No.283

ปัญญา มัฆะศร

สาขาวิชาเทคโนโลยีมีเดีย

มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี

 

 

การยืนเป็นอิริยาบถที่มนุษย์ใช้ในชีวิตประจำวัน โดยเฉาพะในกลุ่มคนประกอบอาชีพที่ต้องใช้ท่าทางดังกล่าวนี้ มีหลายอาชีพที่ต้องยืนทำงานอยู่กับที่ตลอดทั้งวัน โดยงานประเภทนี้ อาจก่อให้เกิดอาการปวดเมื่อยขาแก่ผู้ประกอบอาชีพได้มาก อาทิเช่น พนักงานที่ปฏิบัติงานในสายการผลิต พนักงานคุมเครื่องจักรในโรงงาน พนักงานขายสินค้าในห้าง พนักงานเก็บเงินของร้านสะดวกซื้อและซูเปอร์มาร์เก็ต เป็นต้น

 

          ในบทความนี้ ผู้เขียนจึงขอเสนอปัญหาการเจ็บป่วยที่ส่งผลกระทบจากการยืนเป็นเวลานาน แนวทางการแก้ไขของพนักงานที่ปฏิบัติงานในสายการผลิต พนักงานคุมเครื่องจักรในโรงงานเท่านั้นและแนวทางการแก้ไข รวมไปถึงวิธีการปรับสภาพการทำงานและการปฏิบัติตัวของผู้ยืนทำงานที่ถูกต้อง

 

กล้ามเนื้อส่วนสะโพกและขา (Muscle of the Lower Limb)

 

          โดยปกติโครงสร้างในส่วนของขามนุษย์ (Leg Anatomy) ประกอบไปด้วยโครงสร้างของกล้ามเนื้อในส่วนหลัก ๆ 4 ส่วนด้วยกัน คือ กล้ามเนื้อส่วนสะโพกและตลอดจนถึงก้นกบ กล้ามเนื้อส่วนโคนขา กล้ามเนื้อส่วนปลายขาและกล้ามเนื้อส่วนเท้า ซึ่งปัญหาการเจ็บป่วยที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่ ณ บริเวณกล้ามเนื้อส่วนของปลายขาและกล้ามเนื้อส่วนเท้าเป็นสำคัญ โดยกล้ามเนื้อส่วนของปลายขาและปลายเท้ามีหน้าที่ดังนี้ คือ

 

          • กล้ามเนื้อกลุ่มด้านหน้าของปลายขา (Anterior Compartment)  ซึ่งยึดเกาะจากกระดูกปลายขาท่อนใหญ่และกระดูกปลายขาท่อนเล็กไปที่ข้อเท้าและนิ้วเท้า ทำหน้าที่ร่วมกันงอหลังเท้า เหยียดนิ้วเท้า และหันฝ่าเท้าเข้าทางด้านใน

 

          • กล้ามเนื้อกลุ่มด้านข้างของปลายขา (Lateral Compartment)  ทำหน้าที่ดึงเท้าออกด้านนอก (Peroneus Longus) และทำหน้าที่งอฝ่าเท้า (Peroneus Brevis)

 

          • กล้ามเนื้อด้านหลังของปลายขา (Posterior Compartment)  ประกอบไปด้วยกล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่งอฝ่าเท้าและปลายขา (Gastrocnemius) ในขณะที่วิ่งหรือเดิน การหมุนต้นขาออกด้านข้าง (Popliteus) งอหัวแม่เท้าในขณะที่เดิน (Flexor Hallucis Longus) กล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่งอข้อนิ้วเท้าทั้ง 4 ในขณะที่เดิน (Flexor Digitorum Longus) ยกเว้น นิ้วหัวแม่เท้าและกล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่งอฝ่าเท้าเป็นกล้ามเนื้อที่อยู่ลึกด้านในสุด (Tibialis Posterior)

 

          • กล้ามเนื้อส่วนเท้า คือ กล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่ควบคุมส้นเท้าในระหว่างการเดิน การควบคุมการขยับนิ้วเท้าทั้งหมด

   

รูปที่ 1 โครสร้างของกล้ามเนื้อในส่วนสะโพกและขา (ขาด้านหน้าและด้านหลัง)

ที่มาของภาพ: http://humananatomybody.info/2015/09/page/22/

 

