ในปัจจุบันนี้ หลาย ๆ บริษัทกำลังอยู่ในช่วงการเปลี่ยนแปลงเรื่องการปรับปรุงโครงสร้างใหม่ (Restructuring) และเริ่มมีกระแสนิยมกันมากขึ้น ซึ่งการปรับเปลี่ยนนี้เกิดจากมุมมองของกิจกรรมด้านลอจิสติกส์ แต่สิ่งที่จะทำให้ประสบสำเร็จตามมุมมองนี้ ต้องมีการเปลี่ยนแปลงขนาดใหญ่ซึ่งมีผลกระทบต่อองค์กรและต้องปรับปรุงกระบวนการลอจิสติกส์หลัก รวมทั้งความสามารถของกระบวนการ เพื่อที่จะเป็นระบบนวัตกรรมที่พอเพียงหรือลอจิสติกส์แบบลีน (Lean Logistics) ด้วยความคิดของผมในการพัฒนากระบวนการด้านลอจิสติกส์ในองค์กร จะต้องมีองค์ประกอบ 3 ประการคือ การเปลี่ยนแปลง สิ่งท้าทายและโอกาส โดยองค์ประกอบต่าง ๆ เหล่านี้เป็นหัวใจในการพัฒนาภายใต้แนวคิดลอจิสติกส์แบบลีน และการที่จะเป็นนักลอจิสติกส์ที่ดี ควรต้องมีการปรับปรุงด้านลอจิสติกส์อย่างต่อเนื่อง ครอบคลุมตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำด้วยองค์ประกอบนี้

จากสภาการจัดการลอจิสติกส์ (Council of Logistics Management : CLM) ของสหรัฐอเมริกา ได้ให้คำจำกัดความของลอจิสติกส์ (Logistics) ไว้ดังนี้ "ลอจิสติกส์ คือ กระบวนการ การวางแผน การนำไปใช้งาน พร้อมกับควบคุมการไหลอย่างมีประสิทธิภาพ และการเคลื่อนที่พร้อมด้วยการจัดเก็บของวัตถุดิบสินค้าคงคลังระหว่างกระบวนการ สินค้าสำเร็จรูป และข้อมูลที่เกี่ยวข้องจากจุดเริ่มต้นของการจัดหาจนถึงจุดของการบริโภค โดยมีความมุ่งหมายที่จะให้ตรงกับความต้องการของลูกค้า" ซึ่งเราสามารถอธิบายลักษณะของลอจิสติกส์ได้คือ กิจกรรมต่าง ๆ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการไหลของวัตถุดิบและสินค้า ข้อมูล และการชำระเงิน ระหว่างผู้จัดส่งวัตถุดิบ ผู้ผลิต และผู้บริโภคจากจุดเริ่มต้นของวัตถุดิบจนไปถึงมือลูกค้า ยิ่งไปกว่านั้นลอจอสติกส์ยังขยายขอบเขตออกไปจนถึงการกำจัดทิ้งหรือการนำมาใช้ใหม่ด้วย มีหลายคนคงสงสัยว่ากิจกรรมใดบ้างเป็นลอจิสติกส์ กิจกรรมอะไรไม่ได้เป็นลอจิสติกส์ มีข้อสังเกตได้ง่าย คือ ลอจิสติกส์ เป็นกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่การไหลของทรัพยากรวัตถุดิบหรือผลิตภัณฑ์ (Flow of Material) กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการวางแผน การนำเอาไปใช้และควบคุมการเคลื่อนที่ของวัตถุดิบที่เข้าสู่กระบวนการเพิ่มคุณค่าในตัวสินค้า การเคลื่อนที่เหล่านี้ถือว่าเป็นกิจกรรมลอจิสติกส์ เพราะเป็นการเคลื่อนที่อย่างมีคุณค่าเพิ่ม

