การขนถ่ายวัสดุ (Material Handling) เป็นกิจกรรมสนับสนุนที่เกิดขึ้นเสมอทั้งในงานผลิตหรือบริการ ซึ่งจะเกิดขึ้นเมื่อเริ่มมีการเคลื่อนย้ายวัสดุขึ้นและเป็นส่วนหนึ่งของระบบลอจิสติกส์ โดยเฉพาะในช่วงของการจัดเตรียมเพื่อจัดส่ง แต่กิจกรรมดังกล่าวไม่ได้สร้างมูลค่าเพิ่ม (Non-value Added) ให้กับกระบวนการหรือผลิตภัณฑ์ และยังเกิดเป็นต้นทุนในการดำเนินงาน ซึ่งจัดว่าเป็นความสูญเปล่าที่เกิดขึ้นในรูปของเวลาในการขนย้าย แรงงาน และสิ่งอำนวยความสะดวกในการขนย้าย โดยทั่วไปต้นทุนที่เกิดขึ้นในกิจกรรมดังกล่าวจะมีสัดส่วนระหว่าง 20-35% ของต้นทุนผลิตภัณฑ์ ดังนั้นการประเมินต้นทุนการขนย้ายอย่างแม่นยำจึงมีความสำคัญต่อกิจกรรมดำเนินงานต่าง ๆ ดังเช่น

- สนับสนุนการประเมินต้นทุนการผลิตได้อย่างแม่นยำขึ้น

- ระบุองค์ประกอบของกิจกรรมขนย้ายที่จำเป็นเพื่อใช้เป็นแนวทางสำหรับปรับปรุงกระบวนการและลดเวลานำการผลิตรวม (Total Manufacturing Lead Time)

- ใช้สำหรับพิจารณาการลงทุนจัดซื้อเครื่องจักรหรืออุปกรณ์สนับสนุน

- ใช้เป็นแนวทางสำหรับจัดทำงบประมาณการผลิต 

รูปที่ 1 การลดความสูญเปล่าในกิจกรรมที่ไม่สร้างมูลค่าเพิ่ม

องค์ประกอบต้นทุนการขนถ่าย

โดยทั่วไปกิจกรรมการขนถ่ายในงานอุตสาหกรรมสามารถจำแนกได้เป็น

- การขนถ่ายหน่วยชิ้นงานหรือวัสดุโดยแรงงาน

- การขนถ่ายชิ้นงานภายในสายการผลิต/โรงงาน

- การขนถ่ายวัสดุทั้งสายการผลิต (Entire Process) รวมทั้งกิจกรรมการกระจาย (Distribution) โดยเริ่มจากแหล่งวัตถุดิบและเชื่อมโยงทั้งเครือข่าย (Distribution Network) สู่ลูกค้า ตลอดจนถึงกระบวนการขจัดทิ้ง

1. ค่าใช้จ่ายทางตรง คือ ค่าใช้จ่ายที่เกี่ยวข้องและเชื่อมโยงโดยตรงกับอุปกรณ์ขนถ่าย (Handling Equipment) หรือกิจกรรมขนถ่าย ซึ่งค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นจะผันแปรกับเวลาที่ใช้ในการขนถ่ายโดยแบ่งออกเป็นองค์ประกอบย่อย ดังนี้

A. ค่าใช้จ่ายในการลงทุนอุปกรณ์ ประกอบด้วย

- ค่าใช้จ่ายสำหรับการจัดซื้อเครื่องจักร ที่รวมถึง ค่าขนส่ง ค่าประกันภัย ค่าใช้จ่ายการตรวจสอบ

- ค่าใช้จ่ายสนับสนุนสำหรับอำนวยความสะดวกให้กับการขนถ่าย เช่น ค่าใช้จ่ายบำรุงรักษา ค่าไฟฟ้า ค่าเชื้อเพลิง เป็นต้น

d. ค่าใช้จ่ายแรงงานทางตรงสำหรับกิจกรรมขนถ่าย โดยทั่วไปแรงงานจะแบ่งเป็นสองประเภท คือ แรงงานที่รับผิดชอบต่อกิจกรรมขนถ่ายแบบเต็มเวลา (Full Time) และแรงงานที่รับผิดชอบบางส่วนของกิจกรรม ค่าใช้จ่ายทางแรงงานจะประกอบด้วย เงินเดือน ค่าล่วงเวลา โบนัส สวัสดิการ ประกันสังคม เป็นต้น ซึ่งจะถูกจัดสรรให้กับกิจกรรมโดยขึ้นกับปัจจัยเวลาที่ถูกใช้กับการขนถ่ายและกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง โดยทั่วไปจะมีการระบุค่าใช้จ่ายตามสัดส่วนเปอร์เซ็นต์ของแรงงาน แต่ปัจจุบันได้มีการจัดสรรด้วยระบบต้นทุนตามฐานกิจกรรม (Activity Based Costing) ที่มีการจัดสรรตามกิจกรรมที่เกิดขึ้น

