บูรณะศักดิ์ มาดหมาย 
Buranasak_madmaiy@yahoo.com

ห่วงโซ่อุปทานเป็นการเชื่อมโยงกันระหว่างองค์กร ทรัพยากร และกิจกรรมต่างๆที่รวมถึงการก่อให้เกิดคุณค่าในรูปของสินค้าสำเร็จรูปหรือบริการให้แก่ลูกค้าทำให้คุณค่าเกิดมากที่สุดในแต่ละจุดเชื่อมโยงทำให้คุณค่าเกิดมากที่สุดสำหรับความสามารถโดยรวม

การไหลของข้อมูลในกระบวนการโซ่อุปทานจะมีความสัมพันธ์กันทั้งประบวนการทั้งในด้านของลูกค้า  ผู้ผลิต ผู้จัดจำหน่าย เริ่มตั้งแต่การแสดงความต้องการของลูกค้าในการซื้อสินค้าจากผู้ผลิตจะเกิดกระบวนการเชื่อมโยงภายในตั้งแต่การจัดจำหน่ายเมื่อลูกค้ามีความต้องการสินค้ามากขึ้นสินค้าก็จะถูกจัดจำหน่ายหมดอย่างรวดเร็วโดยเฉพาะสินค้าที่ลูกค้ามีความต้องการสูง

อาจเป็นทั้งการสร้างการส่งเสริมการขายของผู้จัดจำหน่ายเองหรือการบริการ ฯลฯ ข้อมูลก็จะถูกส่งไปยังผู้ผลิตสินค้าเพื่อให้เร่งผลิตสินค้าให้ทันกับความต้องการของลูกค้า ข้อมูลจากโรงงานอุตสาหกรมดังกล่าวจะถูกส่งไปยังผู้ผลิตหรือจัดจำหน่ายวัตถุดิบเพื่อสั่งซื้อสินค้า วัตถุดิบเพื่อมาใช้ในการผลิตสินค้าตามคำสั่งซื้อ เป็นการไหลของข้อมูลจากลูกค้าไปจนถึง ผู้ผลิตและจำหน่ายสินค้า/วัตถุดิบ

เมื่อข้อมูลต่างๆไหลมาจนถึง Suppliers แล้วก็จะสนองความต้องการของโรงงานอุตสาหกรรมหรือผู้ผลิตโดยการส่งมอบสินค้า/วัตถุดิบเพื่อใช้ในการผลิตให้กับโรงงานอุตสาหกรรมเพื่อใช้ในการผลิตสินค้าตามความต้องการ เพื่อจะถูกส่งไปยังในช่องทางการจัดจำหน่าย เพื่อส่งสินค้าไปยังผู้บริโภคตามที่ต้องการได้

ฉะนั้น เพื่อการบริหารวัสดุหรือสินค้าคงคลังให้สามารถสนองความต้องการของผู้บริโภคได้ทัน โดยการการเติมเต็มสินค้าคงเหลือให้เพียงพอตลอดเวลา (Replenishment) กับ demand ที่เกิดขึ้นของผู้บริโภคในกระบวนการโซ่อุปทาน การบริหารสินค้าคงคลัง (Inventory Management) จึงมีส่วนสำคัญเพื่อที่จะให้มีการ เติมเต็มสินค้าคงเหลือให้เพียงพอตลอดเวลา (Replenishment) ให้ทันกับการสั่งซื้อของลูกค้าเพื่อตอบสนองความต้องการ

เนื่องจากความต้องการของลูกค้ามีไม่จำกัด และผู้ผลิตเองก็ไม่สามารถประมาณการณ์ความต้องการของลูกค้าได้อย่างแม่นยำ เพราะความต้องการของลูกค้าจะเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ ตามปัจจัยต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อลูกค้าแต่ละคนและสามารถลที่จะรองรับการเปลี่ยนแปลงของปัจจัยต่างๆ ที่ไม่สามารถคาดการณ์ได้

นอกจากการเปลี่ยนแปลงในด้านความต้องการของลูกค้าแล้ว การเปลี่ยนแปลงอื่นๆ ก็ส่งผลกระทบต่อการผลิตและการตอบสนองต่อความต้องการของลูกค้าได้เช่นกัน ซึ่งอาจแบ่งกลุ่มของปัจจัยต่างๆ ได้เป็นการเติมเต็มสินค้าคงคลังให้เพียงพอตลอดเวลา (Replenishment)     คือระบบการเติมเต็มสินค้าจาก Reserve Location ไปยัง Selective Location ซึ่งเวลาในการเติมเต็มสินค้าจะต้องสอดคล้องกับเวลาของการจัดสินค้า

