ปัจจุบันนี้ระบบอุตสาหกรรมมีการขยายตัวและเติบโตขึ้น เป็นผลทำให้เกิดการแข่งขันขึ้นอย่างมากทำให้ผู้ผลิตจะต้องทำการหาวิธีการที่จะทำการตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคให้ได้มากที่สุด  ซึ่งในระบบอุตสาหกรรม ความสามารถในการสร้างความแตกต่างของสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ไม่มีความชัดเจนเท่าที่ควรเมื่อเทียบกับในอดีต

เนื่องจากตลาดสินค้าปรับตัวสู่ตลาดแข่งขันเสรีที่ผู้บริโภคสามารถรับรู้ข้อมูลข่าวสารและมีความรู้ในการตัดสินใจเลือกสินค้าได้ดีขึ้น สำหรับการแข่งขันทางด้านราคาขายนั้น หากมีการนำมาใช้ย่อมก่อให้เกิดผลเสียมากกว่าผลดีต่อผู้ผลิต และเนื่องจากมากกว่า 30 เปอร์เซ็นต์ ของราคาขายสินค้านั้นเกิดขึ้นจากกระบวนการจัดส่งสินค้า ซึ่งจะเห็นได้ว่าค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นในกระบวนการจัดส่งสินค้านั้นมีค่าสูงมาก

จึงได้มีการนำเอาระบบการจัดการในด้านลอจิสติกส์เข้ามามีส่วนช่วยทำให้ต้นทุนในกระบวนการจัดส่งสินค้าลดลง เพื่อที่จะทำให้มีความรวดเร็วในการกระจายสินค้าและบริการ ตั้งแต่ต้นทางซึ่งก็คือผู้ผลิตสินค้าไปยังผู้บริโภคสินค้าที่อยู่ปลายทางสุดท้าย ซึ่งหนึ่งในวิธีการนำเอาระบบการจัดการในด้านลอจิสติกส์ที่เป็นปัจจัยสำคัญที่นำมาช่วยในกระบวนการจัดส่งสินค้า คือการจัดรูปแบบการขนส่งของรถขนส่งสินค้าสำหรับระบบการเก็บสินค้าแบบส่งผ่าน (Cross Docking)

ซึ่งระบบลอจิสติกส์ เป็นกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับการบริหาร การเคลื่อนย้ายและการจัดเก็บวัตถุดิบ สินค้าระหว่างผลิตและสินค้าสำเร็จรูป รวมทั้งข้อมูลที่เกี่ยวข้อง จากจุดกำเนิดผ่านขั้นตอนการผลิตและการกระจายสินค้า จนถึงการใช้งานอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะสร้างความพึงพอใจให้แก่ลูกค้าและลดต้นทุนทางด้านกระบวนการจัดส่งสินค้า ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าลอจิสติกส์เป็นการนำสินค้าและบริการที่ลูกค้าต้องการไปยังสถานที่ที่ถูกต้องในเวลาที่เหมาะสมและสร้างความพอใจสูงสุดให้แก่ลูกค้าด้วยบริการที่ดีที่สุด

โดยมีค่าใช้จ่ายที่ประหยัดที่สุด ซึ่งในกระบวนการจัดส่งสินค้าของระบบลอจิสติกส์นั้นจะต้องมีการพัฒนาให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลให้ดียิ่งขึ้น เนื่องจากว่าความต้องการสินค้าของผู้บริโภคมีความต้องการที่เพิ่มขึ้นและมีความหลากหลายของสินค้าเป็นอย่างมาก และในกระบวนการจัดส่งสินค้าจากผู้ผลิต (Suppliers) ไปยังผู้ค้าปลีก (Retailer) ขนาดใหญ่จะมีการเก็บสินค้าไว้ในคลังสินค้าเป็นเวลานานโดยที่สินค้าจะอยู่ในคลังสินค้าประมาณ 145 วันขาย

ซึ่งจะทำให้คลังสินค้าประสบปัญหาในการหาพื้นที่การจัดเก็บสินค้าเนื่องจากคลังสินค้ามีขนาดของพื้นที่ในการจัดเก็บสินค้ามีอยู่อย่างจำกัด ทำให้เกิดค่าใช้จ่ายในการจัดเก็บสินค้าและสูญเสียระยะเวลาส่งมอบในกระบวนการขนส่งสินค้า ดังนั้นจึงได้มีการนำเอาหลักการของ Cross Docking เข้ามาช่วยในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นนี้

