No.282

สิริรัตน์ วารีรำพึงเพลิน

 

 

 

 

ท่ามกลางหลายพื้นที่ของไทยต้องประสบกับภัยแล้ง แต่ยังมีอีกหลายพื้นที่ประสบภัยธรรมชาติอีกรูปแบบหนึ่ง นั่นคือ ปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งทำให้ต้องละทิ้งบ้านเรือน อพยพไปอยู่ที่อื่น ดังเมื่อเร็ว ๆ นี้ผู้เขียนมีโอกาสไปเยี่ยมผู้ประสบภัยบ้านเรือนถูกน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งที่จังหวัดนราธิวาส ทำให้ต้องย้ายไปอยู่ในพื้นที่ที่ทางการจัดสรรให้ นับเป็นภัยธรรมชาติที่จำเป็นต้องเร่งรีบแก้ไขอย่างหนึ่ง

 

 

          เพื่อยับยั้งการสูญเสียพื้นที่บริเวณชายฝั่งทะเล ซึ่งมักมีการทำเขื่อนกั้นน้ำปกป้องผืนดินไว้ สำหรับแนวทางหนึ่งที่ใช้ได้ผลได้แก่ “ขุนสมุทรจีน 49A2” เขื่อนสลายกำลังคลื่น ผลงานของทีมนักวิจัยที่มี ศ.ดร.ธนวัฒน์ จารุพงษ์สกุล จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นหัวหน้าโครงการ

 

          ทั้งนี้ปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่ง เป็นปัญหาที่เกิดขึ้นในทุกจังหวัดชายฝั่งทะเล 23 จังหวัดของประเทศไทย ตลอดความยาวของแนวชายฝั่งทะเลรวมประมาณ 2,667 กิโลเมตร ทั้งด้านอ่าวไทยและอันดามัน ด้านแนวชายฝั่งทะเลด้านอ่าวไทยตั้งแต่ภาคตะวันออกจากจังหวัดตราดจนถึงชายแดนภาคใต้จังหวัดนราธิวาส ประสบปัญหาถูกกัดเซาะรุนแรงที่อัตรามากกว่า 10 เมตรต่อปี กินพื้นที่ประมาณ 56,531 ไร่ ในช่วงกว่า 30 ปีที่ผ่านมา ส่วนพื้นที่ถูกกัดเซาะปานกลางอยู่ที่อัตรามากกว่า 5 เมตรต่อปี มีพื้นที่ประมาณ 38,012 ไร่

 

          ด้านชายฝั่งทะเลด้านอันดามัน มีพื้นที่ถูกกัดเซาะชายฝั่งทะเลขั้นรุนแรงอัตรามากกว่า 10 เมตรต่อปี เป็นพื้นที่ประมาณ 7,187 ไร่ ส่วนพื้นที่ที่ถูกกัดเซาะปานกลางอัตรามากกว่า 5 เมตรต่อปี มีพื้นที่ประมาณ 11,312 ไร่ โดยรวมทั้งประเทศมีพื้นที่ชายฝั่งทะเลถูกกัดเซาะไปแล้วประมาณ 113,042 ไร่ มีระยะทางยาว 599 กิโลเมตร หรือคิดเป็น 21% ของความยาวตลอดแนวชายฝั่งทะเลทั้งหมดของประเทศ

 

 

 

 

          พื้นที่ชายฝั่งทะเลช่วงอ่าวไทยตอนบน ตั้งแต่บริเวณปากแม่น้ำบางปะกงจนถึงปากแม่น้ำเพชรบุรีเป็นพื้นที่อ่อนไหวและมีอัตรากัดเซาะชายฝั่งรุนแรงที่สุดของประเทศในช่วง 30 ปีที่ผ่านมา โดยมีอัตราการกัดเซาะชายฝั่งมากถึง 30 เมตรต่อปี กินระยะทางยาว 82 กิโลเมตร รวมพื้นที่ถูกกัดเซาะไปแล้วประมาณ 18,594 ไร่ เชื่อว่าในอีก 20 ปีข้างหน้าบางพื้นที่อาจรุนแรงถึง 65-85 เมตรต่อปี ผลจากภาวะแผ่นดินทรุดตัวบริเวณชายฝั่งทะเลอ่าวไทยตอนบนแถบกรุงเทพมหานครและจังหวัดใกล้เคียง รวมถึงระดับน้ำทะเลที่จะสูงขึ้นผลจากภาวะโลกร้อนทำให้น้ำแข็งขั้วโลกละลายลง

 

          ปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งจึงเป็นความเสี่ยงที่สำคัญอีกอย่างที่ต้องรับมือในอนาคต 50-100 ปีข้างหน้าหากยังไม่มีการดำเนินการใด ๆ ซึ่งแน่นอนว่าเมื่อเวลานั้นมาถึงย่อมส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจ ชุมชนและสังคมตามมา การใช้ประโยชน์ทรัพยากรชายฝั่งทะเล การส่งเสริมการท่องเที่ยวและการรักษาสภาพธรรมชาติและระบบนิเวศ ซึ่งล้วนเกี่ยวข้องกับความเป็นอยู่และการประกอบอาชีพของประชาชนในชุมชน