การกำหนดจำนวนที่ต้องเติม เวลาในการเติมสินค้าให้เหมาะสมเพื่อมิให้เกิดปัญหาตามมาย่างคาดไม่ถึงและอาจทำให้คลังสินค้าไมสามารถจ่ายสินค่าได้เลย ถ้านักบริหารสินค้าคงคลังขาดการประเมินในสถานการณ์ดังกล่าว ซึ่งข้อมูลการเติมสินค้าอาจมีหลายด้านด้วยกัน เช่นประเภทการเติม จำนวนครั้งที่เติมต่อวัน ประเภทสินค้า เวลาในการเติม จำนวนสินค้าที่ต่ำที่สุดที่ Selective Location ที่ต้องเติม                       

เมื่อ การเติมเต็มสินค้าคงคลังให้เพียงพอตลอดเวลา (Replenishment) เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการบริหารสินค้าคงหลัง นั้นคือ ความพยายามที่จะสนองความต้องการของลูกค้าให้ได้ทันกับเวลาที่ต้องการ และบริหารสินค้าคงเหลือง่ายและมีประสิทธิภาพมากขึ้น และช่วยแก้ปัญหาสินค้าค้างสต็อกและปัญหาเรื่องสินค้าอื่นๆ อีกด้วย การบริหารสินค้าคงคลัง จึงเข้ามามีบทบาทสำคัญในกระบวนการห่วงโซ่อุปทาน ( Supply Chain )  

บทบาทของสินค้าคงคลังในซัพพลายเชน  สินค้าคงคลังมีวัตถุประสงค์ในการสร้างความสมดุลในซัพพลายเชน เพื่อให้ระดับสินค้าคงคลังต่ำสุด โดยไม่กระทบต่อระดับการให้บริการ โดยปัจจัยนำเข้าของกระบวนการผลิตที่มีความสำคัญอย่างยิ่งคือ วัตถุดิบ ชิ้นส่วนและวัสดุต่างๆ ที่เรียกรวมกันว่าสินค้าคงคลัง ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่ใหญ่ที่สุดของต้นทุนการผลิตผลิตภัณฑ์หลายชนิดนอกจากนั้นการที่สินค้าคงคลังที่เพียงพอยังเป็นการตอบสนองความพึงพอใจของลูกค้าได้ทันเวลา

จึงเห็นได้ว่าสินค้าคงคลังมีความสำคัญต่อกิจกรรมหลักของธุรกิจเป็นอย่างมาก การบริหารสินค้าคงคลังที่มีประสิทธิภาพจึงส่งผลกระทบต่อผลกำไรจากการประกอบการโดยตรงและในปัจจุบันนี้มีการนำเอาระบบคอมพิวเตอร์มาจัดการข้อมูลของสินค้าคงคลัง เพื่อให้เกิดความถูกต้อง แม่นยำ และทันเวลามากยิ่งขึ้น

การจัดซื้อสินค้าคงคลังมาในคุณสมบัติที่ตรงตามความต้องการ ปริมาณเพียงพอ ราคาเหมาะสม ทันเวลาที่ต้องการโดยซื้อจากผู้ขายที่ไว้วางใจได้ และนำส่งยังสถานที่ที่ถูกต้องตามหลักการจัดซื้อที่ดีที่สุด เป็นจุดเริ่มต้นของการบริหารสินค้าคงคลัง การจัดการสินค้าคงคลังมีวัตถุประสงค์สำคัญ 2 ประการ คือ   

1.สามารถมีสินค้าคงคลังบริการลูกค้าในปริมาณที่เพียงพอ และทันต่อการความต้องการของลูกค้าเสมอ เพื่อสร้างยอดขายและรักษาระดับของส่วนแบ่งตลาดไว้
2.สามารถลดระดับการลงทุนในสินค้าคงคลังต่ำที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพื่อทำให้ต้นทุนการผลิตต่ำลงด้วย

