มีการสนับสนุนให้เกิดการใช้ทรัพยากรหมุนเวียนเป็นวงจรปิด โดยการสร้างภาวะการพึ่งพากันระหว่างอุตสาหกรรม (Industrial Symbiosis) และการสร้างห่วงโซ่อุปทานวงปิด (Closed-loop Supply Chain) ขึ้นภายในระบบ     

ส่วนในรายละเอียดแต่ละโครงการก็จะมีกลยุทธ์และรูปแบบการพัฒนาตามอัตลักษณ์ของตัวเอง คือ การพัฒนาตามพื้นฐานด้านทรัพยากรธรรมชาติ และลักษณะโครงสร้างทางอุตสาหกรรมในเขตที่ตั้งของแต่ละโครงการ ในบทความนี้ผู้เขียนจะขอหยิบยกมานำเสนออย่างคร่าว ๆ เพียง 2 โครงการเพื่อเป็นกรณีศึกษาอย่างคร่าว ๆ นั่นคือ โครงการอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยกัง และโครงการเมืองเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยหยาง ดังนี้

ในบรรดาโครงการนำร่องทั้ง 15 โครงการ โครงการอุทยานอุตสาหกรรมกุ้ยกัง (Guigang Eco-industrial Cluster) เป็นโครงการแรกสุดที่ได้รับการอนุมัติจาก SEPA เมื่อปี ค.ศ.2001 ดำเนินการโดยกลุ่มบริษัทกุ้ยถัง (Guitang Group) ซึ่งเป็นบริษัทที่รัฐเป็นเจ้าของและเป็นบริษัทยักษ์ใหญ่ของเมืองกุ้ยกัง มีการดำเนินธุรกิจหลายประเภท ตั้งแต่ธุรกิจการผลิตและจำหน่ายน้ำตาล เยื่อกระดาษและกระดาษ ปูนซีเมนต์ ปุ๋ย และธุรกิจการผลิตและกลั่นแอลกอฮอล์

ทั้งนี้ การที่กลุ่มกุ้ยถังได้หันมาเข้าร่วมในการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศนั้น ก็มีที่มาที่ไปที่น่าสนใจทีเดียว และอาจจะถือได้ว่าเป็นการเข้าร่วมโดยเกิดจากแรงกระตุ้นจากภายในองค์กรเป็นสำคัญ กล่าวคือ กลุ่มบริษัทกุ้ยถังก่อร่างสร้างตัวและมั่งคั่งขึ้นมาจากธุรกิจน้ำตาลทราย ซึ่งเริ่มดำเนินกิจการตั้งแต่ปี ค.ศ.1954 แต่พอถึงช่วงปลายทศวรรษที่ 1980 ถึงต้นทศวรรษที่ 1990 ได้เกิดภาวะถดถอยของอุตสาหกรรมน้ำตาลในจีน ทำให้โอกาสทางธุรกิจของกุ้ยถังก็เริ่มหดตัวไป

ประกอบกับการพอกพูนของปัญหากากของเสียและมลภาวะที่จะต้องจัดการมากขึ้น ทำให้กลุ่มกุ้ยถังต้องทำการทบทวนวิสัยทัศน์และปรัชญาของการดำเนินธุรกิจเสียใหม่ โดยเห็นชอบให้หันไปดำเนินธุรกิจแบบระบบนิเวศอุตสาหกรรมที่มีอุตสาหกรรมน้ำตาลเป็นพื้นฐาน และมีอุตสาหกรรมอื่น ๆ อันได้แก่ อุตสาหกรรมการผลิตและกลั่นแอลกอฮอล์ อุตสาหกรรมการผลิตเยื่อกระดาษ และอุตสาหกรรมการผลิตกระแสไฟฟ้าจากชีวมวล เป็นอุตสาหกรรมที่เกี่ยวเนื่อง โดยมีการบริหารสิ่งแวดล้อมแบบบูรณาการ และนำไปสู่การริเริ่มโครงการอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยกังขึ้น      

ซึ่งผลจากการดำเนินการโครงการอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบันบ่งชี้ว่า กลุ่มกุ้ยถังได้รับประโยชน์หลายประการจากโครงการกุ้ยกัง ทั้งในเชิงเศรษฐกิจและเชิงนิเวศ อาทิ การประหยัดต้นทุนวัสดุและพลังงาน การลดต้นทุนด้านการควบคุมบำบัดของเสียและมลพิษ การลดภาวะกดดันจากกฎหมายสิ่งแวดล้อม รวมถึงประโยชน์ในเชิงภาพลักษณ์ด้วย 

