จากระบบการผลิตแบบโตโยต้า ( Toyota Production System: TPS) ได้มีการพัฒนาเป็นกระบวนทัศน์ใหม่ (New Paradigm) ของการผลิตในขณะนี้ ก็คือ การผลิตแบบลีน ซึ่งกระบวนทัศน์นี้มีแนวคิดที่ทำให้เราได้เห็นและเข้าใจในกระบวนการผลิตมากขึ้น และเป็นระบบที่สร้างความเชื่อมั่นที่จะทำงานได้โดยไม่เป็นเพียงแค่ระบบทันเวลาพอดี (Just in Time: JIT) แต่จะเป็นระบบที่สามารถตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้เป็นอย่างดี

 ผู้บริหารอุตสาหกรรมในระดับโลกมีแนวโน้มที่จะใช้การผลิตแบบลีน ซึ่งลักษณะเป็นการผลิตจำนวนมากตามความต้องการของลูกค้า เป็นทางเลือกที่ดีกว่าการผลิตแบบจำนวนมาก โดยการจัดการอย่างง่ายๆ คือ การรวมกลุ่มเครื่องจักรจากกระบวนการและสร้างรูปแบบการไหลชิ้นเดียว(One-piece Flow) ที่เป็นกลุ่มสินค้าที่คล้ายกัน ทำให้มีความยืดหยุ่น คุณภาพและประสิทธิผล ที่มีการประสานรวมระหว่างโรงงานกับลูกค้าเป็นข้อได้เปรียบในการแข่งขัน บางบริษัทต้องการสร้างวิสาหกิจแบบลีนที่เชื่อมต่อระหว่างโรงงานแบบลีนกับลอจิสติกส์แบบลีน จะทำให้ได้ผลลัพธ์ที่คุ้มค่า

 การผลิตเริ่มจากการผลิตแบบงานฝีมือมาเป็นผลิตแบบจำนวนมาก แต่ในปัจจุบันการผลิตได้มีลักษณะเปลี่ยนแปลงไป ตามตารางที่ 1

รูปที่1 การเปลี่ยนแปลงการผลิตสู่การผลิตแบบลีน

จะเห็นได้ว่า การพัฒนาจากการผลิตแบบดั้งเดิม ไม่เหมาะสมกับการผลิตในยุคปัจจุบันที่เป็นการผลิตแบบจำนวนมากตามความต้องการของลูกค้า การลดความสูญเปล่าในกระบวนการผลิตจะต้องมีการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง โดยมีโครงสร้างภายใต้การให้อำนาจแก่พนักงาน การประยุกต์ใช้เชิงเทคนิคและการลดความเสี่ยง แสดงดังรูปที่ 1 ดังนั้นการผลิตในยุคปัจจุบันการผลิตแบบลีนจะเหมาะสมตรงกับลักษณะการผลิตที่ลูกค้าต้องการ

รูปที่ 2 ลักษณะมุมมองแบบลีน

คำว่า ลีน ถ้าเราเปิดพจนานุกรมแปลว่า "ผอมหรือบาง" หรือเข้าใจได้ง่ายก็คือไม่มีส่วนเกิน ถ้านำมาพูดในทำนองวิสาหกิจการผลิต หมายถึง การออกแบบและจัดการอย่างถูกต้องเหมาะสมในครั้งแรกที่ดำเนินการและมุ่งเน้นถึงกระบวนการที่เพิ่มคุณค่า ซึ่งวิธีการนี้จะเป็นวิธีการทำงานที่ป้องกันความผิดพลาดที่เกิดขึ้นได้อย่างสมบูรณ์แบบ (การทำให้ถูกต้องตั้งแต่เริ่มต้น) และเป็นแนวทางที่ก่อให้เกิดการปรับตัวในสภาวะการแข่งขันที่ขึ้นอยู่กับเวลา เพื่อให้องค์กรมีความคล่องตัว ใช้ทรัพยากรอย่างจำกัด สะดวกรวดเร็ว ลดต้นทุน ลดเวลาที่ไม่จำเป็นและเพิ่มคุณภาพให้กับระบบการผลิต เราจึงกล่าวได้ว่าวิธีการแบบลีน มีองค์รวมแบ่งออกเป็น 2 แบบ ดังรูปที่ 2 แบบแรก การผลิตแบบลีนจะเน้นทางด้านระบบการผลิต ส่วน แบบที่สอง วิสาหกิจแบบลีน กล่าวถึงการประสานรวมระบบการผลิตที่เกี่ยวข้องกับโซ่อุปทาน ซึ่งทั้งสองแบบใช้หลักการเดียวกันคือ การกำจัดความสูญเปล่าเพื่อสร้างคุณค่า

