บัญญัติศัพท์ด้านมาตรวิทยานานาชาติ (VIM 1993) ตอนจบ
บุรินทร์ ไตรชินธนโชติ
    ที่ปรึกษาระบบคุณภาพและสอบเทียบ, burinkub@yahoo.com
   
    บทความตอนนี้จะเป็นเรื่องบัญญัติศัพท์ VIM1993ตอนสุดท้าย ซึ่งเป็นศัพท์ในหมวดคำศัพท์ด้านมาตรวิทยาหมวดที่ 6 นี้ จะเกี่ยวข้องกับด้านมาตรฐานการวัดต่าง ๆ และคำศัพท์ที่อาจจะพบในมาตรฐานอื่น ๆ ก็อาทิ มาตรฐาน มาตรฐานแห่งชาติ มาตรฐานปฐมภูมิ มาตรฐานอ้างอิง เป็นต้น ลองมาดูกันครับ

6. MEASUREMENT STANDARDS, ETALONS
     6.1 (Measurement) Standard, Etalon
     Material measure, measuring instrument, reference material or measuring system intended to define, realize, conserve or reproduce a unit or one or more values of a quantity to serve as a reference

     EXAMPLES
     a) 1 kg Mass Standard;
     b) 1 00 91 Standard Resistor;
     c) Standard Ammeter;
     d) Caesium Frequency Standard;
     e) Standard Hydrogen Electrode;
     f) Reference solution of cortisol in human serum having a certified concentration.

     NOTES
     1. A set of similar material measures or measuring instruments that, through their combined use, constitutes a standard is called a collective standard.
     2. A set of standards of chosen values that, individually or in combination, provides a series of values of quantities of the same kind is called a group standard.

     มาตรฐานการวัด
     วัสดุที่ใช้วัด เครื่องมือวัด วัสดุอ้างอิง หรือระบบการวัด ที่จุดประสงค์เพื่อกำหนดนิยาม รับรู้ เก็บรักษา หรือผลิตซ้ำ ค่าปริมาณที่อ้างอิง หนึ่งหน่วย หรือมากกว่า

     ตัวอย่าง
     a) น้ำหนักมาตรฐาน 1 kg
     b) ตัวต้านทานมาตรฐาน
     c) แอมป์มิเตอร์มาตรฐาน
     d) ตัวสร้างความถี่มาตรฐานแบบซีเซี่ยม
     e) อิเล็กโตรดไฮโดรเจนมาตรฐาน
     f) สารละลายคอทีซอยมาตรฐานในซีรั่มของมนุษย์ที่มีความเข้มข้นที่รับรอง
     หมายเหตุ (ผู้เขียน) Etalon เป็นศัพท์ภาษาฝรั่งเศส แปลว่า มาตรฐาน

     หมายเหตุ
     1. ชุดวัสดุที่ถูกวัดที่คล้ายคลึงกัน หรือเครื่องมือวัดที่ประกอบกับมาตรฐานเพื่อใช้ร่วมกัน เรียกว่า มาตรฐานร่วม
     2. ชุดมาตรฐานที่เลือกค่า ที่เป็นตัวเดี่ยว ๆ หรือรวมหลายค่า ที่ให้อนุกรมค่า หรือปริมาณที่เป็นชนิดเดียวกัน เรียกว่า มาตรฐานกลุ่ม

  6.2 International (Measurement) Standard
     Standard recognized by an international agreement to serve internationally as the basis for assigning values to other standards of the quantity concerned

  มาตรฐาน (การวัด) นานาชาติ
     มาตรฐานที่เป็นที่ยอมรับโดยการตกลงกันในระดับนานาชาติให้เป็นค่าพื้นฐานสำหรับมาตรฐานอื่น ๆ ของปริมาณที่เกี่ยวข้อง

   6.3 National (Measurement) Standard
     Standard recognized by a national decision to serve, in a country, as the basis for assigning values to other standards of the quantity concerned

     มาตรฐาน (การวัด) แห่งชาติ
     มาตรฐานที่เป็นที่ยอมรับโดยการตกลงกันในระดับชาติในประเทศให้เป็นค่าพื้นฐานสำหรับมาตรฐานอื่น ๆ ของปริมาณที่เกี่ยวข้อง

   6.4 Primary Standard
     Standard that is designated or widely acknowledged as having the highest metrological qualities and whose value is accepted without reference to other standards of the same quantity

     NOTE The concept of primary standard is equally valid for base quantities and derived quantities.