จุดแข็งของอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยกังก็คือ การสร้างภาวะพึ่งพาระหว่างวิสาหกิจต่าง ๆ ในเครือกุ้ยกังและชุมชนเกษตรกรผู้ปลูกอ้อย ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนของเสียระหว่างกันอย่างเป็นระบบ โดยอาศัยกลยุทธ์การออกแบบและบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดที่มีประสิทธิภาพ ทำให้เกิดโครงข่ายการส่งมอบของเสียระหว่างวิสาหกิจมีความต่อเนื่องและมีเสถียรภาพ

ซึ่งศูนย์กลางของระบบห่วงโซ่อุปทานของเสียหรือผลพลอยผลิตภัณฑ์ก็คืออุตสาหกรรมน้ำตาล อันเป็นอุตสาหกรรมหลักของกลุ่มกุ้ยถัง โดยของเสียจากอุตสาหกรรมน้ำตาลจะถูกแบ่งออกเป็น 2 ส่วน เรียกแบบตรงไปตรงมาว่า สายน้ำตาล (Sugar Chain) และ สายกระดาษ (Paper Chain) ดังรูปที่ 1  

รูปที่ 1 แผนภาพการพึ่งพาระหว่างวิสาหกิจและระบบห่วงโซ่อุปทานวงปิดในโครงการอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยกัง

รูปที่ 2 หน่วยการผลิตต่าง ๆ ของกลุ่มบริษัทกุ้ยถัง ซึ่งอยู่ในโครงการอุทยานอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศกุ้ยกัง (A) โรงงานผลิตน้ำตาลจากอ้อย (B) โรงงานหมักและกลั่นแอลกอฮอล์ (C) โรงงานผลิตปุ๋ยหมักจากเศษวัสดุและเศษชานอ้อย (D) โรงผลิตกระดาษซึ่งใช้ชานอ้อยจากโรงงานน้ำตาลเป็นวัตถุดิบส่วนหนึ่งในการผลิตเยื่อกระดาษ

ดังที่เกริ่นไว้ในตอนต้นว่า นอกเหนือจากการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในระดับกลางหรือระดับอุทยานอุตสาหกรรมแล้ว จีนยังมีการริเริ่มโครงการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในระดับมหภาคหรือระดับภูมิภาคด้วย นั่นก็คือ โครงการเมืองเศรษฐนิเวศ (Eco-city) และโครงมณฑลเศรษฐนิเวศ (Eco-province)     

ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าจีนได้มีการตระเตรียมความพร้อมสำหรับการพัฒนาเศรษฐกิจอย่างยั่งยืนที่ครอบคลุมทั้งระบบ เพื่อผลักดันแนวคิดระบบเศรษฐกิจวงรอบให้ปรากฏผลเป็นรูปธรรมอย่างแท้จริง ซึ่งโครงการเมืองเศรษฐนิเวศกุ้ยหยางก็ถือเป็นโครงการนำร่องที่ประสบความสำเร็จในระดับที่น่าพอใจ และน่าจะเป็นกรณีตัวอย่างที่ดีอีกตัวอย่างหนึ่งสำหรับเมืองอื่น ๆ ที่กำลังมีความคิดว่าจะพัฒนาไปสู่ความเป็นเมืองเศรษฐนิเวศเช่นเดียวกัน

กุ้ยหยางเป็นเมืองหนึ่งในมลฑลกุ้ยโจว อยู่ทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ของจีน มีพื้นที่ 8034 ตารางกิโลเมตร มีประชากร 3.2 ล้านคน (สถิติเมื่อปี ค.ศ.1999) ในทางเศรษฐกิจ กุ้ยหยางถือเป็นเมืองท่าอุตสาหกรรมที่สำคัญเมืองหนึ่งของจีน พื้นฐานเศรษฐกิจของเมืองกุ้ยหยางประกอบด้วยการเกษตร 9.1 เปอร์เซ็นต์ อุตสาหกรรมการผลิต 50.9 เปอร์เซ็นต์ และอุตสาหกรรมบริการ 40 เปอร์เซ็นต์