          ปัญหาของโรคที่เกิดจากการยืนทำงานเป็นเวลานาน ๆ ในงานอุตสาหกรรม จะส่งผลต่อการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อในส่วนน่องและต้นขา โดยในขณะยืนกล้ามเนื้อส่วนน่องจะแบกรับน้ำหนักตัวและเป็นกล้ามเนื้อที่อ่อนล้าและปวดเมื่อยได้ง่าย เนื่องจากกล้ามเนื้อส่วนน่องมีเลือดมาเลี้ยงน้อยและการไหลกลับของหลอดเลือดดำต้องอาศัยการหดตัวแบบเป็นจังหวะ ดังนั้น ถ้าพนักงานยืนอยู่นิ่ง ๆ เป็นเวลานาน ๆ กล้ามเนื้อส่วนน่องจะเกิดการเกร็งตัวอย่างตลอดเวลาและทำให้มีของเสียคั่งค้างที่บริเวณกล้ามเนื้อส่วนนี้ นอกจากนี้ การยืนเป็นเวลานานและการกดทับของหลอดเลือดดำใหญ่บริเวณต้นขา หลอดเลือดดำจากบริเวณเท้าและน่องจะไหลกลับได้ลำบากเพราะแรงโน้มถ่วงจะดึงเลือดลงสู่เท้าจนเกิดเป็นโรคเส้นเลือดขอด (Varicose Veins Disease) แสดงอาการของโรคเส้นเลือกขอดดังรูปที่ 2

 

 

รูปที่ 2 โรคเส้นเลือกขอด (Varicose Veins Disease)

 

ข้อเสนอแนะและแนวทางการป้องกันผลกระทบจากการยืนปฏิบัติงานเป็นเวลานาน

 

          1. การยืนบนแผ่นวัสดุสังเคราะห์ที่ออกแบบมาสำหรับใช้ในงานอุตสาหกรรม เช่น พื้นยางหรือวัสดุที่อ่อนนิ่มสบายเท้าและยืนได้อย่างมั่นคง เพื่อลดแรงกดที่เท้าได้ โดยการเลือกใช้งานควรเลือกวัสดุที่คงทนใช้งานได้นาน ไม่นำไฟฟ้าและสามารถทนต่อประกายไฟ แสดงแผ่นยางสังเคราะห์ที่ใช้ในอุตสาหกรรม ดังรูปที่ 3(A)

 

 

รูปที่ 3 (A), (B) แผ่นยางสังเคราะห์และการกระจายแรงกดบริเวณฝ่าเท้า ตามลำดับ

ที่มาของภาพ: https://www.floormats.com/rubber-drainage-anti-fatigue-mats/

 ;

          2. พนักงานควรใส่รองเท้าที่มีพื้นรองที่นุ่มนวลและมีขนาดพอเหมาะไม่แข็งมากจนเกินไป ซึ่งรองเท้าที่มีพื้นอ่อนนุ่มมากเกินไปจะส่งผลต่อการทรงตัวในระหว่างการทำงาน ส่วนรองเท้าที่มีความแข็งมาก ส่งผลให้พนักงานเกร็งเท้าจนเกิดอาการเมื่อยล้าได้ ทั้งนี้ รองเท้าที่มีรองพื้นที่นุ่มนวลจะช่วยลดแรงกดไปที่เท้าได้เช่นเดียวกับการรองพื้นด้วยวัสดุสังเคราะห์ ซึ่งการกระจายแรงกดบริเวณฝ่าเท้า มีความแตกต่างกันในแต่ละบุคคลขึ้นอยู่กับรูปทรงของเท้าขนาดและรูปทรงไม่เหมาะสมเพิ่มการบีบรัดเท้า แสดงดังรูปที่ 3(B) การเลือกใส่รองเท้าที่พอดี เพื่อลดอาการบวมของเท้าจากการยืนเป็นเวลานานและควรเป็นรองเท้าเซฟตี้หัวเหล็กและพื้นเหล็กที่น้ำหนักไม่มากจนเกินความจำเป็น

 

          จากรูปที่ 4(A), (B) คือ การทดสอบแผ่นวัสดุสังเคราะห์ที่ใช้รองพื้นในระหว่างการปฏิบัติงาน โดยรูปที่ 4(A) ทดสอบการไหวเวียนของเลือดที่กล้ามเนื้อส่วนของปลายขาที่ไม่มีวัสดุรองพื้น ส่วนในรูปที่ 4(B) ที่ใช้วัสดุรองพื้น ผลการทดสอบจะสังเกตได้ว่า รูปที่ 4(A) การไหลเวียนของเลือด ณ บริเวณกล้ามเนื้อส่วนปลายของขามีการไหวเวียนของเลือดที่ต่ำมากหรือไม่สะดวก ทั้งนี้ เนื่องจากแรงกดทับที่มีจำนวนมาก ณ บริเวณฝ่าเท้ากับพื้น ส่งผลให้การวัดอุณหภูมิความร้อนที่บริเวณกล้ามเนื้อดังกล่าวมีค่าต่ำ ส่วนรูปที่ 4(B) การไหลเวียนของเลือด ณ บริเวณกล้ามเนื้อส่วนของปลายขามีการไหวเวียนของเลือดที่สะดวกมากกว่า เมื่อใช้แผ่นรองพื้น ส่งผลให้การวัดอุณหภูมิความร้อนที่บริเวณกล้ามเนื้อดังกล่าวมีค่าสูงขึ้น (เพราะการไหลเวียนของเลือดที่อย่างสะดวก) จึงสามารถลดอาการเมื่อยล้าลงได้