     มาตรฐานปฐมภูมิ
     มาตรฐานที่กำหนดขึ้น หรือเป็นยอมรับกันโดยทั่วไปว่ามีคุณภาพทางมาตรวิทยาสูงสุด และค่าเป็นที่ยอมรับโดยปราศจากการอ้างอิงกับมาตรฐานอื่น หรือปริมาณเดียวกัน

     หมายเหตุ
     หลักการของมาตรฐานปฐมภูมิมีความถูกต้องเท่ากับ ปริมาณพื้นฐาน และปริมาณที่สร้างขึ้น

  6.5 Secondary Standard
     Standard whose value is assigned by comparison with a primary standard of the same quantity

     มาตรฐานทุติยภูมิ
     มาตรฐานที่ค่ากำหนดโดยการเปรียบเทียบกับมาตรฐานปฐมภูมิที่มีปริมาณเดียวกัน

   6.6 Reference Standard
     Standard, generally having the highest metrological quality available at a given location or in a given organization, from which measurements made there are derived

     มาตรฐานอ้างอิง
     มาตรฐานที่ โดยทั่วไปมีคุณภาพด้านมาตรวิทยาสูงที่สุดที่มีอยู่ในพื้นที่ หรือในองค์กร ที่มีการวัด

 
   6.7 Working Standard
     Standard that is used routinely to calibrate or check material measures, measuring instruments or reference materials

     NOTES
     1. A working standard is usually calibrated against a reference standard.
     2. A working standard used routinely to ensure that measurements are being carried out correctly is called a check standard.

     มาตรฐานใช้งาน
     มาตรฐานที่ใช้งานประจำวันในการสอบเทียบ หรือตรวจสอบวัสดุที่ถูกวัด, เครื่องมือวัด หรือวัสดุอ้างอิง

     หมายเหตุ
     1. มาตรฐานใช้งาน ปกติมักสอบเทียบเทียบกับมาตรฐานอ้างอิง
     2. มาตรฐานใช้งาน นำมาใช้งานประจำวันในการให้มั่นใจว่าการวัดดำเนินการอย่างถูกต้อง เรียกว่า มาตรฐานตรวจสอบ

   6.8 Transfer Standard
     Standard used as an intermediary to compare standards
     NOTE The term transfer device should be used when the intermediary is not a standard.

     มาตรฐานถ่ายโอน
     มาตรฐานที่ใช้เป็นตัวกลางในการเปรียบเทียบกับมาตรฐาน
     หมายเหตุ ควรใช้คำว่าอุปกรณ์ถ่ายโอน เมื่อตัวกลางไม่ใช่มาตรฐาน


   6.9 Travelling Standard
     Standard, sometimes of special construction, intended for transport between different locations

     EXAMPLE a portable battery-operated caesium frequency standard.

     มาตรฐานเดินทาง
     มาตรฐานที่บางครั้งสร้างขึ้นเป็นพิเศษ มีจุดมุ่งหมายเพื่อขนส่งไปยังที่ต่าง ๆ
     ตัวอย่างเช่น ตัวสร้างความถี่มาตรฐานแบบซีเซี่ยมทำงานด้วยแบตเตอรี่ แบบหิ้วถือ

    6.10 Traceability
     Property of the result of a measurement or the value of a standard whereby it can be related to stated references, usually national or international standards, through an unbroken chain of comparisons all having stated uncertainties

     NOTES
     1. The concept is often expressed by the adjective traceable.
     2. The unbroken chain of comparisons is called a traceability chain.