และด้วยความเป็นเมืองที่มีกิจกรรมทางอุตสาหกรรมเข้มข้นนี้เองที่ทำให้กุ้ยหยางกลายเป็นเมืองที่มีปัญหามลภาวะรุมเร้ามากที่สุดอีกเมืองหนึ่ง โดยเฉพาะมลพิษทางอากาศที่มีการปนเปื้อนของก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ปริมาณเข้มข้นเกินมาตรฐาน

ทั้งนี้เพราะว่า กุ้ยหยางเป็นแหล่งถ่านหินที่สำคัญแห่งหนึ่งของจีน อีกทั้งยังมีโรงงานอุตสาหกรรมจำนวนมากที่ใช้ถ่านหินเป็นเชื้อเพลิงหลัก และที่สำคัญ ถ่านหินที่ผลิตได้ในกุ้ยหยางก็มีปริมาณซัลเฟอร์เป็นองค์ประกอบสูงถึง 4 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งถือว่าสูงมากสำหรับเชื้อเพลิงถ่านหินทั่ว ๆ ไป นอกจากนั้นแล้ว สถิติอัตราการปล่อยมลพิษโดยรวมของเมืองกุ้ยหยางก็นับว่าน่ากังวลทีเดียว จากปี ค.ศ.1996 - 2002 อัตราการปล่อยมลพิษของเมืองอุตสาหกรรมแห่งนี้ได้กระโดดจาก 3.18 ล้านตัน เป็น 4.55 ล้านตัน เพิ่มขึ้นถึง 43.2 เปอร์เซ็นต์ ในเวลาเพียง 6 ปี

ในส่วนของอัตราการบริโภคทรัพยากร เมืองกุ้ยหยางมีการใช้ทรัพยากรอย่างเข้มข้นและสิ้นเปลืองมากขึ้น จากปี ค.ศ.1978-2002 GDP ของเมืองกุ้ยหยางโตขึ้น 9.5 เท่า ในขณะที่อัตราการบริโภคทรัพยากรต่าง ๆ ทั้งทรัพยากรชีวภาพ เคมีและเชื้อเพลิง สินแร่โลหะ อโลหะ และวัสดุก่อสร้างทั้งหมดรวมกันได้เพิ่มจาก 4.43 ล้านตัน เป็น 19.03 ล้านตัน นั่นหมายความว่าเฉลี่ยแต่ละปีอัตราการบริโภคทรัพยากรในเมืองกุ้ยหยางจะเพิ่มขึ้น 6.3 เปอร์เซ็นต์ 

เคยมีผู้เชี่ยวชาญทำนายว่า ในช่วงราว ๆ ค.ศ.2020 ขนาดเศรษฐกิจของเมืองกุ้ยหยางจะโตขึ้นเป็น 3 เท่า (ทำนายไว้ก่อนหน้าที่จะเกิดวิกฤติการณ์เศรษฐกิจ) ถ้าการบริโภคทรัพยากรและการปล่อยมลพิษเป็นไปในอัตราเดิม ปัญหาสิ่งแวดล้อมของก็จะเมืองกุ้ยหยางก็จะยิ่งทวีความรุนแรงขึ้นถึงขั้นวิกฤติได้ และข้อเท็จจริงทั้งหมดที่กล่าวมานี้ก็กลายเป็นแรงผลักดันสำคัญ ที่ทำให้องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นของเมืองกุ้ยหยางต้องทบทวนและแสวงหากลยุทธ์ใหม่ สำหรับนำพาการพัฒนาเศรษฐกิจของเมืองแห่งนี้ให้ก้าวหน้าไปบนวิถีที่ยั่งยืนกว่า และนำไปสู่การเสนอตัวเป็นเมืองเชิงเศรษฐนิเวศสาธิตในเวลาต่อมา 

ทันทีที่มีการเสนอแนวคิดใหม่ในการพัฒนาไปสู่ความเป็นเมืองเชิงเศรษฐนิเวศ องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นของเมืองกุ้ยหยางได้ร่วมกับผู้เชี่ยวชาญจากมหาวิทยาลัยชิงหัว และตัวแทนจากภาคส่วนต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ในการกำหนดแนวทางและแผนการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศของเมืองกุ้ยหยางขึ้น ซึ่งจุดที่น่าสนใจของแผนพัฒนาที่ร่วมกันกำหนดขึ้น คือ การโฟกัสตรงไปที่ฐานทรัพยากรอันเป็นปัจจัยหล่อเลี้ยงอุตสาหกรรมของเมืองกุ้ยหยางเป็นอันดับแรก โดยเริ่มจากทรัพยากรปฐมภูมิชนิดหลัก ๆ ที่มีการผันเข้าสู่ระบบอุตสาหกรรมของเมืองแห่งนี้ นั่นคือ อะลูมิเนียม ฟอสฟอรัส

