แรงงานมนุษย์ (Human Resource) เป็นปัจจัยหลักของการสร้างผลิตผลและมูลค่าเพิ่มให้กับธุรกิจ ซึ่งแตกต่างจากปัจจัยทรัพยากรอื่น ๆ ดังเช่น เครื่องจักร วัสดุ เป็นต้น เนื่องจากแรงงานที่มีคุณภาพจะมีศักยภาพในการเรียนรู้และเกิดทักษะที่หลากหลายซึ่งส่งผลให้เกิดผลิตภาพต่อองค์กรที่สูงขึ้น ดังนั้นจึงมักเห็นว่าแรงงานจะมีการปฏิบัติงานที่แตกต่างในแต่ละช่วงเวลา เช่น บางครั้งอาจจะรู้สึกว่าช้าหรือเร็วกว่าปกติ ดังนั้นจึงมีการใช้เวลามาตรฐาน (Standard Time) เพื่อวัดประสิทธิภาพการทำงานของแรงงาน (Labor Efficiency) โดยแสดงด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

ดังนั้นเวลามาตรฐาน จะถูกใช้วัดการทำงานของแรงงานในสภาพแวดล้อมการทำงานปกติ นั่นคือ หากแรงงานสามารถทำงานได้เสร็จสิ้นก่อนเวลาที่กำหนดก็แสดงถึงผลิตภาพที่เหนือกว่ามาตรฐานทั่วไป โดยเฉพาะในกรณีที่ใช้แรงงานเป็นปัจจัยนำเข้าและมีตัวชี้วัดหลัก เรียกว่า ผลิตภาพแรงงาน (Labor Productivity) ซึ่งแสดงปริมาณผลิตผลด้วย จำนวนชิ้นงาน หรือมูลค่าเพิ่มที่เกิดขึ้น สำหรับหน่วยของปัจจัยนำเข้า กับผลิตผล ต่างประเภทกันจะใช้การคิดเทียบต่อหน่วยและมักถูกใช้เป็นค่ามาตรฐานสำหรับการวางแผนหรือการคำนวณต้นทุน โดยทั่วไปการเปรียบวัดผลิตภาพจะขึ้นกับปัจจัย ดังเช่น

ดัชนีชี้วัดศักยภาพ

จากสมการดัชนีที่ 1 และ 2 ได้บ่งบอกถึงสัดส่วนค่าใช้จ่ายแรงงานที่ถูกใช้สร้างมูลค่าเพิ่ม หากสัดส่วนดังกล่าวมีค่าลดลง นั่นหมายถึง องค์กรมีความสามารถในการแข่งขันที่สูงขึ้นด้วยผลิตภาพและการสร้างมูลค่าเพิ่ม นอกจากปัจจัยต้นทุนทางแรงงานแล้วยังสามารถพัฒนาระดับผลิตภาพด้วยการลดค่าใช้จ่ายในส่วนอื่น ๆ เช่น วิธีการทำงานที่มีประสิทธิภาพ การลดข้อบกพร่องจากการทำงาน ซึ่งส่งผลต่อการยกระดับคุณภาพและต้นทุนของปัจจัยนำเข้า รวมทั้งเชื่อมโยงกับการสร้างความพึงพอใจต่อลูกค้าและเพิ่มยอดขายให้สูงขึ้น

สำหรับสมการที่ 1 สามารถพัฒนาและประยุกต์ใช้กับการจ่ายโบนัสด้วยการใช้ผลรวมค่าแรงงานทั้งปีและปริมาณมูลค่าเพิ่มตลอดทั้งปี โดยมุ่งแนวคิดว่าค่าจ้างและเงินเดือนจะเป็นสัดส่วนโดยตรงกับผลิตภาพ ดังนั้นหากจะขึ้นค่าจ้างและเงินเดือนก็จะต้องมีการเพิ่มทางผลิตภาพหรือการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับธุรกิจด้วย ซึ่งต้นทุนแรงงาน จะประกอบด้วยองค์ประกอบ ส่วนแบ่งแรงงานทางมูลค่าเพิ่มและมูลค่าเพิ่ม โดยแสดงด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

ถ้าหากผลต่างระหว่างต้นทุนแรงงานกับผลรวมค่าจ้างและเงินเดือนที่จ่ายในแต่ละปี จะแสดงในรูปของโบนัสประจำปีที่จ่ายให้กับพนักงาน ดังนี้ 