รูปที่ 2 แผนภาพการจัดสรรต้นทุนกิจกรรม

2. ค่าใช้จ่ายทางอ้อม โดยทั่วไปค่าใช้จ่ายทางอ้อมของการขนถ่ายจะเกี่ยวข้องกับค่าโสหุ้ย ซึ่งยากต่อการระบุหรือจำแนกค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้น ดังนั้นค่าใช้จ่ายทางอ้อมสามารถแบ่งได้เป็น 

a. ค่าใช้จ่ายทางอ้อมที่เกี่ยวข้องกับอุปกรณ์ เช่น ค่าใช้จ่ายที่เกิดจากเครื่องขัดข้อง (Down Time) ค่าพื้นที่จัดวาง/จัดเก็บอุปกรณ์

b. ค่าใช้จ่ายทางอ้อมที่เกี่ยวกับประสิทธิผลการจัดการ ดังเช่น ค่าใช้จ่ายในการติดตาม ค่าใช้จ่ายการปรับเปลี่ยนผังโรงงาน (Re-layout) ค่าใช้จ่ายการฝึกอบรม เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีค่าใช้จ่ายอื่น ๆ ที่ซ่อนเร้นและมักมองข้าม เนื่องจากมีความยุ่งยากในการจัดเก็บข้อมูลและวัดผล ซึ่งค่าใช้จ่ายเหล่านี้ ได้แก่

- ค่าใช้จ่ายการจัดเก็บวัสดุและอะไหล่สำรอง

- ความสูญเสียจากการผลิตเนื่องจากความล่าช้าจากการหยุดซ่อมเครื่อง

โครงสร้างต้นทุนการขนถ่ายประกอบด้วยองค์ประกอบของกิจกรรม ซึ่งแสดงด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

ต้นทุนการขนถ่าย = ค่าใช้จ่ายในกิจกรรมขนถ่าย+ค่าใช้จ่ายขนส่ง+ค่าใช้จ่ายการหีบห่อ+ค่าใช้จ่ายพื้นที่+ค่าใช้จ่ายอุปกรณ์ขนถ่าย (เช่น การบำรุงรักษา ค่าเสื่อมราคา)

การวิเคราะห์ต้นทุนการขนถ่ายสามารถจำแนกออกได้เป็น

1. กิจกรรมเฉพาะ เป็นกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการขนถ่ายโดยตรง ซึ่งสามารถจำแนกและติดตามวัดผลได้ง่าย  ดังเช่น กิจกรรมการรับของ การจัดเก็บ การขนย้ายระหว่างสายการผลิต เป็นต้น 

2. กิจกรรมสนับสนุน คือ กิจกรรมที่ยากต่อการจำแนกและจัดสรรค่าใช้จ่าย เนื่องจากเป็นกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมหรืองานอื่น ๆ ซึ่งกิจกรรมเหล่านี้ได้แก่

- การขนถ่ายในกระบวนการ (In-process Handling) ที่ดำเนินการโดยบุคลากรฝ่ายผลิต

- การขนถ่ายวัสดุระหว่างสถานีงานโดยผู้ควบคุมเครื่อง

- การจัดเก็บในกระบวนการ (In-process Storage) โดยฝ่ายผลิต

3. กิจกรรมการหีบห่อ เป็นกิจกรรมที่อาจเกิดขึ้นในโรงงานผู้ส่งมอบหรือโรงงานของผู้ผลิตสินค้า

4. กิจกรรมกระจายสินค้า ดังเช่น การจัดส่งไปยังโรงงานผู้ผลิต การจัดส่งไปยังคลังสินค้า การจัดส่งจากโรงงานผู้ผลิตไปยังลูกค้า 

ปัญหาและความยุ่งยากในการคำนวณต้นทุนการขนถ่าย

เพื่อให้การคำนวณต้นทุนการขนถ่ายเป็นไปอย่างถูกต้องและแม่นยำ ดังนั้นจึงต้องใช้ข้อมูลและรายละเอียดจำนวนมาก จึงมักมีปัญหาต่าง ๆ ในการดำเนินการ ดังเช่น

- ต้นทุนการขนถ่ายมักแฝงรวมกับค่าแรงงานทางอ้อมจึงทำให้ยากต่อการจำแนกและระบุค่าใช้จ่ายได้อย่างชัดเจน