แต่วัตถุประสงค์สองข้อนี้จะขัดแย้งกันเอง เพราะการลงทุนในสินค้าคงคลังต่ำที่สุดมักจะต้องใช้วิธีลดระดับสินค้าคงคลังให้เหลือแค่เพียงพอใช้ป้อนกระบวนการผลิต เพื่อให้สามารถดำเนินการผลิตได้โดยไม่หยุดชะงัก แต่ระดับสินค้าคงคลังที่ต่ำเกินไปก็ทำให้บริการลูกค้าไม่เพียงพอหรือไม่ทันใจลูกค้าในทางตรงกันข้ามการถือสินค้าคงคลังไว้มากเพื่อผลิตหรือส่งให้ลูกค้าได้เพียงพอและทันเวลาเสมอทำให้ต้นทุนสินค้าคงคลังสูงขึ้น

ดังนั้นการบริหารสินค้าคงคลังโดยรักษาความสมดุลของวัตถุประสงค์ทั้งสองข้อนี้จึงไม่ใช่เรื่องง่าย และเนื่องจากการบริหารการผลิตในปัจจุบันจะต้องคำนึงถึงคุณภาพเป็นหลักสำคัญ ซึ่งการบริการลูกค้าที่ดีก็เป็นส่วนหนึ่งของการสร้างคุณภาพที่ดี ซึ่งทำให้ลูกค้ามีความพึงพอใจสูงสุดด้วยจึงดูเหมือนว่าการมีสินค้าคงคลังในระดับสูงจะเป็นประโยชน์กับกิจการในระยะยาวมากกว่า

เพราะจะรักษาลูกค้าและส่วนแบ่งตลาดได้ดี  แต่อันที่จริงแล้วต้นทุนสินค้าคงคลังที่สูง ซึงทำให้ต้นทุนการผลิตสูงด้วยมีผลด้วยมีผลให้ไม่สามารถต่อสู้กับคู่แข่งในด้านราคาได้  จึงต้องทำให้ต้นทุนต่ำ คุณภาพดี และบริการที่ดีด้วยในขณะเดียวกัน

สินค้าคงคลัง (Inventory) เป็นปัจจัยสำคัญในการดำเนินงานของธุรกิจ โดยนับเป็นองค์ประกอบที่ใหญ่ที่สุดของต้นทุนการผลิตผลิตภัณฑ์หลายชนิด นอกจากนั้นการมีสินค้าคงคลังที่เพียงพอยังเป็นการตอบสนองความพึงพอใจของลูกค้าได้ทันเวลา จึงเห็นได้ว่าสินค้าคงคลังมีความสำคัญต่อกิจกรรมหลักของธุรกิจเป็นอย่างมาก การบริหารสินค้าคงคลังที่มีประสิทธิภาพจึงส่งผลกระทบต่อผลกำไรจากการประกอบการโดยตรงและในปัจจุบันนี้มีการนำเอาระบบคอมพิวเตอร์มาจัดการข้อมูลสินค้าคงคลัง เพื่อให้เกิดความถูกต้อง แม่นยำ และทันเวลามากยิ่งขึ้น

การจัดซื้อสินค้าคงคลังมาในคุณสมบัติที่ตรงตามความต้องการ ปริมาณเพียงพอ ราคาเหมาะสม ทันเวลาที่ต้องการ โดยซื้อจากผู้ขายที่ไว้วางใจได้ และนำส่งยังสถานที่ที่ถูกต้องตามหลักการการจัดซื้อที่ดีที่สุด (Best Buy) เป็นจุดเริ่มต้นของการบริหารสินค้าคงคลัง โดยรูปแบบของสินค้าคงคลัง (Forms of Inventories)

- วัตถุดิบ (Raw Material) คือสิ่งของหรือชิ้นส่วนที่ซื้อมาใช้ในการผลิต
- งานระหว่างทำ (Work-in-Process) คือชิ้นงานที่อยู่ในขั้นตอนการผลิตหรือรอคอยที่จะผลิตหรือรอคอยที่จะผลิตในขั้นตอนต่อไป โดยที่ยังผ่านกระบวนการผลิตไม่ครบทุกขั้นตอน

- วัสดุซ่อมบำรุง (Maintenance/Repair/Operating Supplies) คือชิ้นส่วนหรืออะไหล่เครื่องจักรที่สำรองไว้เผื่อเปลี่ยนเมื่อชิ้นส่วนเดิมเสียหรือหมดอายุการใช้งาน
- สินค้าสำเร็จรูป (Finished Goods) คือปัจจัยการผลิตที่ผ่านทุกกระบวนการผลิตครบถ้วนพร้อมที่จะนำไปขายให้ลูกค้าได้

