วิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม หรือ Small and Medium Enterprises : SMEs เป็นที่ทราบกันดีว่ามีความสำคัญอย่างยิ่งต่อระบบเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ ไม่ว่าจะเป็นทั้งปริมาณที่สามารถสร้างงาน สร้างรายได้ให้เกิดขึ้นในประเทศ และบทบาทที่สำคัญต่อระบบเศรษฐกิจอุตสาหกรรมโดยรวมของประเทศ

ผู้เขียนยังได้รับคำถามเกี่ยวกับคำว่า  SMEs คืออะไร หลายท่านยังคงทราบไม่แน่ชัดมากนักเกี่ยวกับคำว่า วิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม หรือ SMEs จากคำนิยามตามพระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม พ.ศ. 2543 ได้กำหนดคำนิยามไว้ดังนี้

ซึ่งทั้งจำนวนคนงาน สินทรัพย์ถาวร และเงินทุนจดทะเบียน เมื่อมีจำนวนมูลค่ามากกว่าที่กำหนดให้นี้ ถือว่าเป็นอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ ซึ่งยังมีน้อยมาก เมื่อเปรียบเทียบกับภาพรวมของภาคอุตสาหกรรม SMEs คิดเป็นร้อยละ 95 ของ SMEs ของประเทศ และมีการจ้างงานทั้งหมดถึงร้อยละ 50

1. ทำให้วิสาหกิจขนาดขนาดกลางและขนาดย่อมต่างก็ได้รับผลกระทบ โดยเฉพาะผู้ประกอบการกลุ่มที่เป็น SMEs โดยเฉพาะกิจการที่มีขนาดย่อม ต้องชะลอ หยุด หรือปิดกิจการเป็นจำนวนมาก เกิดปัญหาการว่างงานของประชากรและปัญหาสังคม ความยากจนในการดำเนินชีวิตของคนงานและครอบครัวตามมา

2. ทำให้เกิดผู้ว่างงาน โดยเฉพาะบุคลากรที่มีความรู้และประสบการณ์ รวมทั้งผู้สำเร็จการศึกษาใหม่ เสียโอกาสในการทำงาน หรือหางานทำไม่ได้ ก่อให้เกิดการสูญเสียทางเศรษฐกิจและการลงทุนทางการศึกษา ทั้ง ๆ ที่บางท่านเรียนจบสำเร็จถึงระดับการศึกษาปริญญาโท แต่ก็ยังไม่สามารถหางานได้ตามความเหมาะสมกับการศึกษาของตนที่ได้สำเร็จมา

3. ทำให้ประเทศชาติขาดรายได้จากภาษีอากรที่จะนำมาใช้พัฒนาประเทศ เพราะประชาชนและวิสาหกิจส่วนใหญ่มีรายได้ลดลง

จากรายงานในมาตรการของกระทรวงอุตสาหกรรม โดยปลัดกระทรวงอุตสาหกรรม ว่าด้วยเรื่องของ ยุทธศาสตร์และมาตรการเสริมสร้าง SMEs ไทย กล่าวว่า SMEs ส่วนใหญ่ยังมีความอ่อนด้อยในเชิงประกอบการ ไม่ว่าความอ่อนด้อยด้านเทคโนโลยีการผลิต การจัดการ และการพัฒนานวัตกรรมใหม่ ๆ การผลิตยังขาดประสิทธิภาพ เนื่องจากผลิตภาพการผลิต (Productivity) ต่ำ ผลผลิตที่ได้มีมูลค่าเพิ่มต่ำ นอกจากนั้น SMEs ยังขาดความพร้อมที่จะเข้าถึงแหล่งเงินทุน ไม่สามารถเข้าถึงตลาดในวงกว้าง ต้องพึ่งพากิจการขนาดใหญ่กว่า ยังขาดความพร้อมในเรื่องเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (Information and Communication Technology        : ICT) ฯลฯ ขณะเดียวกันกระแสเศรษฐกิจเสรีทั้งด้านการลงทุน การผลิตและการค้า ทำให้ SMEs ไทย ต้องประสบกับภาวะการแข่งขันที่มากยิ่งขึ้นกว่าในอดีต ทั้งจากประเทศที่พัฒนาแล้วซึ่งเป็นผู้นำในการสร้างมูลค่าเพิ่มและจากประเทศที่มีข้อได้เปรียบด้านต้นทุน แรงงาน และทรัพยากรราคาถูก ในช่วงที่ผ่านมา กิจการ SMEs เกิดขึ้นและดำรงอยู่จากแรงขับของการลงทุนในกิจการหรือสาขาที่มีความได้เปรียบด้านทรัพยากรธรรมชาติและการใช้แรงงานราคาถูก