- กิจกรรมการขนถ่ายส่วนใหญ่มักดำเนินการโดยผู้ควบคุมเครื่อง

- ความยุ่งยากของการประเมินต้นทุนดำเนินงานสำหรับอุปกรณ์ขนถ่าย

- ความซับซ้อนระหว่างกิจกรรมขนถ่ายกับกิจกรรมอื่น ๆ ที่มีความสัมพันธ์ระหว่างกัน (Interrelationship)

ปัจจัยที่มีผลต่อต้นทุนการขนถ่าย

ปัจจัยที่มีผลต่อต้นทุนการขนถ่าย ประกอบด้วย

- คุณภาพ และความน่าเชื่อถือของอุปกรณ์ขนถ่าย

- อายุการใช้งาน และความคงทน ของอุปกรณ์

- มาตรฐานที่ความสอดคล้องกับเงื่อนไขการใช้งานของอุปกรณ์

- ขนาดและกำลังของอุปกรณ์ ที่มีผลต่อการใช้พลังงานในการขับเคลื่อน

- อัตราการเสื่อมสภาพหรือล้าสมัยของอุปกรณ์ขนถ่าย

- ความยากง่ายของการบำรุงรักษาอุปกรณ์ขนถ่าย

- นโยบายการจูงใจและแรงงานสัมพันธ์

แนวทางศึกษาและวิเคราะห์ปัญหาการขนถ่าย

- กำหนดขอบเขตของการศึกษาปัญหา (Scope of the study)

- ศึกษารายละเอียดของกระบวนการโดยมีการบันทึกเพื่อจำแนกประเภทกิจกรรมลงในใบบันทึกสำหรับใช้ในการปรับปรุง ดังตัวอย่างรูปที่ 3

รูปที่ 3 ตัวอย่างแผ่นบันทึกสำหรับปรับปรุงการปฏิบัติงาน

- ประเมินปริมาณการขนถ่ายต่อหน่วยเวลาในแต่ละพื้นที่ของโรงงาน

- วิเคราะห์ค่าใช้จ่ายการขนถ่าย (ระบบปัจจุบัน) เพื่อใช้สำหรับประเมินต้นทุนผลิตภัณฑ์และใช้เป็นข้อมูลสำหรับปรับปรุงตามแผนการลดต้นทุน

- ศึกษารายละเอียดของระยะทางการขนถ่ายวัสดุจากแผนภาพการไหล

รูปที่ 4 ตัวอย่างแผนภาพการไหลของงานในสายการผลิต

- ศึกษาเวลาการขนถ่ายและการไหลของวัสดุในกระบวนการผลิต เพื่อใช้เป็นข้อมูลสำหรับการปรับปรุงกระบวนการไหลของงาน

- กำหนดทางเลือกสำหรับปรับปรุงระบบการขนถ่าย เพื่อให้เกิดการไหลของงานเป็นไปอย่างต่อเนื่อง โดยมีตัวชี้วัดด้วยเวลาในการขนถ่ายและค่าใช้จ่ายที่ลดลง

แนวทางปรับปรุงเพื่อลดต้นทุนการขนถ่าย

การปรับปรุงระบบการขนถ่ายเป็นส่วนหนึ่งของแผนการลดต้นทุนการผลิตโดยรวม (Total Manufacturing Cost) ด้วยการปรับปรุงวิธีการทำงานและการใช้อุปกรณ์ขนย้ายที่เหมาะสม รวมทั้งแนวทางที่เกี่ยวข้อง ดังเช่น

- การปรับปรุงผังการผลิตให้เหมาะสม เพื่อลดระยะทางการขนถ่ายและให้การไหลของงานเป็นไปอย่างต่อเนื่อง ดังเช่น การจัดผังการผลิตแบบเซลล์ที่มีการจัดวางเป็นรูปตัวยู (U-Shape) เพื่อปรับปรุงการไหลของงาน

รูปที่ 5 การจัดวางผังการผลิตแบบเซลล์

-  การปรับปรุงสภาพการทำงานด้วยการจัดสรรพื้นอย่างเหมาะสม เพื่อให้เกิดการใช้ประโยชน์ของพื้นที่ (Utilization of Space) อย่างคุ้มค่าและลดระยะทางสำหรับการขนถ่าย รวมทั้งลดอุบัติเหตุจากการปฏิบัติงาน

-  ปรับปรุงอัตราการใช้เครื่องจักรให้สอดคล้องกับภาระงาน เพื่อให้เกิดความคุ้มค่าต่อการใช้งานและลดเวลาการว่างของเครื่อง (Idling of Machine)

เอกสารอ้างอิง

1. S.C. Sharma, Materials Management & Material Handling, Khanna Publishers, Delhi , 2000.

3. โกศล  ดีศีลธรรม, การบริหารต้นทุนสำหรับนักบริหารยุคใหม่, บริษัท อินฟอร์มีเดีย อินเตอร์เนชันแนล จำกัด, 2547.