ในรูปแบบของสินค้าคงคลัง (Forms of Inventories) ข้างต้นเมื่อโรงงานอุตสาหกรรมสามารถจัดการได้อย่างมีประสิทธิภาพแล้วจะสามารถจัดการกับความต้องการของลูกค้าได้อย่างทันเวลา เนื่องจากการจัดคลังสินค้าจะทำให้

- ตอบสนองความต้องการของลูกค้าที่ประมาณการไว้ในแต่ละช่วงเวลา ทั้งในและนอกฤดูกาล โดยธุรกิจต้องเก็บสินค้าคงคลังไว้ในคลังสินค้า
- รักษาการผลิตให้มีอัตราคงที่สม่ำเสมอ เพื่อรักษาระดับการว่าจ้างแรงงาน การเดินเครื่องจักร ฯลฯ ให้สม่ำเสมอได้ โดยจะเก็บสินค้าที่ขายไม่หมดในช่วงขายไม่ดีไว้ขายตอนช่วงขายดีซึ่งช่วงนั้นอาจจะผลิตไม่ทันขาย
- ทำให้ธุรกิจได้ส่วนลดปริมาณจากการจัดซื้อครั้งละมากๆ

- ป้องกันการเปลี่ยนแปลงราคา และผลกระทบจากเงินเฟ้อเมื่อสินค้าในท้องตลาดมีราคาสูงขึ้น
- ป้องกันของขาดมือด้วยสินค้าเผื่อขาดมือ (Safety Stock) เมื่อเวลารอคอยล่าช้าหรือบังเอิญได้คำสั่งซื้อเพิ่มขึ้นกะทันหัน
- ทำให้กระบวนการผลิตสามารถดำเนินการต่อเนื่องอย่างราบรื่น ไม่มีการหยุดชะงักเพราะของขาดมือจนเกิดความเสียหายแก่กระบวนการผลิตซึ่งจะทำให้คนง่านว่างงาน เครื่องจักรถูกปิด ผลิตไม่ทันคำสั่งของลูกค้า                 

เป็นระบบสินค้าคงคลังที่มีวิธีการลงบัญชีทุกครั้งที่มีการรับและจ่ายของ ทำให้บัญชีคุมยอดแสดงยอดคงเหลือที่แท้จริงของสินค้าคงคลังอยู่เสมอ ซึ่งจำเป็นอย่างยิ่งในการควบคุมสินค้าคงคลังรายการที่สำคัญที่ปล่อยให้ขาดมือไม่ได้ แต่ระบบนี้เป็นวิธีที่มีค่าใช้จ่ายด้านงานเอกสารค่อนข้างสูง และต้องใช้พนักงานจำนวนมากจึงดูแลการรับจ่ายได้ทั่วถึง ในปัจจุบันการนำเอาคอมพิวเตอร์เข้ามาประยุกต์ใช้กับงานสำนักงานและบัญชีสามารถช่วยแก้ไขปัญหาในข้อนี้ โดยการใช้รหัสแท่ง (Bar Code)        

เป็นระบบสินค้าคงคลังที่มีวิธีการลงบัญชีเฉพาะในช่วงเวลาที่กำหนดไว้เท่านั้น เช่น ตรวจนับและลงบัญชีทุกปลายสัปดาห์หรือปลายเดือน เมื่อของถูกเบิกไปก็จะมีการสั่งซื้อเข้ามาเติมให้เต็มระดับที่ตั้งไว้ ระบบนี้จะเหมาะสมกับสินค้าที่มีการสั่งซื้อ และเบิกใช้เป็นช่วงเวลาที่แน่นอน เช่น ร้านขายหนังสือของมหาวิทยาลัยจะ           

มีการสำรวจยอดหนังสือเมื่อเปิดเทอมแล้วประมาณ 3 สัปดาห์ เพื่อดูว่าหนังสือในร้านและโกดังเหลือเท่าใดยอดหนังสือที่ต้องเตรียมสำหรับเทอมหน้าจะเท่ากับยอดคงเหลือบวกกับจำนวนนักศึกษาที่ต้องลงทะเบียนเรียนโดยประมาณ เป็นต้นการเลือกใช้ระบบสินค้าคงคลังแบบต่อเนื่องและระบบสินค้าคงคลังเมื่อสิ้นงวด