 

 

ฝั่งอ่าวไทย "สมุทรปราการ"เจอปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งหนักสุด

 

          ในฝั่งอ่าวไทย "จังหวัดสมุทรปราการ" ซึ่งเป็นพื้นที่ราบลุ่มเป็นดินเลน เป็นจังหวัดที่มีปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งรุนแรงมากที่สุดของประเทศ รุกกินความยาวชายฝั่งทะเลรวม 47 กิโลเมตร ในพื้นที่ 6 ตําบล พื้นที่ชายฝั่งใต้ ถูกกัดเซาะไปประมาณ 11,104 ไร่ ในช่วงปี 2510-2548 เชื่อว่าใน 20 ปีข้างหน้าจะถูกกัดเซาะอีกประมาณ 37,657 ไร่ (ข้อมูลจากการศึกษาของหน่วยศึกษาพิบัติภัยและข้อสนเทศเชิงพื้นที่ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย)

 

          บริเวณชายฝั่งบ้านขุนสมุทรจีน ต.แหลมฟ้าผ่า อ.พระสมุทรเจดีย์ เป็น 1 ใน 800 กว่าตําบลที่ประสบปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งทั่วประเทศ โดยมีอัตราการกัดเซาะมากกว่า 25 เมตรต่อปี ระยะทางที่ถูกกัดเซาะกิน 12.5 กิโลเมตร พื้นดินหายไปแล้ว 1 กิโลเมตร น้ำท่วมจมบ้านเรือนจนอยู่อาศัยไม่ได้ ต้องอพยพโยกย้ายออกไป จนมีผู้อยู่อาศัยร่อยหรอลงจากเดิมมีอยู่มากกว่า 200 หลังคาเรือน เหลืออยู่เพียงประมาณ 70 กว่าหลังคาเรือน ชาวบ้านย้ายบ้านกันอย่างน้อย 4-5 ครั้ง สร้างความเดือดร้อนตามมาเนื่องจากไม่มีที่ดินเป็นของตัวเอง โฉนดที่ดินที่มีอยู่กลายไปอยู่ในทะเลเสียแล้ว

 

          นอกจากบ้านเรือนของประชาชนจะได้รับผลกระทบแล้ว สถานที่ราชการในหมู่บ้านหลายแห่ง รวมโรงเรียน และสถานีอนามัยของชุมชน ก็ได้รับผลกระทบให้ต้องโยกย้ายด้วยเช่นกัน

ส่วน "วัดขุนสมุทราวาส" หรือ "วัดขุนสมุทรจีน" ต้องกลายสภาพเป็นเกาะกลางทะเล น้ำทะเลกัดเซาะที่ดินจากที่เคยมี 70 ไร่ขณะนี้เหลือประมาณ 5 ไร่อีกทั้งโบสถ์ของวัดจมอยู่ใต้ทะเลต้องยกพื้นโบสถ์สูงประมาณกว่า 1 เมตร เพื่อป้องกันน้ำทะเลท่วมสูงขึ้น ขณะที่ต้นไม้ป่าชายเลนล้มตาย

 

 

สาเหตุสำคัญเกิดจากธรรมชาติ-ฝีมือมนุษย์

 

          การกัดเซาะชายฝั่งสามารถเกิดขึ้นได้โดยกระบวนการตามธรรมชาติ ซึ่งอาจเป็นการกัดเซาะของคลื่นและลม วาตภัย อุทกภัย กระแสน้ำ และภาวะน้ำขึ้น-น้ำลง หรือจากกิจกรรมของสิ่งมีชีวิตในบริเวณนั้น โดยคลื่นเป็นตัวการสำคัญในการเปลี่ยนแปลงลักษณะของตะกอนและทรายบริเวณชายฝั่ง

 

          นอกจากนี้ยังเป็นผลมาจากการทำกิจกรรมของมนุษย์เรานั่นเอง ผลจากการมุ่งเน้นพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคมโดยใช้ทรัพยากรเป็นฐานการผลิต แต่ไม่ได้ให้ความสำคัญในการรักษาและฟื้นฟูทรัพยากรมากนัก ทำให้ทรัพยากรที่มีความสำคัญถูกทำลายและเสื่อมโทรมลงไปเรื่อย ๆ

 

          กิจกรรมที่เร่งกระบวนการกัดเซาะชายฝั่งให้รุนแรงมากขึ้น เช่น การพัฒนาขนาดใหญ่ในพื้นที่ชายฝั่งทะเล เช่น การสร้างท่าเรือน้ำลึก ถนนเลียบชายฝั่ง และถมทะเลเพื่อสร้างสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ในเขตนิคมอุตสาหกรรม การพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวทางทะเลและชายฝั่ง ซึ่งเน้นการใช้ประโยชน์ที่ดินเพื่อรองรับกิจกรรมการท่องเที่ยว เช่น สร้างโรงแรม ที่พัก เส้นทางคมนาคม เกิดการรุกล้ำเข้าไปแนวสันทรายชายฝั่ง ซึ่งเป็นปราการที่ป้องกันการกัดเซาะชายฝั่งตามธรรมชาติ