เมื่อกล่าวถึงคำว่า คุณค่าเพิ่ม ก็คงจะต้องไม่พ้นการใช้แนวคิดแบบลีน ซึ่งแนวคิดนี้เน้นถึงการสร้างคุณค่าเพิ่มโดยการกำจัดความสูญเปล่า (Waste) อย่างมีระบบแบบแผน และเข้ามามีบทบาทที่สำคัญสำหรับนักลอจิสติกส์สมัยใหม่ ในเรื่องการเปลี่ยนแปลงการดำเนินงานทางธุรกิจ ดังนั้นเรามาดูคำจำกัดความของลอจิสติกส์แบบลีนกันก่อนดีกว่า "ลอจิสติกส์แบบลีนเป็นลำดับของการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมซึ่งสนับสนุนความสามารถทางด้านการเพิ่มคุณค่า กำจัดความสูญเปล่าและเพิ่มความสามารถสำหรับการดำเนินงานของระบบ ช่วยลดพื้นที่ที่ใช้สำหรับลอจิสติกส์และปรับโครงสร้างพื้นฐาน" เป้าหมายของลอจิสติกส์แบบลีนก็คือเพื่อที่จะสนับสนุนและเพิ่มความสามารถทางด้านกระบวนการเพิ่มคุณค่า ในขณะที่สามารถลดต้นทุนในการปฏิบัติงานขององค์กร จากวิธีการปรับปรุงการฝึกปฏิบัติทางธุรกิจที่ใช้เทคโนโลยีที่ก้าวหน้า มีความเหมาะสมและกระบวนการที่สอดคล้องกัน และอาศัยหลักการปรับโครงสร้างพื้นฐานตลอดทั้งกลุ่มลอจิสติกส์ขององค์กร

กฎพื้นฐานสามประการของแนวคิดนี้ที่นำมาใช้กับธุรกิจทั่วไป อย่างแรก ความพร้อมสำหรับการทำ "Benchmarks" ขององค์กรและความพร้อมใช้งานของระบบ ซึ่งมีความจำเป็นสำหรับองค์กร อย่างที่สอง คือการฝึกแนวทางปฏิบัติทางธุรกิจสำหรับลอจิสติกส์แบบลีนและกระบวนการต่าง ๆ ควรเหมาะสมและมีประสิทธิผลในช่วงเวลาที่มีออร์เดอร์ (Order) น้อย และระหว่างเหตุการณ์ที่ไม่แน่นอนต่าง ๆ ในวิสาหกิจ และ อย่างสุดท้าย คือ การปรับโครงสร้างพื้นฐานของลอจิสติกส์จากการใช้ลอจิสติกส์แบบลีนเพื่อทำให้องค์กรปฏิบัติงานได้อย่างมีประสิทธิผล ใช้ทรัพยากรน้อยลงแต่ยังสนับสนุนและเตรียมความพร้อมการดำเนินงานขององค์กรในช่วงเวลาที่มีออร์เดอร์เปลี่ยนแปลงไป

ตารางที่ 1 การเปลี่ยนแปลงกระบวนการลอจิสติกส์

ลอจิสติกส์แบบลีนเปลี่ยนวิธีการปฏิบัติงานของเราในปัจจุบันไปสู่แก่นของลอจิสติกส์ได้อย่างไร จากตารางที่ 1 จะแสดงให้เห็นถึงการปรับปรุงเริ่มแรกเพื่อนำไปสู่ลอจิสติกส์ที่ดีขึ้น และความพร้อมที่เพิ่มมากขึ้น โดยตำแหน่งแรกที่สำคัญในสถาปัตยกรรมลอจิสติกส์แบบลีน ก็คือการบำรุงรักษาแบบที่ทุกคนมีส่วนร่วม การริเริ่มอันนี้มีความสำคัญในการปฏิบัติงานขณะที่ในเวลาเดียวกันนั้นจะลดพื้นที่สำหรับการเคลื่อนที่ภายในองค์กรและต้นทุนต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการสนับสนุนกิจกรรมการเคลื่อนย้ายวัตถุดิบ/จัดส่งสินค้า และการบำรุงรักษาแบบที่ทุกคนมีส่วนร่วม ไม่เพียงแต่จะประหยัดทรัพยากร แต่ยังช่วยเพิ่มศักยภาพในการสนับสนุนเหตุการณ์ความไม่แน่นอนต่าง ๆ โดยวิธีการลดพื้นที่การเคลื่อนที่ และช่วยผ่อนแรงจากการจัดเตรียมอุปกรณ์ด้านการซ่อมบำรุง