     ความสอบกลับได้
     สมบัติของผลการวัด หรือค่าของมาตรฐานที่สามารถหาความสัมพันธ์อ้างอิง โดยทั่วไปเป็นมาตรฐานแห่งชาติ หรือนานาชาติ โดยการเปรียบเทียบต่อเนื่องกันเป็นลูกโซ่ ที่ทั้งหมดมีการแสดงค่าความไม่แน่นอน

     หมายเหตุ
     1. หลักการบ่อยครั้งแสดงเป็นคำคุณศัพท์ การสอบกลับได้
     2. การเปรียบเทียบเป็นลูกโซ่ไม่ขาดสาย เรียกว่า ห่วงโซ่ความสอบกลับได้

     6.11 Calibration
     Set of operations that establish, under specified conditions, the relationship between values of quantities indicated by a measuring instrument or measuring system, or values represented by a material measure or a reference material, and the corresponding values realized by standards

     NOTES
     1. The result of a calibration permits either the assignment of values of measurands to the indications or the determination of corrections with respect to indications.
     2. A calibration may also determine other metrological properties such as the effect of influence quantities.
     3. The result of a calibration may be recorded in a document, sometimes called a calibration certificate or a calibration report.

     การสอบเทียบ
     ปริมาณที่แสดงโดย เครื่องมือวัด หรือระบบการวัด หรือค่าที่เป็นตัวแทนโดยวัสดุที่ถูกวัด หรือวัสดุอ้างอิง และเป็นค่าที่สร้างขึ้นสอดคล้องกับมาตรฐาน

     หมายเหตุ
     1. ผลการสอบเทียบยินยอมให้เป็นการกำหนดค่าของสิ่งที่ถูกวัดเทียบกับการแสดงค่า หรือประเมินค่าความถูกต้องเทียบกับการแสดงค่า
     2. การสอบเทียบยังประเมินสมบัติทางมาตรวิทยาอื่น ๆ ตัวอย่างเช่น ผลกระทบของปริมาณที่มีอิทธิพล
     3. ผลการสอบเทียบอาจจะบันทึกในเอกสาร บางครั้งเรียกว่า ใบรับรองผลการสอบเทียบ หรือรายงานการสอบเทียบ

  6.12 Conservation of a (Measurement) Standard
     Set of operations necessary to preserve the metrological characteristics of a measurement standard within appropriate limits

     NOTE The operations commonly include periodic calibration, storage under suitable conditions and care in use.

     การอนุรักษ์มาตรฐาน (การวัด)
     การดำเนินการทั้งหมดที่จำเป็น เพื่ออนุรักษ์ลักษณะทางมาตรวิทยาของมาตรฐานการวัดให้อยู่ในขีดจำกัดที่เหมาะสม
     หมายเหตุ การดำเนินการโดยปกติ รวมถึง การสอบเทียบโดยสม่ำเสมอ การเก็บรักษาภายใต้ภาวะที่ดี และความระมัดระวังในการใช้

     6.13 Reference Material (RM)
     Material or substance one or more of whose property values are sufficiently homogeneous and well established to be used for the calibration of an apparatus, the assessment of a measurement method, or for assigning values to materials

     NOTE A reference material may be in the form of a pure or mixed gas, liquid or solid. Examples are water for the calibration of viscometers, sapphire as a heat-capacity calibrant in calorimetry, and solutions used for calibration in chemical analysis.

     This definition, including the Note, is taken from ISO Guide 30:1992.

     วัสดุอ้างอิง
     วัสดุ หรือสารที่มีสมบัติอย่างหนึ่ง หรือหลายอย่างที่เป็นเนื้อเดียวกันอย่างดี และสร้างขึ้นเป็นอย่างดี เพื่อใช้ในการสอบเทียบอุปกรณ์ ประเมินวิธีการวัด หรือกำหนดค่าให้วัสดุ

     หมายเหตุ วัสดุอ้างอิงอาจอยู่ในรูปของแก๊สบริสุทธ์ หรือผสม ของเหลว หรือของแข็ง ตัวอย่างเช่น น้ำสำหรับการสอบเทียบเครื่องวัดความหนืด บุษราคัมที่เป็นตัวสอบเทียบความสามารถทางความร้อนในหน่วยวัดความร้อน แคลอรี่ และสารละลายที่ใช้ในการสอบเทียบการวิเคราะห์ทางเคมี

     คำจำกัดความ รวมถึงหมายเหตุนี้ อ้างอิงมาจาก ISO Guide 30:1992


     6.14 Certified Reference Material (CRM)
     Reference material, accompanied by a certificate, one or more of whose property values are certified by a procedure which establishes traceability to an accurate realization of the unit in which the property values are expressed, and for which each certified value is accompanied by an uncertainty at a stated level of confidence

     NOTES
     1. The definition of a “reference material certificate” is given in section 4.2 of ISO guide 30:1992.

