ปัจจุบันในการดำเนินธุรกิจ ที่มีการแปลงทรัพยากรที่เป็นปัจจัยนำเข้า (Input) อันได้แก่ แรงงาน เงินทุนวัตถุดิบ พลังงาน เข้าสู่กระบวนการแปรรูปเป็นผลิตผล (Output) ในรูปของสินค้าหรือบริการ ผู้ประกอบการจึงต้องคำนึงถึงผลตอบแทนหรือกำไรสูงสุด โดยมีตัวชี้วัดที่เรียกว่า ผลิตภาพ (Productivity) เป็นตัววัดความสามารถของธุรกิจ ที่เป็นสัดส่วนของผลิตผลเทียบกับปัจจัยนำเข้า ดังนั้นจึงเป็นภาระกิจที่สำคัญของผู้บริหารที่ต้องหาแนวทางในการปรับปรุงเพื่อยกระดับผลิตภาพ  ดังนั้นการปรับปรุงผลิตภาพจึงไม่เพียงแต่หมายถึงการปรับปรุงประสิทธิภาพสูงสุด (Maximum Efficiency) แต่ยังรวมถึงประสิทธิผล (Effectiveness) ด้วย  ที่เป็นการวัดผลลัพธ์ของการดำเนินงานในระยะยาว ดังความสัมพันธ์ดังนี้ 

ดังนั้นแนวทางในการปรับปรุงและยกระดับผลิตภาพ จึงสามารถดำเนินการได้สองแนวทาง คือ การลดปัจจัยนำเข้า ขณะที่เกิดผลิตผลที่คงที่ หรือ การเพิ่มผลิตผล โดยมีปัจจัยนำเข้าที่คงที่   

ผลิตภาพกับการผลิต (Productivity & Production)

มักมีผู้สับสนและเข้าใจผิดเกี่ยวกับความหมายที่แท้จริงระหว่างผลิตภาพกับการผลิต โดยความหมายที่แท้จริงของการผลิต ก็เพียงแค่ปริมาณผลิตผลโดยรวม (Total Output) ของสินค้า หรือบริการที่เกิดขึ้น แต่ผลิตภาพนั้น หมายถึง ปริมาณผลิตผลโดยรวมของสินค้า หรือ บริการ ที่เกิดขึ้นเทียบกับปริมาณหน่วยของปัจจัยนำเข้าที่ถูกใช้      ดังนั้นการเพิ่มขึ้นของการผลิตจึงไม่ได้หมายถึงการเพิ่มขึ้นของผลิตภาพ เช่น ในปี 2544 โรงงานสามารถผลิตสินค้าที่มีมูลค่ารวม 10 ล้านบาท โดยใช้แรงงาน 10 คน  ผลิตภาพที่เกิดขึ้นต่อแรงงานในปีนี้ คือ 1 ล้านบาทแต่ในปี 2545 ได้จ้างแรงงานเพิ่มอีก 10 คน ทำให้มีผลิตผลรวมสูงขึ้นเป็น 18 ล้านบาท ผลิตภาพต่อแรงงาน คือ 900,000 บาท ซึ่งลดลงจากปีก่อน  จากตัวอย่างดังกล่าวแสดงถึงผลิตภาพที่ลดลง ขณะที่ปริมาณการผลิตเพิ่มขึ้นและไม่เป็นสัดส่วนกับการเพิ่มปัจจัยนำเข้า (แรงงาน) ที่อาจเกิดจากสาเหตุต่าง ๆ  เช่น วิธีการผลิต  การใช้เครื่องจักรที่ไม่มีประสิทธิผล   ปัญหาการจัดการ เป็นต้น 

ตัวชี้วัดผลิตภาพ

กลยุทธ์ความสำเร็จของการปรับปรุงผลิตภาพ จะต้องมีแนวทางวัดผลที่เป็นระบบ (Systematic Approach)  ทั้งในระดับมหภาค (Macro Level) และระดับจุลภาค (Micro Level) ในขั้นแรกของการวัดผลิตภาพจะต้องทำการวัดผลิตผลก่อน หลังจากนั้นจึงทำการกำหนดปัจจัยนำเข้าต่าง ๆ และทำการวัดปัจจัยดังกล่าว  ซึ่งการวัดผลิตผลสามารถพิจารณาและแบ่งออกเป็นระดับต่าง ๆ ดังนี้