จากแนวคิดนี้อะไรที่ทำให้การปรับความสอดคล้องกันเกิดความเป็นไปได้ ? คำตอบนั้น เรียบง่ายราวเหมือนภาพลวงตาก็คือ การทำงานทุกวันของการบำรุงรักษาแบบที่ทุกคนมีส่วนร่วม การส่งมอบที่ตรงต่อเวลา และการส่งคืนวัตถุดิบ/สินค้า การส่งมอบในแต่ละวันที่มีความแน่นอน โดยจะใช้โครงสร้างพื้นฐานของวิสาหกิจทางด้านการพาณิชย์ของการขนส่งวัตถุดิบและสินค้าในเวลาที่มีออร์เดอร์ที่ไม่แน่นอน และการส่งมอบสินค้าตามสายธารคุณค่าตั้งแต่ผู้จัดส่งวัตถุดิบจนถึงลูกค้าระหว่างเกิดเหตุการณ์ความไม่แน่นอนต่าง ๆ การส่งมอบสินค้าตามสายธารคุณค่าตั้งแต่ผู้จัดส่งวัตถุดิบจนถึงลูกค้านั้นเป็นการปรับปรุงเกี่ยวกับการเคลื่อนย้ายและส่งมอบแบบเร่งด่วนทางด้านการพาณิชย์ และพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานวิสาหกิจของผู้ขนวัตถุดิบและส่งสินค้า ระบบการกระจายส่งสินค้าแบบพิเศษ

องค์ประกอบต่าง ๆ ที่ทำให้การริเริ่มลอจิสติกส์แบบลีนนั้นมีคุณค่าประโยชน์ต่อวิสาหกิจ ( Enterprise ) คือการส่งมอบที่มีความรวดเร็วสูงและการจัดส่งวัตถุดิบต่าง ๆ ให้มีความน่าเชื่อถือสูงในช่วงมีออร์เดอร์น้อยหรือมาก อันที่จริงแล้วองค์ประกอบต่าง ๆ เหล่านี้ทำหน้าที่เสมือนเป็นรากฐานสำหรับการใช้แนวทางปฏิบัติทางธุรกิจสมัยใหม่ขององค์กรซึ่งมีการใช้เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ เช่น สินค้าคงคลังแบบทันเวลาพอดี (JIT) การส่งมอบสินค้าตามสายธารคุณค่าตั้งแต่ผู้จัดส่งวัตถุดิบจนถึงลูกค้าและอื่น ๆ ดังแสดงใน "Building Chart" ของลอจิสติกส์แบบลีนในรูปที่ 1 แสดงถึงความสัมพันธ์ต่าง ๆ ขององค์ประกอบ

การริเริ่มลอจิสติกส์แบบลีนที่เป็นหัวใจอีกอย่างหนึ่งซึ่งเปลี่ยนวิถีทางที่เราใช้ดำเนินธุรกิจคือ การซ่อมและการส่งคืนบรรจุภัณฑ์ ซึ่งได้ถูกดำเนินการเป็นรูปธรรมร่วมกับการบำรุงรักษาแบบที่ทุกคนมีส่วนร่วม ซึ่งปฏิบัติงานเพื่อที่จะเพิ่มความเร็วในการเคลื่อนที่วัตถุดิบ (ที่มีราคาสูง, ขาดแคลน) โดยวิธีการทำให้จำนวนจุดปฏิบัติการมีจำนวนน้อยที่สุด ดังนั้นจากการทำเช่นนี้ จะทำให้วัตถุดิบต่าง ๆ เข้าไปสู่เส้นทางการลำเลียงการผลิต การซ่อมและการขนส่งเร็วขึ้น และผลสุดท้ายจะทำให้มีผลกำไรมากกว่า ใช้ต้นทุนน้อยกว่า และยังตอบสนองมากกว่าอีก มีการรับประกันและตรงเวลา