รูปที่ 1 แผนภาพการจัดสรรมูลค่าเพิ่ม  

รูปที่ 2 แผนภาพองค์ประกอบต้นทุนและมูลค่าเพิ่ม 

รูปที่  3 แผนภาพความสัมพันธ์ระหว่างมูลค่าการผลิตกับมูลค่ากระบวนการ

โดยที่  ค่าแรงงาน = เงินเดือนและค่าจ้าง+สวัสดิการ+ประกันสังคม+เงินเดือนเจ้าหน้าที่ (ยังไม่รวมโบนัส)

หากมูลค่าการผลิต (Production Amount) แทนด้วยมูลค่ายอดขาย (Sales Amount) ดังนั้นสัดส่วนมูลค่าเพิ่มจะแสดงด้วยความสัมพันธ์ ดังนี้

ตัวอย่าง บริษัท ABC ผู้ประกอบการ ขนาดกลาง-ย่อม (SME) ได้ดำเนินธุรกิจการผลิต ซึ่งมียอดขายรวมทั้งปี121,904,783 บาท ค่าวัตถุดิบและผู้รับจ้างภายนอก 67,485,387 บาท โดยมีค่าใช้จ่ายแรงงาน ดังนี้

Sol. หาค่าต้นทุนแรงงานรวม (Labor Cost) = เงินเดือนฝ่ายบริหาร+ค่าสวัสดิการ+ค่าประกันสังคม+สมทบกองทุนทดแทน+ค่าแรงงาน+ค่าล่วงเวลา 

บทบาทการวัดผลิตภาพแรงงาน               

ในสภาพการทำงานทั่วไปของแต่ละองค์กร มักเกิดความสูญเสียทางเวลาปฏิบัติงานและส่งผลกระทบต่อการดำเนินงาน โดยมีสาเหตุหลัก ๆ ดังเช่น การขาดงาน (Absenteeism) การบาดเจ็บจากอุบัติเหตุขณะทำงาน การลางาน เป็นต้น ดังนั้นการวัดผลิตภาพทางแรงงานจึงมีบทบาทสำคัญต่อการตรวจติดตามสมรรถนะและความสูญเสียที่เกิดขึ้นจากการดำเนินงาน โดยเฉพาะเวลาที่สูญเสียกับกิจกรรมที่ไม่ได้สร้างมูลค่าเพิ่มให้กับธุรกิจและหาแนวทางพัฒนาผลิตภาพการทำงาน ซึ่งองค์กรมักกำหนดในรูปของนโยบายต่าง ๆ เช่น การฝึกอบรม การใช้เทคโนโลยีสนับสนุนการทำงาน (Voice Mail/Call Center) ความยืดหยุ่นต่อเวลาทำงาน (Flexible Time) การปรับปรุงกระบวนการทำงาน เป็นต้น ดังนั้นการศึกษาเพื่อทำการจำแนกประเภทกิจกรรมและเวลาที่สูญเสียกับงานที่ไม่จำเป็นก็จะเป็นก้าวสำคัญของการปรับปรุงผลิตภาพ 

รูปที่ 4 แผนภาพการจำแนกสัดส่วนเวลาตามประเภทกิจกรรม

รูปที่ 5 ตัวอย่างการจำแนกประเภทกิจกรรมที่สูญเปล่า

การวัดผลิตภาพแรงงานเป็นองค์ประกอบหนึ่งของของการติดตามวัดผลทั้งระดับหน่วยธุรกิจ (Business Unit Level) และฝ่ายงาน (Department's Productivity) ซึ่งจะทำให้ผู้บริหารได้ทราบ ปัญหา/สภาพการดำเนินงานและพิจารณาจัดสรรทรัพยากรสนับสนุนอย่างเหมาะสม รวมทั้งเป็นแนวทางปรับปรุงกระบวนการธุรกิจและการตัดสินใจในการเปลี่ยนแปลงทางกลยุทธ์ดำเนินงาน ดังนั้นการวัดผลิตภาพแรงงานจึงมีบทบาทสำคัญต่อการสนับสนุนการออกแบบกระบวนการธุรกิจใหม่ (Business Process Redesign) อย่างเหมาะสมอและส่งผลต่อการลดต้นทุนสินค้า/บริการลง ทำให้ระดับความสามารถในการแข่งขันทางธุรกิจสูงขึ้น 

เอกสารอ้างอิง

1. โกศล ดีศีลธรรม, กลยุทธ์และกลวิธีการเพิ่มผลิตภาพ, บริษัท เอกซเปอร์เน็ท จำกัด, พิมพ์ครั้งที่ 1, 2546.

4. โกศล ดีศีลธรรม, Industrial Management Techniques for Executive, บ. ซีเอ็ดยูเคชั่น จำกัด (มหาชน), 2546.