 

 

รูปที่ 4(A), (B) การทดสอบการไหวเวียนของเลือดที่กล้ามเนื้อส่วนของปลายขาที่มี/ไม่มีวัสดุรองพื้น ตามลำดับ

ที่มาของภาพ: http://www.showarubber.com/th/products/nfm.html

 

          3. งานในบางประเภทมีความจำเป็นต้องให้พนักงานยืนในขณะที่ปฏิบัติงานเพียงอย่างเดียว การเลือกใช้เก้าอี้แบบกึ่งนั่งกึ่งยืนก็เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่พนักงานสามารถปฏิบัติงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยผลลัพธ์ที่ได้จากการปฏิบัติงานไม่เกิดความแตกต่างแต่อย่างไรจากการยืนปฏิบัติงาน

 

 

รูปที่ 5 การใช้เก้าอี้แบบกึ่งนั่งกึ่งยืนในโรงงาน

ที่มาของภาพ: http://www.work-space-solutions.com/benches_ergo_seating.htm

 

          4. ถ้าสถานที่ประกอบการอนุญาตให้พนักงานปฏิบัติงานได้ทั้งในขณะยืนและนั่ง พนักงานสามารถยืนสลับกับการนั่งได้ แต่จำเป็นต้องจัดสภาพแวดล้อมให้เกิดความเหมาะสม เช่น โต๊ะที่ยืนปฏิบัติงานมีความสูงที่เหมาะสมไม่ต่ำหรือสูงจนเกินไป จนทำให้พนักงานต้องก้มหลังหรือเขย่งและเกิดการเกร็ง ทั้งนี้ อาจจัดโต๊ะปฏิบัติงาน จำนวน 2 ชุด คือ ชุดโต๊ะยืนและโต๊ะนั่งในการสลับการใช้งาน

 

          5. เมื่อรู้สึกเกิดอาการเมื่อยล้าให้เดินไปมาสัก 2-3 นาที จากนั้น นั่งลงและยกขาทั้ง 2 ข้างพาดบนที่นั่งของเก้าอี้ โดยให้เท้าอยู่สูงประมาณระดับหัวเข่า เพื่อช่วยให้การไหลเวียนของเลือดจากขากลับเข้าสู่หัวใจ เพื่อป้องกันหลอดเลือดขอดได้ การนั่งโดยยกขาพาดเก้าอี้ อาจจะกระดกปลายเท้าด้านซ้าย-ขวาสลับกันไปมา

 

          6. การออกกำลังด้วยการเดิน วิ่ง และว่ายน้ำ อย่างน้อยเป็นเวลา 15-20 นาที โดยปฏิบัติในสัปดาห์ละ 3 ครั้ง เพื่อช่วยการไหลเวียนของเลือดที่ไปเลี้ยงขาพักผ่อนด้วยการนอนให้พอเพียงอย่างน้อยวันละ 6 ชั่วโมง สำหรับการออกกำลังกายเฉพาะสำหรับผู้ที่ต้องยืนทำงานนาน ๆ

 

          อย่างไรก็ตาม การบริหารจัดการของฝ่ายสถานประกอบการที่เกี่ยวข้องกับพนักงานที่จำเป็นต้องยืนปฏิบัติงานตลอดทั้งวัน การเปลี่ยนแปลงแก้ไขด้วยการใช้อำนาจของผู้ดูแลรับผิดชอบพนักงานในการตัดสินใจจากผลการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมในการทำงาน โดยมีวิสัยทัศน์ที่เปิดกว้างและมีความเข้าใจถึงหัวอกของพนักงาน เพื่อการนำไปสู่การแก้ไขให้สภาพการทำงานดีขึ้น อาจช่วยให้พนักงานที่อยู่ในความดูแลทำงานที่มีจำนวนผลผลิตมากยิ่งขึ้นและมีสุขภาพที่ดีในการทำงานมากยิ่งขึ้นเป็นสำคัญ