สิ่งท้าทายในยุคใหม่ทำให้แนวคิดนี้สำคัญยิ่ง ซึ่งนักลอจิสติกส์ขององค์กรได้พบบทเรียนด้านลอจิสติกส์ขององค์กรในปีที่กำลังมาถึงโดยการสนับสนุนเรื่องนวัตกรรม (Innovation) และการพยายามในการดำเนินการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง ต่อแนวทางปฏิบัติธุรกิจและกระบวนการลอจิสติกส์เพื่อให้เป็นรูปธรรม

การที่เรามุ่งเน้นเรื่องการปรับปรุงอย่างต่อเนื่องมากขึ้นนั้นหมายถึงเราควรละทิ้งแนวทางปฏิบัติธุรกิจขององค์กรและกระบวนการลอจิสติกส์ในปัจจุบันใช่หรือไม่ แน่นอน มันไม่ใช่เช่นนั้น เราควรประเมินสิ่งที่เราทำ พิจารณาว่าทำไมเราถึงทำแนวทางนี้ ประเมินสิ่งที่แนวทางนี้ให้แก่เราและตัดสินว่าปัจจัยขาออก (Output) ที่ได้นั้นคุ้มค่ากับปัจจัยขาเข้า (Input) ที่กำหนดหรือไม่ รวมทั้งความจำเป็นด้านความปลอดภัยในปัจจุบันและข้อจำกัดทางทรัพยากร ดังนั้นถ้าจำเป็นต้องมีการเปลี่ยนแปลง เราควรจะมองทุก ๆ วิธีและหาวิธีที่ดีกว่าโดยการปรับปรุงอย่างต่อเนื่องหมายถึงการศึกษาสิ่งที่ใช้ได้ ใช้ไม่ได้ ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น และภายใต้เงื่อนไขอะไร หรือจะหมายถึงการมุ่งหวังไปสิ่งใหม่ ๆ เพื่อที่จะตอบปัญหาแบบเดิม ๆ ยกตัวอย่างสิ่งที่นักลอจิสติกส์ได้คิดไว้เมื่อ10 ปีที่แล้วว่า แนวทางปฏิบัติเชิงธุรกิจ "การติดป้ายส่งคืน (Return Labeling)" ของการสั่งของทางไปรษณีย์นั้นจะช่วยเราพัฒนาแนวความคิดการซ่อมและการส่งคืนบรรจุภัณฑ์ ซึ่งขณะนี้เราใช้การซ่อมและการส่งคืนบรรจุภัณฑ์ ในการสนับสนุนระบบการจัดการวัตถุดิบขององค์กรโดยใช้ต้นทุนลดน้อยลง

แล้วเราไปหาความคิดในการตรวจสอบและปรับปรุงจากที่ไหน ดูจากมุมมองแบบมหภาคและจุลภาค ? หลักการและหลักสูตรสองสามอย่าง น่าจะเป็นแหล่งกำเนิดของนวัตกรรมซึ่งส่งผลกระทบต่อแนวทางปฏิบัติลอจิสติกส์ และกระบวนการต่าง ๆ รายชื่อสั้น ๆ ของหลักสูตรนั้นจะเป็นเนื้อหาเกี่ยวกับวิศวกรรมอุตสาหการและการจัดการทรัพยากร รายชื่อของหลักการต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์ในด้านเพิ่มการควบคุมและลดต้นทุนให้กับผู้ใช้ขณะที่การส่งมอบสินค้าอยู่ในระดับคุณภาพที่แน่นอน เช่น แนวทางปฏิบัติ JIT, แผนภาพการตัดสินใจในการปรับปรุง, การบริหารสินค้าที่มีความสอดคล้องกัน, และการผลิตแบบยืดหยุ่น รวมทั้งกระบวนการซ่อม ประเด็นสำคัญคือ ไม่ว่าเราจะใช้หลักสูตรทั้งหมด หรือเพียงหลักการเดียว ขณะนี้เรากำลังค้นพบความสามารถของตนเองสำหรับการปรับปรุงแนวทางปฏิบัติลอจิสติกส์ของเราและกระบวนการต่าง ๆ อย่างไรก็ตามความสามารถนี้จะต้องพัฒนาอย่างต่อเนื่องด้วยและเป็นหัวใจสำคัญสำหรับการเป็นผู้นำและถือได้ว่าเราเป็นนักลอจิสติกส์ระดับแถวหน้า