     2. CRMs are generally prepared in batches for which the property values are determined within stated uncertainty limits by measurements on samples representative of the whole batch.

     3. The certified properties of certified reference materials are sometimes conveniently and reliably realized when the material is incorporated into a specially fabricated device, e.g. a substance of known triple-point into a triple-point cell, a glass of known optical density into a transmission filter, spheres of uniform particle size mounted on a microscope slide. Such devices may also be considered as CRMS.

     4. All CRMs lie within the definition of “measurement standards” or “etalons” given in the “International Vocabulary of basic and general terms in metrology (VIM)”.

     5. Some RMs and CRMs have properties which, because they cannot be correlated with an established chemical structure or for other reasons, cannot be determined by exactly defined physical and chemical measurement methods. Such materials include certain biological materials such as vaccines to which an International unit has been assigned by the World Health Organization.

     This definition, including the Notes, is taken from ISO Guide 30:1992. 

     วัสดุอ้างอิงรับรอง
     วัสดุอ้างอิง พร้อมกับใบรับรอง มีสมบัติอย่างหนึ่งหรือหลายอย่าง ที่ได้รับการรับรอง โดยวิธีการที่สร้างความสอบกลับได้ ไปยังความถูกต้องที่สร้างขึ้น ในหน่วยที่แสดงสมบัตินั้น และค่าแต่ละค่าที่ได้รับการรับรองพร้อมด้วยความไม่แน่นอนที่ระดับความเชื่อมั่นที่กำหนด

    หมายเหตุ
     1. คำจำกัดความคำว่า “วัสดุอ้างอิงรับรอง” อ้างอิงมาจากข้อ 4.2 ของ ISO guide 30:1992

     2. โดยทั่วไป CRM มักจัดเตรียมเป็นแบชท์ ซึ่งสมบัติประจำตัวหาโดยระดับค่าความไม่แน่นอนที่กำหนด โดยการวัดตัวอย่างที่เป็นตัวแทนทั้งแบชท์

     3. สมบัติที่รับรองของ วัสดุอ้างอิงรับรอง บางครั้งสร้างขึ้นอย่างสะดวก เชื่อถือได้ เมื่อวัสดุประกอบรวมในอุปกรณีที่สร้างขึ้นเป็นพิเศษ เช่น สารที่ทราบสามสถานะ ในเซลล์สามสถานะ แก้วที่ทราบความหนาแน่นทางแสงในฟิลเตอร์กระจาย ความกลมของผงฝุ่นที่ติดตั้งในชุดเลื่อนของกล้องขยาย อุปกรณ์ข้างต้น อาจพิจารณาเป็น CRM

     4. CRM ทั้งหมด อยู่ภายใต้คำจำกัดความว่า มาตรฐานการวัด ของมาตรฐาน ”International Vocabulary of basic and general terms in metrology (VIM)” นี้

     5. RM และCRM บางรายการ ไม่สามารถหาวิธีการวัดทางด้านกายภาพ และทางเคมีได้อย่างถูกต้อง ด้วยเหตุที่ไม่สามารถหาความสัมพันธ์กับโครงสร้างทางเคมีที่สร้างขึ้น หรือด้วยเหตุผลใด ๆ วัสดุข้างต้นรวมถึง วัสดุด้านชีวะวิทยา เช่น วัคซีน ซึ่งหน่วยนานาชาติกำหนโดยองค์การอนามัยโลก

     คำจำกัดความ รวมถึงหมายเหตุนี้อ้างอิงจาก ISO Guide 30:1992
     ทำความเข้าใจก่อนจะเสียหาย
     ในเมื่อเราหลีกเลี่ยงในการทำความเข้าใจไม่ได้ ก็ต้องมาทำความเข้าใจความหมายของมัน ซึ่งไม่ต้องถึงขนาดจำขึ้นใจ เอาเป็นว่าเมื่อมีความจำเป็นต้องเข้าใจความหมาย ท่านจะสามารถนึกถึงว่าคำ ๆ นั้นมีปรากฏอยู่ในVIM 1993 นี้ และมันอาจช่วยลดความเสียหายที่อาจจะเกิดขึ้นจากการตีความไม่ครอบคลุมตามวัตถุประสงค์ที่ต้องการก็เป็นได้