1. ระดับเศรษฐกิจประชาชาติชาติ (National Economy Level) คือ การวัดกิจกรรมในระบบเศรษฐกิจที่ครอบคลุมถึงการผลิต ราคาสินค้าและการจ้างงาน โดยวัดสมรรถนะโดยรวมของเศรษฐกิจ (Measure of Overall Economic Performance) ที่เป็นข้อมูลในการตัดสินใจที่จะดำเนินกิจกรรมทางธุรกิจ โดยมีปัจจัย ได้แก่ อัตราการว่างงาน อัตราการลงทุน ซึ่งข้อมูลดังกล่าวทำให้ผู้บริหารสามารถนำมาวิเคราะห์และตัดสินใจที่จะเพิ่มหรือลดการผลิตและเป็นข้อมูลในการกำหนดอัตราการจ้างงาน ดังนั้นการวัดผลิตภาพจึงเป็นแนวทางที่มีประสิทธิผลในการประเมินความสามารถในการแข่งขันของประเทศ ที่ส่งผลต่อการปรับปรุงมาตรฐานความเป็นอยู่ (Standard of Living) ของประชากร ซึ่งสามารถแบ่งองค์ประกอบออกได้เป็น 

• ผลิตภัณฑ์มวลรวมประชาชาติ (Gross National Product : GNP) เป็นการวัดมูลค่าโดยรวมของสินค้าและบริการที่เป็นผลิตผลของชาติ ซึ่งเป็นการวัดสภาพเศรษฐกิจโดยรวมทั้งระบบในรอบเวลาหนึ่งโดยทั่วไปจะกำหนดที่ระยะเวลา 1 ปี โดยมีองค์ประกอบหลัก คือ  

1. การใช้จ่ายในการบริโภคส่วนบุคคล (Personal Consumption - C)
2. การลงทุนของภาคเอกชน (Private Investment – I)
3. รายจ่ายในการซื้อสินค้าและบริการของภาครัฐ (Government  Purchase – G)
4. การส่งออก – การนำเข้าสินค้าและบริการ [(Net of Export over Import : (X-M)]

ในองค์ประกอบทั้ง 4 จะมีผลต่อการรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจมหภาค โดยสามารถเขียนเป็นสมการทางเศรษฐกิจ  ได้ดังนี้

• จากสมการ (X-M) แสดงถึงดุลบัญชีเดินสะพัด (Current  Account) ซึ่งเป็นรายการการซื้อขายสินค้าและบริการระหว่างประเทศหรืออาจหมายถึงดุลการค้า (Balance of Trade) และดุลการชำระเงิน (Balance of Payment)

(S – I)     หมายถึง ดุลเงินออมของภาคธุรกิจเอกชน ซึ่งเป็นช่องว่าง (GAP) ระหว่างเงินออมและการลงทุน

(T – G)  หมายถึง ดุลการคลังซึ่งเป็นผลต่างของบัญชีรายได้จากภาษีที่เรียกเก็บได้กับการใช้จ่ายของภาครัฐ ดังนั้น (S – I) + (T – G) จึงหมายถึง ดุลเงินออมของประเทศทั้งหมด  