ด้วยการปรับโครงสร้างใหม่ของทีมปฏิบัติงานและการมีต้นทุนหรืองบประมาณสำรองลดลงนั้นกลายเป็นโอกาสที่ดีสำหรับนักลอจิสติกส์เพื่อที่จะปฏิบัติงานและกลายเป็นผู้นำในทุกระดับ มีการสนับสนุนและการดำเนินงานด้านนวัตกรรมเพื่อทำให้งานลอจิสติกส์เป็นรูปธรรม โอกาสของการเป็นผู้นำนั้นขึ้นอยู่กับข้อกำหนดเบื้องต้นเพื่อพัฒนาพื้นฐาน ประสบการณ์และทักษะความเป็นนักลอจิสติกส์มืออาชีพ

อย่างแรก นักลอจิสติกส์ต้องมีข้อกำหนดเบื้องต้นนี้จากผู้มีประสบการณ์ด้านลอจิสติกส์และการปฏิบัติงานระดับวิสาหกิจ โดยแรกเริ่มนี้จะต้องมีวิธีการหรือขั้นตอนในการปฏิบัติงานที่ประสบความสำเร็จตามแนวทางลอจิสติกส์เบื้องต้นขององค์กร พร้อมกับปฏิบัติให้เกิดความชำนาญและเกิดผลสำเร็จขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม การเพิ่มความชำนาญพิเศษด้านลอจิสติกส์อื่น ๆ นั้นเป็นเพียงแค่เพิ่มความสามารถของส่วนบุคคลเท่านั้น แต่สิ่งที่สำคัญอย่างนั้นขึ้นอยู่ว่าการเป็นนักลอจิสติกส์มืออาชีพนั้นต้องมีการสร้างและเลือกเครื่องมือต่าง ๆ ในการพัฒนาปรับปรุงองค์กรและกลายเป็นผู้นำนวัตกรรมในสภาพแวดล้อมลอจิสติกส์ปัจจุบันและอนาคต

และ อย่างที่สอง ที่เราควรจะต้องตระหนักคือ ต้องมีการสนับสนุนวิสัยทัศน์ขององค์กร ถึงแม้การฝึกอบรมจะทำให้นักลอจิสติกส์เป็นมืออาชีพได้ แต่หัวใจลอจิสติกส์ที่มีความสำคัญมากที่สุดในการปฏิบัติจริงคือเราต้องมีประสบการณ์สูง มีความรู้กว้างขวาง และต้องเพิ่มความสามารถเพื่อที่จะสนับสนุนวิสัยทัศน์ขององค์กร

เราจำเป็นที่จะต้องผลักดันองค์กรให้เจริญก้าวหน้าต่อไป และลอจิสติกส์แบบลีนนี้เป็นวิธีการที่สำคัญในการปฏิบัติเช่นนั้น เนื่องจากแนวคิดนี้เป็นระบบของการปรับปรุงอย่างต่อเนื่องซึ่งนำโครงสร้างลอจิสติกส์ของเราไปสู่เส้นทางเดียวกับโครงสร้างขององค์กร นอกจากนี้เราต้องลดต้นทุนและเพิ่มความสามารถในการสนับสนุนลอจิสติกส์ สิ่งท้าทายของเราก็คือการปรับโครงสร้างพื้นฐานลอจิสติกส์ ให้มีขนาดเล็กที่สุด และมีความพร้อมรองรับการดำเนินธุรกิจขององค์กรได้

เมื่อเราสามารถรักษาระบบการผลิตให้อยู่ภายในงบประมาณของเรา เราทำสิ่งต่าง ๆ เหล่านี้อย่างฉลาด มีประสิทธิภาพในกิจกรรมด้านต่าง ๆ ได้จากลอจิสติกส์แบบลีน นอกจากนี้ยังมีผลทำให้เรามีความพร้อมในจัดเตรียมเงินลงทุนเข้าสู่ระบบการผลิต ค่าใช้จ่ายสำหรับเจ้าหน้าที่ เครื่องมือและเทคโนโลยี โดยอาศัยการประเมินโครงการ มีแผนงานและวิธีการ และจัดการทรัพยากรลอจิสติกส์ขององค์กรอย่างรอบคอบ