Cross Docking หมายถึง กระบวนการที่ต่อเนื่องในการนำสินค้าจากผู้ผลิตเพื่อที่จะไปถึงจุดมุ่งหมายสุดท้าย ซึ่งผ่าน Cross Dock โดยปราศจากการเก็บสินค้าและวัสดุภายในคลังสินค้า ซึ่ง Cross Docking เป็นวิธีการหนึ่งในระบบบริหารการจัดการเชิงลอจิสติกส์ โดยมีหลักการ คือ การนำสินค้าที่มาจากสถานที่ผลิตที่หลากหลายนำมารวบรวมไว้ใน Cross Dock และสินค้าจะถูกเคลื่อนย้ายจาก Cross Dock ไปยังจุดมุ่งหมายในแต่ละแห่งตามลำดับ กระบวนการไหลของของวิธีการ Cross Docking แสดงประกอบในรูปที่ 1

รูปที่ 1 กระบวนการไหลของของวิธีการ Cross Docking

ที่มา http://www.cognizant.com/html/solutions/industries/manLog/cs_CDS.asp

ซึ่งในรูปที่ 1 แสดงถึงการนำสินค้าจากผู้ผลิตต่าง ๆ แล้วนำมารวบรวมทำการคัดแยกประเภทและปริมาณความต้องการของภายใน Cross Dock และทำการขนส่งไปยังจุดมุ่งหมายในแต่ละแห่ง  

Cross Dock หมายถึง คลังสินค้าใช้สำหรับในการรับสินค้าและส่งสินค้าในเวลาเดียวกัน หรือเป็นคลังสินค้าซึ่งมีการออกแบบเป็นพิเศษ เพื่อใช้ในการขนถ่ายจากพาหนะหนึ่งไปสู่อีกพาหนะหนึ่ง โดย Cross Dock ส่วนใหญ่แล้วจะเป็นสถานที่ ซึ่งมีลักษณะเป็นศูนย์รวบรวมและกระจายสินค้า ซึ่งจะทำหน้าที่ในการบรรจุและคัดแยกสินค้าในการคัดแยกตามความต้องการหรือการเติมเต็ม (Order & Fulfillment)

โดย Cross Dock จะทำหน้าที่เป็นสถานีเปลี่ยนถ่ายสินค้าระหว่างรูปแบบการขนส่ง ซึ่งสินค้าจะมาจากแหล่งผลิต(Suppliers)หลายราย แล้วนำมาคัดแยก รวมรวม บรรทุก เพื่อจัดส่งให้ร้านค้าปลีกหรือลูกค้าแต่ละราย จึงเหมาะกับลักษณะของธุรกิจที่เป็นผู้ค้าปลีกหรือร้านค้าปลีก (Wholesaler Consumer Goods) ซึ่งจะจัดส่งต่อให้ลูกค้าซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นร้านค้าสะดวกซื้อ (Convenience Store) ซึ่งจะมีคำสั่งซื้อย่อยที่หลากหลาย เพราะฉะนั้น Cross Dock จึงทำหน้าที่เป็นผู้ให้บริการในการเปลี่ยนถ่ายสินค้าระหว่างพาหนะ

ซึ่งใช้ในการขนส่ง โดย Cross Dock จะมีลักษณะคล้ายคลังสินค้าที่มี 2 ด้าน โดยด้านหนึ่งสำหรับใช้ในการรับสินค้า และอีกด้านหนึ่งใช้ในการจัดส่งสินค้า โดยสินค้าที่นำเข้ามาใน Cross Dock จะมีกระบวนการคัดแยก-บรรจุและรวบรวมสินค้า เพื่อจัดส่งไปให้กับผู้รับ จึงทำหน้าที่เป็นศูนย์กระจายสินค้าโดยการรวบรวมสินค้าจากแหล่งผลิตหลายราย โดยมีอุปกรณ์สิ่งอำนวยความสะดวกและกระบวนการในการคัดแยกตามความต้องการหรือการเติมเต็ม (Order & Fulfillment) โดยที่ ภารกิจสำคัญของ Cross Dock จะเป็นตัวกลางในการรวบรวมสินค้าให้สามารถจัดส่งได้เต็มคันรถหรือใช้พื้นที่ในคอนเทนเนอร์ให้ได้เต็มพิกัดและลดต้นทุนในกระบวนการขนส่ง  