ถ้ามีการเปลี่ยนแปลงค่าตัวแปรในสมการที่กล่าวมาแล้ว เช่น ถ้าประชาชนเพิ่มการใช้จ่ายในการบริโภค ธุรกิจมีการลงทุนเพิ่มและการเพิ่มค่าใช้จ่ายของภาครัฐ ก็จะส่งผลให้เศรษฐกิจเกิดการเจริญเติบโตที่สูงขึ้น หรือ อาจจะกำหนดนโยบายเน้นการส่งออก ทำให้เกิดการได้เปรียบดุลการค้าและส่งผลให้ประเทศมีการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ  ในทางตรงกันข้ามถ้าค่า GNP ลดลงก็จะทำให้เศรษฐกิจเกิดความตึงเครียดและเกิดความไม่มีเสถียรภาพขึ้น ทำให้อัตราการการจ้างแรงงานอยู่ในเกณฑ์ต่ำกว่าระดับที่ควรจะเป็น ซึ่งเรียกว่าเกิดช่องว่างผลิตภัณฑ์มวลรวมประชาชาติ (GNP Gap) ในภาวะนี้ภาครัฐบาลจะดำเนินนโยบายแทรกแซงเศรษฐกิจ ดังเช่นการออกมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยการเพิ่มค่าใช้จ่ายเข้าสู่ระบบทำให้เกิดการจ้างงานมากขึ้นส่งผลทำให้ตลาดมีการขยายตัวขึ้น

• ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (Gross Domestic Product : GDP) มีความหมายคล้ายกับผลิตภัณฑ์มวลรวมประชาชาติ (GNP)  แต่แตกต่างกันเล็กน้อยก็คือ GDP เป็นการแสดงมูลค่ารวมของสินค้าและบริการที่เป็นผลผลิต ที่เกิดขึ้นภายในประเทศในรอบระยะเวลา 1  ปี โดยไม่นับรวมมูลค่าผลผลิตในต่างประเทศ  ดังนั้น GDP จึงแสดงถึงกำลังในการผลิตของประเทศ  ที่สามารถใช้เป็นดัชนีชี้วัดถึงอัตราการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศ ดังความสัมพันธ์ ที่แสดง

 การเติบโตของ  GDP  =  การเติบโตผลิตภาพ + การขยายการจ้างงาน

• รายได้ประชาชาติต่อหัว (National Income per Capital) ที่เป็นรายได้รวมของประชากรทั้งหมดหารด้วยจำนวนประชากร  ซึ่งก็คือ ค่าเฉลี่ยของรายได้ประชากร

• ดัชนีสวัสดิการแห่งชาติ (National Welfare Index) เช่น การประกันสังคม การประกันการว่างงาน

รูปที่ 2 แสดงระดับของผลิตภาพ

2. ผลิตภาพระดับอุตสาหกรรม (Industry Level Productivity) ที่เป็นการวัดผลิตภาพในแต่ละอุตสาหกรรม เช่น การผลิต ขนส่ง ก่อสร้าง การเงิน เป็นต้น  โดยมีปัจจัยที่สำคัญคือ มูลค่าเพิ่ม (Value-added) ที่หาได้จากค่า GDP ในแต่ละอุตสาหกรรม (Idustry Sector) หารด้วยจำนวนแรงงานในแต่ละอุตสาหกรรมการผลิต ดังความสัมพันธ์ ดังนี้

3. ผลิตภาพระดับระหว่างองค์กร (Inter-Organization Level Productivity) ที่เป็นผลิตภาพภายในเฉพาะประเภทธุรกิจ (Business Categories) หรือตามขนาดธุรกิจ (Business Scale) อย่างเช่น ร้านอาหาร โรงแรม ค้าปลีก เป็นต้น   โดยการเปรียบเทียบหรือการเบนช์มาร์ก (Benchmark) ระหว่างองค์กรในสาขาธุรกิจเดียวกัน  ที่อาจวัดในเชิงปริมาณหรือผลิตผลต่อแรงงาน เช่น น้ำหนัก ปริมาตร หรือ จำนวนชิ้น  แต่ในทางปฏิบัติทั่วไปมักใช้การวัดในรูปมูลค่าทางการเงิน