แต่ในโลกเศรษฐกิจเสรีที่มีการแข่งขันด้านการลงทุน การค้าและการบริการ และเป็นโลกที่กำลังปรับตัวเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจใหม่ (New Economy) การขับเคลื่อนที่ทรงประสิทธิภาพ จำเป็นต้องอาศัยฐานความรู้ ตลอดจนสติปัญญาและขีดความสามารถของผู้ประกอบการที่จะต้องสร้างให้เกิดมูลค่าเพิ่ม เกิดผลิตภาพ (Productivity) ที่เพิ่มขึ้น เกิดนวัตกรรม ตลอดจนมีความสามารถเข้าถึงตลาดแหล่งทุน  และการพึ่งพาตนเองได้มากขึ้น

 .

เป็นที่น่าสนใจอย่างยิ่งว่าที่ผ่านมา ภาครัฐพยายามมีนโยบายอย่างชัดเจนในการส่งเสริมและพัฒนา SMEs   โดยถือเป็นยุทธศาสตร์สำคัญในการฟื้นฟูและพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศในระยะยาว ด้วยการสร้างฐานผู้ประกอบการ SMEs หรือผู้ประกอบการอาชีพอิสระใหม่ ๆ ให้เกิดขึ้น ขณะเดียวกันก็จะช่วยเหลือพัฒนาผู้ประกอบการ SMEs เดิมที่มีศักยภาพให้อยู่รอด ทั้งระดับ SMEs ทั่ว ๆ ไป และ SMEs ที่เป็นวิสาหกิจชุมชน เพื่อให้ SMEs ทั้งสองกลุ่มเกิดขึ้น ดำรงอยู่และเจริญก้าวหน้าช่วยพัฒนาเศรษฐกิจประเทศไทยอันจะทำให้สัดส่วนจำนวนผู้ประกอบการในประเทศเพิ่มขึ้น เท่ากับเป็นการขยายฐานภาษี สร้างรายได้ให้กับรัฐบาล เพื่อนำมาพัฒนาประเทศต่อไป

. 

การส่งเสริมพัฒนา SMEs ดังกล่าวข้างต้น เป็นการพัฒนาที่ยึดหลักให้ผู้ประกอบการ (Enterpreneur) เป็นตัวนำในการพัฒนา SMEs ทั้งระบบ เนื่องจากผู้ประกอบการเป็นปัจจัยการผลิตที่มีชีวิตและวิญญาณ จึงเป็นผู้ผสมผสานปัจจัยการผลิตอื่น ๆ ไม่ว่าที่ดิน เงินทุน เทคโนโลยี เครื่องจักรอุปกรณ์ แรงงาน บุคลากร ระบบบริหารจัดการ ฯลฯ เข้าด้วยกัน เพื่อสรรสร้างออกมาเป็นสินค้า หรือบริการสู่ตลาด ดังนั้น ความอยู่รอด ความเจริญเติบโตและก้าวหน้าของกิจการ จึงขึ้นอยู่กับระดับการพัฒนาหรือระดับทักษะ ความรู้ ความสามารถและประสบการณ์ของผู้ประกอบการเป็นหลัก

 .

จากกรอบแนวคิดข้างต้น การพัฒนาผู้ประกอบการ  SMEs ไทย ควรเป็นไป 4 ประเด็นหลัก คือ

1.       ส่งเสริมพัฒนาผู้ประกอบการเดิมให้ยกระดับขีดความสามารถของตัวเองและกิจกรรม

2.       สร้างผู้ประกอบการรุ่นใหม่ที่มีพื้นฐานความรู้ให้เกิดขึ้นในระบบเศรษฐกิจ

3.       ส่งเสริมพัฒนาตามแนวทางข้อ 1 และ 2 ให้ลงลึกถึงระดับรากหญ้าหรือวิสาหกิจชุมชน

4.     บูรณาการการทำงานตามแนวทางข้อ 1, 2 และ 3 ของหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งในเรื่องเทคโนโลยีการผลิต การจัดการ การผลิตวัตถุดิบ การตลาด การเงิน การลงทุน ฯลฯ ให้เกื้อกูลเป็นไปในทิศทางเดียวกัน

 .