เมืองกุ้ยหยางเป็นเมืองที่อุดมด้วยทรัพยากรสินแร่อะลูมิเนียม และฟอสฟอรัส ว่ากันว่า อะลูมิเนียมที่ผลิตได้ในเมืองกุ้ยหยาง มีปริมาณคิดเป็น  20 เปอร์เซ็นต์ของอะลูมิเนียมทั้งหมดที่ผลิตได้ในจีน และแหล่งแร่ฟอสฟอรัสที่ใหญ่ที่สุดของประเทศจีน 1 ในจำนวน 3 แหล่ง ก็อยู่ในอาณาเขตของเมืองกุ้ยหยาง ฉะนั้น อุตสาหกรรมการถลุงและแปรรูปผลิตภัณฑ์จากอะลูมิเนียมและฟอสฟอรัส จึงเป็นอุตสาหกรรมหลักที่มีความสำคัญต่อเศรษฐกิจของเมืองกุ้ยหยางอย่างมาก

ฉะนั้น ความจำเป็นอันดับต้น ๆ ในการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศของเมืองกุ้ยหยาง จึงโฟกัสไปที่การสร้างระบบห่วงโซ่อุปทานวงปิดของอะลูมิเนียมและฟอสฟอรัสขึ้นในระบบอุตสาหกรรมของเมืองกุ้ยหยาง เพื่อปรับปรุงการใช้ประโยชน์จากอะลูมิเนียมและฟอสฟอรัสให้มีประสิทธิภาพสูงสุด โดยการสนับสนุนให้มีการรีไซเคิลและการผันกลับมาผลิตใหม่อย่างเป็นระบบ (รูปที่ 3 และ4)

รูปที่ 3 แผนภาพระบบห่วงโซ่อุปทานวงปิดของอลูมิเนียมตามโครงการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศเมืองกุ้ยหยาง

รูปที่ 4 แผนภาพระบบห่วงโซ่อุปทานวงปิดของฟอสเฟตตามโครงการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศเมืองกุ้ยหยาง

เนื่องจากการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศเป็นงานที่มีความซับซ้อน โดยเฉพาะเมื่อเทียบกับการพัฒนาอุตสาหกรรมวิถีดั้งเดิม การสร้างชุมชนอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศให้ทำงานได้ไม่ใช่แค่เพียงการนำโรงงานที่มีกิจการที่สอดคล้องต้องกันมาตั้งในคลัสเตอร์เดียวกันเท่านั้น แต่มันหมายถึงการวางกรอบอำนวยการและการพัฒนาปัจจัยสนับสนุนต่าง ๆ ที่เอื้อให้เกิดโครงข่ายของการแลกเปลี่ยนเศษวัสดุและพลังงานส่วนเกินขึ้นอย่างแท้จริง เป็นโครงข่ายความสัมพันธ์ที่มีประสิทธิภาพ และก่อให้เกิดการพัฒนาที่ยั่งยืนทั้งต่อเศรษฐกิจและระบบนิเวศอย่างแท้จริง     

ซึ่งในกรณีของการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในจีน ก็มีให้ความสำคัญกับการปรับปรุงปัจจัยแวดล้อมต่าง ๆ ที่มีอิทธิพลเกื้อหนุนการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ ไม่ว่าจะเป็นท่าทีที่ชัดเจนของรัฐบาลในการวางกรอบนโยบายและกลยุทธ์การพัฒนาที่เป็นขั้นเป็นตอน การปรับเปลี่ยนทัศนคติของภาควิสาหกิจให้เปิดรับวิถีแห่งการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ การแสวงหาความร่วมมือกับต่างประเทศ รวมถึงการส่งเสริมการค้นคว้าวิจัยและสร้างองค์ความรู้ใหม่ที่เป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ เป็นต้น