4. ระดับองค์กร (Organization  Level) ที่สัมพันธ์และเกี่ยวข้องกับการวางแผนการจัดการ (Management  Planning) และใช้เป็นดัชนีสำหรับเปรียบเทียบระหว่างเป้าหมายกับผลลัพธ์ เช่น การเพิ่มขึ้นของยอดขาย หรือ การเพิ่มสัดส่วนของดี (Yield) ของผลิตภัณฑ์ ในสายการผลิต  ซึ่งแนวคิดการปรับปรุงผลิตภาพควรจะถูกประยุกต์ใช้กับทุกหน่วยงานในองค์กร   เพื่อเพิ่มผลิตภาพโดยรวมที่แสดงในรูปของมูลค่าเงิน (Monetary  Value) โดยมีปัจจัยที่สำคัญ คือ มูลค่าเพิ่มทางบัญชีการเงิน( Financial Accounting) และทางบัญชีบริหาร (Managerial  Accounting)

รูปที่ 3  แสดงแนวคิดของระบบการปรับปรุงผลิตภาพ

แนวคิดมูลค่าเพิ่มทางบัญชีการเงิน

มูลค่าเพิ่ม (Value Added) เป็นการเพิ่มความมั่งคั่ง (Wealth) ที่ถูกสร้างโดยองค์กรธุรกิจ โดยผ่านกระบวนการของการแปรรูป (Transform) ในรูปของกระบวนการผลิต (Production Process) หรือการบริการ ที่หาได้จากรายได้หักด้วยปัจจัยนำเข้าขั้นกลาง (Intermediate Input) ในรูปของค่าใช้จ่ายในการจัดซื้อจากแหล่งภายนอก ดังตัวอย่าง ผู้ผลิตอุปกรณ์สื่อสาร ได้จัดซื้อชิ้นส่วน เข่น แผงวงจร (PCB) ซิลิคอนชิป และทรานซิสเตอร์ จากซัพพลายเออร์  โดยมีการใช้แรงงานและเครื่องจักรในการแปรรูปวัสดุเป็นสินค้า ดังนั้นกระบวนการแปรรูปจึงเป็นส่วนที่เพิ่มมูลค่า (Value Added) ให้กับวัสดุที่ถูกจัดซื้อ ซึ่งมูลค่าเพิ่มที่ถูกสร้างโดยองค์กร จะถูกจัดสรรกลับไปยังบุคลากรที่มีส่วนในการสร้างสินค้าหรือบริการ นั่นคือมูลค่าเพิ่มจะถูกจัดสรรในรูปของค่าจ้างพนักงาน ค่าเสื่อมราคาสำหรับการลงทุนในเครื่องจักรและอุปกรณ์ ผลกำไรให้กับองค์กร รวมทั้งภาษีและดอกเบี้ย  ดังนั้นมูลค่าเพิ่มจึงสามารถคำนวณ ได้สองแนวทาง ดังนี้

1. วิธีการลบออก (Subtract Method)  

ยอดขาย           =     ยอดจัดซื้อวัสดุและบริการ+ มูลค่าเพิ่ม

หรือ          มูลค่าเพิ่ม          =     ยอดขาย-  ยอดจัดซื้อวัสดุและบริการ   

2. วิธีการบวกเพิ่ม (Addition Method) 

    มูลค่าเพิ่ม       =    ค่าจ้างแรงงาน + ค่าเสื่อมราคา + ผลกำไร + ค่าใช้จ่ายอื่น ๆ (ดอกเบี้ยและภาษี)      

รูปที่  4 แสดงการจัดสรรมูลค่าเพิ่มในรูปแบบต่าง ๆ

นอกจากนี้ยังสามารถนำแนวคิดดังกล่าว ใช้ในการตรวจวัดมูลค่าเพิ่มของกระบวนการผลิต ดังนี้