จากแนวทางของการพัฒนาผู้ประกอบการให้มีขีดความสามารถ เพื่อรองรับกับการแข่งขันที่เข้มแข็งในอนาคต โดยจะต้องมีแผนที่ชัดเจนในการพัฒนา SMEs ผู้เขียนได้ทราบถึง จากการประชุมเชิงปฏิบัติการ ยุทธศาสตร์การพัฒนา SMEs เมื่อวันที่ 8-9 มิถุนายน 2544 กระทรวงอุตสาหกรรมได้เสนอยุทธศาสตร์การพัฒนา SMEs ในรูปองค์รวม 4 ยุทธศาสตร์ คือ

1.       ยุทธศาสตร์การสร้างมูลค่าเพิ่ม (Value Creation)

2.       ยุทธศาสตร์เชื่อมโยงเศรษฐกิจชุมชนสู่เศรษฐกิจโลก (Global Local Link)

3.       ยุทธศาสตร์การเกาะกลุ่มและเชื่อมโยงธุรกิจ (Industry Clustering)

4       ยุทธศาสตร์สร้างสภาวะแวดล้อมที่เอื้ออำนวย (Enabling Environment)

 .

โดยวัตถุประสงค์ของยุทธศาสตร์ของการพัฒนา SMEs ต้องการที่จะสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผลิตภัณฑ์ ที่ SMEs ที่สามารถทำให้เกิดเป็นสินค้าได้ เนื่องจากที่ผ่านมาผลิตภัณฑ์ของประเทศไทยยังไม่สามารถที่จะสร้างมูลค่า เป็นตัวเงินได้มากนักเท่าไหร่ จำเป็นต้องมีการส่งเสริม สนับสนุน และพัฒนาให้มากกว่านี้ถึงจะทำให้ การเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้ามีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น รวมทั้งการสร้างนวัตกรรมใหม่ ๆ การเพิ่มผลิตภาพการผลิตและการทำงาน การเข้าถึงตลาดทั้งในและต่างประเทศ การเข้าถึงแหล่งเงินทุน และการพึ่งพาตนเองทั้งด้านการผลิต การจัดการ และการตลาด

 .

จากทั้งกรอบแนวคิดการพัฒนา และยุทธศาสตร์การพัฒนาดังกล่าวข้างต้นเป็นสิ่งที่ต้องการให้พยายามเชื่อมโยงวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม สามารถเชื่อมโยงเข้าด้วยกัน โดยจากยุทธศาสตร์การเกาะกลุ่มและเชื่อมโยงธุรกิจ (Industry Clustering) เป็นสิ่งที่น่าทำการศึกษา และร่วมมือกันของภาคอุตสาหกรรมไทย ลองมาดูแนวคิดนี้กันครับ

 .

แนวความคิดของ Industry Clustering คือ ความพยายามที่จะสร้างกลุ่มของอุตสาหกรรมในสาขาหนึ่ง ๆ ให้สามารถส่งเสริม สนับสนุน พร้อมทั้งการพัฒนาให้สามารถทำงานร่วมกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาทิเช่น อุตสาหกรรมยานยนต์ มีบริษัทแม่ ทำการประกอบรถยนต์ ถือว่าเป็นสินค้าขั้นสุดท้ายที่สามารถนำออกมาจำหน่ายให้กับผู้ซื้อได้ทันที แต่การที่จะสามารถทำการผลิตให้เป็นสินค้าขั้นสุดท้ายคือตัวรถยนต์นั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องมีพันธมิตรของการดำเนินธุรกิจ ในการป้อนสินค้าที่เป็นอะไหล่ที่ใช้สำหรับเป็นส่วนประกอบรถยนต์ ที่สามารถทำการผลิตได้อย่างชำนาญ และมีประสิทธิภาพได้มากกว่าบริษัทที่ทำการประกอบเป็นสินค้าขั้นสุดท้ายนี้ การร่วมมือกันอย่างนี้ถือว่าเป็นการแบ่งงานกันทำ ทำด้วยเนื่องจากว่า เมื่อบริษัทผู้ประกอบรถยนต์ทำการผลิตสินค้า อะไหล่ สำหรับการประกอบเป็นรถยนต์แต่เพียงผู้เดียว ก็จะไม่เกิดการสร้างงาน สร้างรายได้ และการลงทุนให้เกิดขึ้นในประเทศในการที่จะเข้ามาตั้งโรงงาน เพื่อมารองรับกับการดำเนินธุรกิจนี้