ในส่วนของปัจจัยด้านความร่วมมือระหว่างประเทศ จีนมีท่าทีที่เปิดกว้างมากขึ้นในการแสวงหาความร่วมมือกับต่างประเทศ ซึ่งถือเป็นมิติหนึ่งของจีนสมัยใหม่ โดยรัฐบาลจีนได้สนับสนุนให้มีการประสานความร่วมมือระดับต่าง ๆ ระหว่างจีนกับประเทศที่พัฒนาแล้วทั้งแบบพหุภาคีและทวิภาคี ยังผลให้การพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศของจีนก้าวรุดหน้าไปอย่างรวดเร็ว

ตัวอย่างความร่วมมือที่นำคุณประโยชน์มาอยู่อุตสาหกรรมของจีนอย่างมาก ได้แก่ การประสานความร่วมมือกับธนาคารเพื่อการพัฒนาแห่งเอเชีย (ADB) โดย ADB เคยเข้าไปให้ความช่วยเหลือทางวิชาการแก่กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของจีน ในการจัดตั้งศูนย์ถ่ายทอดเทคโนโลยีที่มิตรกับสิ่งแวดล้อม (Center of Environmentally Sound Technology Transfer: CESTT) ซึ่งมีพันธกิจในการให้ความช่วยเหลือแก่ภาคอุตสาหกรรมของจีน โดยเฉพาะวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมในการเสริมสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันพร้อม ๆ กับการยกระดับขีดความสามารถด้านสิ่งแวดล้อม โดยอาศัยเทคโนโลยีที่สะอาดกว่า     

นอกจากนั้น จีนยังมีความพยายามที่จะประสานความร่วมมือกับชาติอื่น รวมทั้งองค์กรระหว่างประเทศทั้งหลายที่กำลังให้ความสนใจหรือกำลังมีการส่งเสริมการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศและการผลิตที่สะอาดกว่า (Cleaner Production) เช่นเดียวกัน อาทิ สหภาพยุโรป โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) เป็นต้น

การแสดงออกของภาควิสาหกิจก็เป็นอีกปัจจัยที่หนึ่ง ที่มีอิทธิพลอย่างมากในการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศในประเทศจีน วิสาหกิจทั้งหลายในประเทศจีนเคยประสบกับความยากลำบากที่จะต้องบรรลุวัตถุประสงค์หลายอย่างในเวลาเดียวกัน ไหนจะต้องทำกำไรให้ได้ แล้วยังต้องดำเนินกิจการให้เป็นไปตามกฎหมายของรัฐและกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ที่เข้มงวดขึ้น

การตกอยู่ภายใต้สภาวะที่กดดันเช่นนี้ทำให้พวกเขาต้องแสวงหาวิธีในการบริหารจัดการแนวใหม่ อันจะนำพาไปสู่ความสำเร็จที่สมดุลกันระหว่างความสำเร็จด้านเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม และการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศก็เป็นคำตอบที่ค่อนข้างชัดเจนสำหรับการบรรลุถึงความความสำเร็จที่สมดุลดังกล่าว ใน 

ปัจจุบัน วิสาหกิจต่าง ๆ ในจีนเริ่มมีความเชื่อมั่นว่า การเข้าไปมีส่วนร่วมในการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศจะช่วยหนุนให้วิสาหกิจของตนมีความเข้มแข็งและมีความได้เปรียบเชิงการค้า ไม่เฉพาะการค้าในประเทศเท่านั้น แต่ยังหมายรวมถึงการค้าระหว่างประเทศด้วย 

หันมาพิจารณาปัจจัยด้านการพัฒนาองค์ความรู้ใหม่และการค้นคว้าวิจัยกันบ้าง ซึ่งต้องยอมรับเลยว่า ขีดความสามารถด้านการศึกษา ค้นคว้า และวิจัย คือสิ่งที่อยู่เบื้องหลังความรุ่งโรจน์ของจีนมาตั้งแต่สมัยบรรพกาลแล้ว และขีดความสามารถด้านการศึกษานี้ก็ยังคงเป็นมรดกตกทอดมาจนถึงชาวจีนรุ่นปัจจุบัน ในกรณีของการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศ

ถึงแม้ว่าโดยพื้นฐานจีนจะดำเนินการโดยอิงภูมิปัญญาสากล ไม่ว่าจะเป็นแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรม หลักการพึ่งพาระหว่างอุตสาหกรรม (Industrial Symbiosis) หรือแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจวงรอบ (Circular Economy) แต่จีนก็มีการปรับแต่งรูปแบบการประยุกต์ใช้ให้เข้าบริบทของตนเองได้อย่างกลมกลืน ไม่ใช่การดำเนินตามวิถีทางของชาติอื่น ๆ เสียทั้งหมด