รูปที่ 5  แสดงองค์ประกอบต้นทุนและมูลค่าเพิ่มการผลิต

การหามูลค่าเพิ่มสามารถคำนวณได้จาก งบกำไร - ขาดทุนทางบัญชีขององค์กร   ดังนั้นจึงไม่มีความจำเป็นในการแยกระบบจัดเก็บข้อมูล  เพื่อตรวจติดตามผลิตภาพของมูลค่าเพิ่ม (Value Added Productivity)  ยิ่งกว่านี้มูลค่าเพิ่มยังขยายแนวคิดทางบัญชีแบบดั้งเดิม (Conventional Accounting) โดยการวัดผลิตภาพช่วยให้ฝ่ายบริหารสามารถวิเคราะห์ผลทางการเงิน (Financial  Analysis) อย่างเช่น ความสามารถในการทำกำไร (Profitability) และสภาพคล่อง (Liquidity) และสามารถใช้เป็นตัวชี้วัดผลิตภาพ (Productivity Indicators) ในการดำเนินงานของกิจกรมในองค์กร ที่แบ่งออกได้เป็น 3 ระดับ ดังนี้

• ตัวชี้วัดการจัดการ (Key management Ratio) เป็นตัวชี้วัดในภาพรวมกิจกรรมขององค์กร ที่มักแสดงด้วยสารสนเทศทางการเงิน เช่น ความสามารถการทำกำไร  เสถียรภาพทางการเงิน(Financial Stability) สภาพคล่อง (Liquidity) เป็นต้น
• ตัวชี้วัดกิจกรรม (Activity Indicators) เป็นมาตรวัดที่ผู้บริหารตั้งแต่ระดับกลางขึ้นไปใช้  เนื่องจากเป็นตัวชี้วัดที่สะท้อนภาพของ ต้นทุน ระดับกิจกรรม และ อัตราการใช้ทรัพยากร
• ตัวชี้วัดการดำเนินงาน (Operational Indicators)  ที่แสดงสัดส่วนที่วัดผล จากพื้นที่ปฎิบัติการ(Shop Floor Level) โดยมีผู้บริหารระดับกลาง (Middle Management) และผู้ควบคุม(Supervisors) เป็นผู้ใช้ข้อมูลดังกล่าว ที่ใช้ในการตรวจติดตามเพื่อเปรียบเทียบผลการดำเนินงานกับมาตรฐาน  เช่น อัตราของเสีย  อัตราการส่งมอบที่ล่าช้า เป็นต้น  

แนวคิดมูลค่าเพิ่มทางบัญชีบริหาร

แนวคิดดังกล่าวนี้ มีพื้นฐานจาก Rucker  Plan ที่วิเคราะห์สหสัมพันธ์ระหว่างการจัดการมูลค่าเพิ่มและค่าใช้จ่ายทางบุคลากรจากมุมมองของการปรับปรุงจัดการองค์กร โดยมุ่งการวิเคราะห์การจัดการมูลค่าเพิ่ม การควบคุมค่าใช้จ่ายบุคลากรสำหรับแต่ละหน่วยงานขององค์กรโดยใช้มาตรฐานมูลค่าเพิ่ม  การวางแผนจัดการมูลค่าเพิ่ม และการจัดการผลลัพธ์มูลค่าเพิ่ม 

ปัจจุบันแนวคิดของผลิตภาพได้ถูกประยุกต์ใช้อย่างแพร่หลาย  ตั้งแต่ระดับเศรษฐกิจประชาชาติสำหรับการเปรียบเทียบระหว่างประเทศและการวัดมาตรฐานความเป็นอยู่ (Standard of Living) ของประชากร จนถึงการปฏิบัติงานประจำวัน (Daily  Work) ในสถานที่ทำงาน ดังนั้นจึงควรทำการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างผลิตภาพทางกายภาพและผลิตภาพทางมูลค่าเพิ่ม รวมทั้งความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยผลิตภาพและผลิตภาพโดยรวม ซึ่งในฉบับต่อไปคงจะได้กล่าวถึงรายละเอียดมากขึ้น สำหรับฉบับนี้ขอจบเพียงแค่นี้ ก่อน

เอกสารอ้างอิง

1.       Kurt Heinze ,Cost Management of Capital Projects, Marcel Dekker,Inc.,1996.

2.       Jay Heizer, Barry Render , Operation Management, Prentice-Hall,Inc.,2001.

3.       Bradley R. Schiller , Essentials of economics,McGraw-Hill, Inc. ,1993

4.       http://www.oie.go.th

5.       http://www.mof.go.th