ตัวอย่าง Cluster กลุ่มอุตสาหกรรมยานยนต์

1.การประหยัดทั้งภายในและภายนอก

การรวมกลุ่มทางพันธมิตรธุรกิจสามารถทำให้เกิดความคล่องตัวในการประกอบการบนธุรกิจรถยนต์ เนื่องจากว่า บริษัทผู้ประกอบรถยนต์ ผู้ผลิตรายใหญ่สามารถทำการสั่งซื้อสินค้าที่ใช้เป็นอะไหล่ ในการประกอบรถยนต์ โดยมีมาตรฐานของอะไหล่ที่ทางบริษัทผู้ผลิตรถยนต์กำหนดไว้ ไม่ว่าจะอยู่ในประเทศใด ๆ ก็ตาม ซึ่งเมื่อไม่มีการรวมกลุ่มในการผลิตสินค้าที่ใช้เป็นอะไหล่ในการประกอบรถยนต์ โดยผู้ผลิตจะอยู่ต่างประเทศ ก็จะต้องทำการสั่งซื้ออะไหล่เหล่านี้ ในต่างประเทศทำให้เสียต้นทุนการดำเนินงานเพิ่มเติม ปัญหาในการส่งอะไหล่ล่าช้า ปัญหาอะไหล่ที่ผลิตไม่ได้มาตรฐานซึ่งต้องส่งกลับคืนให้ผู้ผลิต ปัญหาเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เกิดขึ้นได้ทั้งสิ้น แต่เมื่อมีการรวมกลุ่มในการผลิตที่ตั้งโรงงานในประเทศ ปัญหาที่กล่าวมาข้างต้นจะสามารถแก้ไขได้ และทำให้การประกอบการมีประสิทธิภาพเป็นอย่างมาก

2.การมีความชำนาญเฉพาะอย่าง

เป็นที่ยอมรับกันอย่างแพร่หลายในการบริหารธุรกิจโดยภาพรวม ในเรื่องของการพัฒนาทักษะความชำนาญเฉพาะด้านของการประกอบการ ในการแบ่งงานกันทำในกลุ่มธุรกิจเดียวกัน สามารถทำการผลิตสินค้า ชิ้นส่วน อะไหล่ วัตถุดิบ ที่ใช้ในการผลิตสินค้า การมุ่งที่จะทำการพัฒนาสินค้าที่เป็นส่วนสนับสนุนให้มีการผลิตสิ้นค้าขั้นสุดท้าย ทำให้ธุรกิจนี้พยายามที่จะพัฒนาการผลิตสิ้นค้าของตนให้สามารถสนองความต้องการของลูกค้า โดยมุ่งที่คุณภาพของสินค้าให้ได้มาตรฐานระดับสากล ซึ่งการมุ่งที่จะพัฒนาสินค้านี้ให้มีคุณภาพจะทำให้บริษัทนั้น สามารถที่จะสะสมและสร้างความชำนาญเฉพาะด้านให้กับบริษัทให้เป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายในวงกว้าง เกิดผลดีต่อกลุ่มพันธมิตรธุรกิจด้วย

รูปภาพแสดงการมีความชำนาญเฉพาะอย่าง สามารถสร้างกลุ่มพันธมิตรธุรกิจให้เข้มแข็งได้

3.กระบวนการกระจายสินค้าที่มีประสิทธิภาพ

1.       ภาครัฐและภาคเอกชนต้องมีการปฏิวัติเพื่อยกระดับมาตรฐานการประกอบธุรกิจ เพื่อเร่งให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ ซึ่งเป็นปัจจัยที่สำคัญในการสร้างมูลค่าเพิ่ม (Value Added) ให้เกิดขึ้น

2.       รัฐและภาคเอกชนจะต้องร่วมการประสานในภาคธุรกิจให้เกิด Cluster ซึ่งเป็นการรวมกลุ่มทางด้านอุตสาหกรรมหลัก และอุตสาหกรรมสนับสนุน

3.       ต้องมีการเร่งการสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันระดับองค์กรและระดับหน่วยงาน

4.       ภาครัฐและภาคเอกชนต้องเดินหน้าไปด้วยเป้าหมายเดียวกัน ทั้งด้านนโยบาย และความร่วมมือ ในการส่งเสริม สนับสนุน และพัฒนา เพื่อการเพิ่มผลผลิตให้เกิดขึ้นในประเทศ

5.        การกระจายอำนาจของภาครัฐไปสู่ การบริหารงานแบบท้องถิ่นให้ทั่วถึง เพื่อให้เกิดการสร้างพลังงานด้านการทำงานที่แท้จริง

6.       ต้องสร้างกลุยทธ์พันธมิตรกับประเทศเพื่อบ้านให้เข้มแข็ง

จากการนำเสนอของ Mr.Michale E Porter เพื่อที่จะให้ทางรัฐบาลไทยกำหนดไว้เป็น วาระแห่งชาติ (Nation Agenda) ในการพัฒนาประเทศ ก็ได้มีแนวคิดของการเกาะกลุ่มและเชื่อมโยงธุรกิจ (Industry Clustering) ซึ่งถือว่าเป็นหนึ่งในวาระที่มีความสำคัญอย่างยิ่งที่เป็นพื้นฐานของการพัฒนา SMEs ของประเทศไทยให้เกิดความเข้มแข็ง และสามารถต่อสู้กับการแข่งขันทางการค้าในระดับโลกที่มีความซับซ้อนยิ่งนักในสภาวะเศรษฐกิจปัจจุบัน