โดยอาศัยข้อมูลและองค์ความรู้จากการศึกษาวิจัยอย่างต่อเนื่อง โดยมีการส่งเสริมความร่วมมือระหว่างรัฐกับสถาบันการศึกษา และระหว่างสถาบันการศึกษาภายในประเทศกับสถาบันการศึกษาต่างประเทศ เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างกัน โดยเฉพาะการเสริมสร้างความเชี่ยวชาญในศาสตร์ที่ว่าด้วยนิเวศอุตสาหกรรม

ในปัจจุบันมีมหาวิทยาลัยของจีนหลายแห่งที่เปิดสอนหลักสูตรด้านนิเวศอุตสาหกรรมในระดับปริญญาตรี หรือสูงกว่าปริญญาตรี เช่น มหาวิทยาลัยชิงหัว (Tsinghua University) มหาวิทยาลัยนอร์ธอีสเทิร์น (Northeastern University) มหาวิทยาลัยอู่ฮั่น (Wuhan University) มหาวิทยาลัยโพลีเทคนิคปักกิ่ง (Beijing Polytechnic University) และ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีแห่งต้าเหลียน (Dalian University of Technology) เป็นต้น

ถึงแม้ว่า หลักสูตรดังกล่าวจะยังได้รับความสนใจในวงแคบ ๆ และผู้สำเร็จการศึกษาส่วนใหญ่จะนิยมเข้าทำงานในภาคราชการมากกว่า มีเพียงส่วนน้อยที่เข้าทำงานในภาคเอกชน แต่จุดนี้จะเป็นรากฐานที่สำคัญที่จะหนุนให้เกิดการค้นคว้าวิจัยด้านการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศของจีนมีความก้าวหน้ายิ่งขึ้นอนาคต 

มีความจริงอย่างหนึ่งเกี่ยวกับจีนที่เราทั้งหลายต้องยอมรับ นั่นคือ ความเป็นชาติที่มีความยิ่งใหญ่และมีขีดความสามารถสูงในการพัฒนา ในประวัติศาสตร์ บรรพชนจีนได้สร้างความสำเร็จอันน่าทึ่งมากมายมอบไว้เป็นมรดกแก่ชนรุ่นหลัง สำหรับจีนในปัจจุบัน เราได้เห็นความทุ่มเทจริงจังในหลาย ๆ ด้าน ที่นำพาประเทศไปสู่ความสำเร็จอย่างสูง ไม่ว่าจะเป็นทางด้านการกีฬา การเกษตร การพัฒนาเทคโนโลยี และการพัฒนาทางเศรษฐกิจ

เหล่านี้ล้วนเป็นเครื่องยืนยันว่า ถ้าลองประเทศจีนมุ่งมั่นที่จะพัฒนาอะไรแล้ว ผลลัพธ์ที่ได้จะไม่ใช่แค่ความสำเร็จ แต่เป็นความสำเร็จที่น่าทึ่งด้วย และการพัฒนาอุตสาหกรรมเชิงเศรษฐนิเวศก็เป็นอีกหนึ่งความทุ่มเทที่จีนกำลังดำเนินอยู่ และผู้เขียนเชื่อว่านี่จะเป็นการพัฒนาที่จะนำความสำเร็จสำเร็จอันน่าทึ่งมาสู่ประเทศจีนอีกชิ้นหนึ่ง และจะเป็นเครื่องการันตีความเป็นมหานำอาจแห่งเอเชียของสาธารณรัฐประชาชนจีนได้เป็นอย่างดี

* Fang Y., Côté R.P. and Qin R. (2007) Industrial sustainability in China: Practice and prospects for eco-industrial development. Journal of environmental Management 83: 315-328
* Yan Zhao & Jin-cheng Shang & Chong Chen & He-nan Wu (2008) Simulation and evaluation on the eco-industrial system of Changchun economic and technological development zone, China. Environ Monit Assess 139: 339–349
* Zhu Q.H. and C?t? R.P. (2004) Integrating green supply chain management into an embryonic eco-industrial development: a case study of the Guitang Group. Journal of Cleaner Production 12: 1025–1035
* State Environmental Protection Administration (SEPA) (2003) National Environmental Report. China Environmental Science: Beijing.
* Asian Development Bank (ADB). (2001) Development of Industrial Estates in Sri Lanka, TA 3524-SRI.