ซึ่ง Cross Docking มีจุดสำคัญที่จะต้องพิจารณาอยู่ 2 จุดด้วยกัน คือ การมาถึงพร้อมกันและการรวมเข้าด้วยกัน ซึ่งแสดงในรูปที่ 2

.รูปที่ 2 หลักการของ Cross Docking

จากรูปที่ 2 เราจะเห็นว่ารถขนส่งทั้งหมดที่มาจากผู้ผลิตจะมาถึง Cross Dock พร้อม ๆ กัน ซึ่งถ้าหากรถขนส่งมาถึง Cross Dock ไม่พร้อมกันนั้น ก็จะทำให้รถขนส่งบางคันเกิดการรอคอยที่จะทำการขนถ่ายสินค้าไปรวบรวมไว้ใน Cross Dock โดยสินค้าทั้งหมดจะถูกคัดแยกกลุ่มและทำการบรรทุกเข้าไปในรถขนส่งที่จะทำการจัดส่งไปให้กับลูกค้าตามจุดหมายในแต่ละแห่ง ซึ่งในกระบวนการที่รถขนส่งจากผู้ผลิตมาถึง Cross Dock พร้อม ๆ กัน เรียกกระบวนการนี้ว่า "Simultaneous Arrivals"

และในกระบวนการคัดแยกกลุ่มและทำการบรรทุกเข้าไปในรถขนส่ง เรียกกระบวนการนี้ว่า “Consolidation” ดังนั้นถ้าหากการมาถึงพร้อมกันและการรวมเข้าด้วยกันสามารถทำได้อย่างสมบูรณ์ในกระบวนการไหลในห่วงโซ่อุปทานที่ทุกสินค้าสามารถที่จะเคลื่อนย้ายจากผู้ผลิตไปยังลูกค้าได้อย่างไม่ติดขัด ก็จะทำให้สามารถที่จะลดระดับสินค้าคงคลังและเวลานำ (Lead-time) สำหรับการจัดส่งสินค้าได้

สำหรับประสิทธิภาพของ Cross Docking จะขึ้นอยู่กับกระบวนการขนถ่าย (Pickup Process) และกระบวนการจัดส่ง (Delivery Process) ซึ่งหลักการของกระบวนการขนถ่ายก็คือ การมาถึงพร้อมกันของรถขนส่งที่มาถึง Cross Dock ดังนั้นก็จะต้องมีการพิจารณาถึงเส้นทางของรถขนส่งสินค้าและการวางแผนของเส้นทางสำหรับการมาถึงให้พร้อมกันของรถขนส่งสินค้า ภายใน Cross Dock สินค้าที่มาถึงจะถูกทำการคัดแยกให้แน่นอนแม่นยำในแต่ละกลุ่มตามจุดหมายของแต่ละคัน

ดังนั้นจำนวนสินค้าที่มาถึง Cross Dock จะต้องเท่ากับสินค้าที่จะส่งจาก Cross Dock กระบวนการจาก Cross Dock ไปยังลูกค้าเรียกว่า “กระบวนการจัดส่ง” โดยที่จะต้องมีการพิจารณาถึงการจัดเส้นทางของรถขนส่งสินค้าที่จะทำการจัดส่งให้กับลูกค้าด้วย ดังนั้นในการพัฒนาของกระบวนการไหลในห่วงโซ่อุปทานจะต้องมีความเข้าใจโดยการสังเคราะห์ผลที่ดีที่สุดของทุกกระบวนการทั้ง การขนถ่าย Cross Docking และการจัดส่งเข้าด้วยกัน เพราะฉะนั้นจะต้องมีการจัดการปัญหาการวางแผนเส้นทางของรถขนส่งพร้อมกันกับ Cross Docking เพื่อที่จะพัฒนาการไหลในระบบบริหารการจัดการเชิงลอจิสติกส์

Cross Dock จึงเข้ามามีบทบาทและเป็นปัจจัยสำคัญต่อการสนับสนุนรูปแบบการขนส่งซึ่ง Cross Dock จะทำหน้าที่สำคัญ ดังต่อไปนี้