ระบบนี้เป็นวิธีการจำแนกสินค้าคงคลังออกเป็นประเภทโดยพิจารณาปริมาณและมูลค่าของสินค้าคงคลังแต่ละรายการเป็นเกณฑ์ เพื่อลดภาระในการดูแล ตรวจนับ และควบคุมสินค้าคงคลังที่มีอยู่มากมายซึ่งถ้าควบคุมทุกรายการอย่างเข้มงวดเท่าเทียมกัน จะเสียเวลาและค่าใช้จ่ายมากเกินความจำเป็น เพราะในบรรดาสินค้าคงคลังทั้งหลายของแต่ละธุรกิจมักเป็นไปตามเกณฑ์ดังต่อไปนี้

ตัวอย่าง ฝ่ายซ่อมบำรุงในโรงงานเอสเอสไอ รับผิดชอบในการสำรองอะไหล่ในการซ่อมบำรุงเครื่องจักรซึ่งได้เก็บประวัติการใช้งานที่ผ่านมา มีหมายเลขชิ้นส่วน ราคาต่อหน่วย และการใช้งาน ดังแสดงในตารางต่อไปนี้ 

A ควบคุมอย่างเข้มงวดมาก ด้วยการลงบัญชีทุกครั้งที่มีการรับจ่าย และมีการตรวจนับจำนวนจริงเพื่อเปรียบเทียบกับจำนวนในบัญชีอยู่บ่อยๆ (เช่น ทุกสัปดาห์) การควบคุมจึงควรใช้ระบบสินค้าคงคลังอย่างต่อเนื่องและต้องเก็บของไว้ในที่ปลอดภัย ในด้านการจัดซื้อก็ควรหาผู้ขายไว้หลายรายเพื่อลดความเสี่ยงจากการขาดแคลนสินค้าและสามารถเจรจาต่อรองราคาได้

B ควบคุมอย่างเข้มงวดปานกลาง ด้วยการลงบัญชีคุมยอดบันทึกเสมอเช่นเดียวกับ A ควรมีการเบิกจ่ายอย่างเป็นระบบเพื่อป้องกันการสูญหาย การตรวจนับจำนวนจริงก็ทำเช่นเดียวกับ A แต่ความถี่น้อยกว่า (เช่น ทุกสิ้นเดือน) และการควบคุม B จึงควรใช้ระบบสินค้าคงคลังอย่างต่อเนื่องเช่นเดียวกับ A

C ไม่มีการจดบันทึกหรือมีก็เพียงเล็กน้อย สินค้าคงคลังประเภทนี้จะวางให้หยิบใช้ได้ตามสะดวกเนื่องจากเป็นของราคาถูกและปริมาณมาก ถ้าทำการควบคุมอย่างเข้มงวด จะทำให้มีค่าใช้จายมากซึ่งไม่คุ้มค่ากับประโยชน์ที่ได้ป้องกันไม่ให้สูญหาย การตรวจนับ C จะใช้ระบบสินค้าคงคลังแบบสิ้นงวดคือเว้นสักระยะจะมาตรวจนับดูว่าพร่องไปเท่าใดแล้วก็ซื้อมาเติม หรืออาจใช้ระบบสองกล่อง ซึ่งมีกล่องวัสดุอยู่ 2 กล่องเป็นการเผื่อไว้ พอใช้ของในกล่องแรกหมดก็นำเอากล่องสำรองมาใช้แล้วรีบซื้อของเติมใส่กล่องสำรองแทน ซึ่งจะทำให้ไม่มีการขาดมือเกิดขึ้น

ข้อมูลอ้างอิง

• http://e-learning.mfu.ac.th
• http://www.phrae.mju.ac.th
• http://www.sirikitdam.egat.com
• http://www.pwstation.com
• http://www.nppointasia.com
• http://classroom.hu.ac.th
• เอกสารการออกแบบระบบบริหารคลังสินค้า,สมาคมสมองกลฝังตัวไทย สถาบันไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ บริษัท Identify จำกัด
• เอกสารประกอบการสัมมนา สัมมนาการจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ ,มานิตา  ศฤงคารินทร์,มกราคม  พ.ศ.  2549