การผลิตแบบลีน เป็นปรัชญาการผลิต มีพื้นฐานความแตกต่างของแนวคิด การไหลในการผลิตระหว่าง ตั้งแต่วัตถุดิบ การออกแบบผลิตภัณฑ์ จนกลายเป็นผลิตภัณฑ์ จนไปถึงการบริการลูกค้า วัตถุประสงค์เพื่อเพิ่มความต้องการของลูกค้า ความสัมพันธ์ของพนักงานและการกำจัดความสูญเปล่า

วิสาหกิจแบบลีน เป็นการจัดการประสานรวมในระบบการผลิตขององค์กร โดยเริ่มจากลูกค้า การขายผลิตผลิตภัณฑ์ การประกอบผลิตภัณฑ์ การออกแบบ และองค์ประกอบโซ่อุปทาน รวมทั้งวัตถุดิบและกระบวนการ ระบบการผลิตแบบลีนเป็นระบบที่สามารถตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้สูง ซึ่งมีความสัมพันธ์กับผู้ขายวัตถุดิบและเป็นส่วนสำคัญในวิสาหกิจแบบลีนในการนำไปใช้กับการวางแผนงาน

แนวทางที่ชาวอเมริกันใช้ในการแก้ไขปัญหาทันทีและครั้งเดียวที่ดีที่สุด คือ การผลิตแบบลีน จะเป็นสิ่งที่แน่นอน ไม่มีความผิดพลาด ดังที่กล่าวว่า "สินค้าคงคลังเป็นศูนย์" "การติดตั้งอย่างรวดเร็ว" "ตรวจสอบงานด้วยสายตา" "การป้องกันความผิดพลาด" และการกำจัดความสูญเปล่า รวมเป็นวิธีที่เหมาะสมที่สุดในการป้องกันปัญหาของการผลิต บริษัทผู้ผลิตส่วนใหญ่ได้นำเทคนิคแบบลีนทั้ง 18 เทคนิคไปใช้ เช่น การบำรุงรักษาเชิงป้องกัน(Total Productive Maintenance: TPM) การสร้างความสมดุลในการผลิต และระบบดึง(Pull System) เป็นต้น มาใช้ในการปรับปรุงให้เกิดประโยชน์ ระบบการผลิตแบบเซลลูลาร์ (Cellular Manufacturing) ได้นำเทคนิคการผลิตแบบลีนนี้ไปใช้จนเกิดประสิทธิภาพดี

เทคนิคการผลิตแบบลีนแสดงให้เห็นเด่นชัดในงานอุตสาหกรรม ที่ประสบความสำเร็จในระดับพื้นที่ปฏิบัติงาน (Shop Floor) แสดงให้เห็นว่าเทคนิคการผลิตแบบลีนเป็นหลักของการผลิต ที่มีแนวความคิดคลอบคลุมกระบวนการผลิตตั้งแต่ การออกแบบ วัตถุดิบจนกระทั่งเป็นสินค้าตามที่ลูกค้าต้องการ การผลิตแบบลีนจึงเป็นวิธีที่เกี่ยวกับการผลิต ส่วนวิสาหกิจแบบลีนพูดถึงแนวคิดในการวิเคราะห์คุณค่าเพิ่มจากความสูญเปล่าทั้ง 7 โดยวิธีการวิเคราะห์สายธารคุณค่า(7 Tool - Value Stream Mapping)

วิธีการผลิตแบบลีนมีเป้าหมายพื้นฐาน เพื่อลดระยะรอบเวลา (Cycle Time) โดยการสร้างสายธารการไหลของวัตถุดิบและสินค้าในการผลิตและสายธารคุณค่า ปัจจุบันการผลิตในโรงงานจะเป็นการผลิตจำนวนมากตามความต้องการของลูกค้า ซึ่งวิธีการผลิตแบบลีนจะเป็นเครื่องมือในการนำไปปรับปรุงแก้ไขได้เป็นอย่างดี และไม่ได้หมายความว่าการผลิตอื่น ๆ จะใช้วิธีการแบบลีนไม่ได้แต่ขึ้นอยู่กับว่าจะใช้ได้เหมาะสมหรือไม่ วิธีการผลิตแบบลีนไม่ได้เจาะจงอยู่แค่การผลิตแต่ยังครอบคลุมถึงวิสาหกิจ(องค์กร) ที่มีเป้าหมายเดียวกัน

ผู้ที่สนใจต้องการสอบถามเพิ่มเติมในเรื่อง แนวคิดแบบลีน ติดต่อสอบถามได้ที่ ดร.วิทยา สุหฤทดำรง ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ 

โทร. 02-913-2500 ต่อ 8135 หรือ E-mail : vithaya@vithaya.com