1. สถานีเปลี่ยนถ่ายสินค้าของรถบรรทุกสินค้า (Terminal Truck Transfer) ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนถ่ายสินค้าจากพาหนะหนึ่งไปอีกพาหนะหนึ่ง ในรูปแบบการขนส่งสินค้า ทั้งที่เป็นประเภทเดียวกันและต่างกัน เช่น จากรถบรรทุกหนึ่งไปอีกรถบรรทุกหนึ่ง หรือจากรถบรรทุกหนึ่งไปเป็นการขนส่งทางรถไฟหรือทางถนน หรือบรรจุสินค้าเข้าตู้คอนเทนเนอร์ เพื่อจัดส่งสินค้าไปทางเรือหรือทางอากาศ เป็นต้น คือ ทำหน้าที่เป็นสถานีในการขนถ่ายสินค้าระหว่างการเปลี่ยนรูปแบบการขนส่ง

2. บรรทุกและขนถ่าย (Loading & Unloading) คือ ทำหน้าที่รวบรวม คัดแยกสินค้าและกระจายสินค้า ทั้งบริเวณต้นทาง หรือปลายทาง และทำหน้าที่ในการจัดเก็บชั่วคราวของสินค้าก่อนการส่งมอบ

3. ทำหน้าที่เป็นสถานีในการรวบรวมข้อมูลข่าวสาร ( Information Center ) เพื่อเชื่อมโยงการผลิตและการส่งมอบสินค้าจากผู้ผลิต ไปสู่ผู้รับสินค้า

4. บางครั้ง Cross dock จะทำหน้าที่เป็นศูนย์บรรจุและคัดแยกสินค้า เพื่อการนำเข้าและส่งออก (Inbound & Outbound) ซึ่งกรณีเช่นนี้ จะมีการทำที่ศุลกากร คลังสินค้า เพื่อรอการส่งมอบ ซึ่งจะทำหน้าที่ในการรับสินค้าจากเรือหรือเครื่องบิน แล้วนำมาจัดเรียงกองหรือจัดเก็บเพื่อรอการขนส่งหรือส่งมอบ

5. ศูนย์รวมสินค้า (Regional HUB) ทำหน้าที่เป็นสถานีรวบรวมและกระจายสินค้าประจำภาค คือ เป็นสถานีเปลี่ยนถ่ายสินค้าจากพาหนะหนึ่งไปอีกพาหนะหนึ่ง (Intermodal Linkage) โดยหน้าที่หลักจะทำหน้าที่เป็นศูนย์เปลี่ยนถ่ายและกระจายสินค้าเพื่อเชื่อมโยงระหว่างภาคหรือจังหวัด

Cross Dock จึงมีบทบาทและความสำคัญในกิจกรรมของลอจิสติกส์ในฐานะเป็นเครื่องมือในการลดต้นทุน จากการขนส่งที่ไม่เต็มคันรถหรือการขนส่งเที่ยวกลับที่ไม่มีสินค้า โดยช่วยลดต้นทุนในการจัดเก็บสินค้า ช่วยให้เวลาในการส่งมอบสินค้าลดลง สามารถก่อให้เกิดประสิทธิภาพในเชิงต้นทุนรวม และเป็นปัจจัยสำคัญต่อประสิทธิภาพการขนส่ง ซึ่งจะส่งผลต่อความสามารถในการแข่งขันทั้งของระดับธุรกิจ ระดับภาค และระดับประเทศ และเป็นส่วนสำคัญต่อการพัฒนาระบบลอจิสติกส์ของไทย

เอกสารอ้างอิง

1. ธนิต โสรัตน์. Cross Dock [ออนไลน์] 2548 [อ้างเมื่อ 12 มีนาคม 2550]. จาก http://www.v-servegroup.com/new/documment.php?Bookno=338

2. อรุณ บริรักษ์. Logistics case study in . กรุงเทพฯ : ส. พิจิตรการพิมพ์; 2545.  

3. Apte U. M., & Viswanathan S. (2000). Effective cross docking for improving istribution efficiencies. International Journal of Logistics, 3, 91–302.

4. Young Hae Lee, Jung Woo Jung, & Kyong Min Lee. (2006). Vehicle routing scheduling for cross-docking in the supply chain. Computers & Industrial Engineering, 51, 247–256.