 

          ขณะเดียวกันการบุกรุกทำลายพื้นที่ป่าชายเลน เพื่อพัฒนาเป็นพื้นที่เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำก็มีส่วนเกี่ยวข้อง เนื่องจากป่าชายเลนมีความสำคัญหลายอย่าง ทั้งการช่วยดักและตกตะกอนโคลนทำให้เกิดดินงอกตามแนวชายฝั่ง และยังเป็นกำแพงป้องกันกระแสคลื่นและลมป้องกันการพังทลายของแนวชายฝั่งได้ การสูบน้ำบาดาล ทำให้เกิดการทรุดตัวของแผ่นดิน และมีส่วนให้การกัดเซาะชายฝั่งเกิดความรุนแรงมากขึ้น และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศโลก ส่งผลกระทบระบบนิเวศชายฝั่งและปะการัง สภาพอากาศแปรปรวน โดยเฉพาะการเพิ่มขึ้นของระดับน้ำทะเล ที่ช่วยเพิ่มพลังในการกัดเซาะได้มากขึ้น เป็นต้น

 

 

"สร้างเขื่อน" แนวทางพื้นฐาน เพื่อแก้ปัญหาทะเลกัดเซาะชายฝั่งทั่วโลก

 

          ที่ผ่านมาการสร้างเขื่อนกันน้ำ ถือเป็นมาตรการต้น ๆ เพื่อแก้ปัญหาและป้องกันน้ำกัดเซาะชายฝั่ง ป้องกันคลื่นชายฝั่งที่รุนแรงและเป็นที่จอดเรือในพื้นที่ริมฝั่งทะเล โดยมีการพัฒนาปรับปรุงมาอย่างต่อเนื่อง เช่น สิทธิบัตรสหรัฐอเมริกา เลขที่ 4,503,649 ออกให้แก่ นายโจเซฟ ชิโอติโน เมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ.2528 ได้เปิดเผยวิธีสร้างเขื่อนกันน้ำและท่าจอดเรือโดยใช้แท่งคอนกรีตซึ่งหล่อให้เป็นรูปร่างที่วางต่อและยึดติดกับพื้นจนพ้นน้ำใช้เป็นเขื่อนกันคลื่นและท่าจอดเรือ ไม่ได้ตอกเสาเข็ม นอกจากนี้ยังมีผู้พัฒนายางหรือเขื่อนที่ทำด้วยวัสดุอื่น ๆ ที่ขยายและหดตัวได้ อีกเป็นจำนวนมาก 

 

 

บ้านบาเฆะ จ.นราธิวาส สร้างเขื่อนกันแผ่นดินหาย 15 เมตรต่อปี

 

          การสร้างเขื่อนเพื่อป้องกันกระแสน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งได้ถูกนำมาใช้ที่หมู่บ้านบาเฆะ อ.เมือง จ.นราธิวาส เช่นกัน แม้จะมาช้าไปหน่อย แต่เชื่อว่าจะช่วยป้องกันการกัดเซาะเพิ่มเติมได้

 

          นายอาแว ตาเยะ ประธานหมู่บ้านประชารัฐร่วมใจและ นายอาแซ อาแว รองประธานหมู่บ้านและหมอพื้นบ้านเปิดเผยว่า หมู่บ้านบาเฆะเดิมตั้งอยู่ในเขตที่เป็นทะเลในปัจจุบันไกลไปอีกราว 10 กิโลเมตร แต่ถูกคลื่นทะเลกัดเซาะชายฝั่งมาทุกปี โดยคลื่นทะเลที่ยกตัวสูงเฉลี่ย 3-4 เมตร ทำชายฝั่งสูญหายไปประมาณ 15 เมตรต่อปี กระทั่งในวันที่ 22 ธันวาคม 2557 เกิดเหตุการณ์รุนแรงเมื่อมีคลื่นทะเลยกตัวสูงกัดเซาะชายฝั่งและเข้าท่วมบ้านเรือนราษฎรพังเสียหายไปจำนวน 50 ราย ทางจังหวัดนราธิวาส พร้อมด้วย กองทัพภาคที่ 4 สำนักงานปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ร่วมกันแก้ไขปัญหาและช่วยเหลือทั้งการจัดหาที่อยู่ใหม่ และมีการสร้างแนวเขื่อนกั้นน้ำ

 

          ทั้งนี้ ส.ป.ก. ร่วมกับกองทัพภาคที่ 4 จ.นราธิวาส และสำนักนายกรัฐมนตรีดำเนินการจัดซื้อที่ดินตามโครงการพิเศษด้านความความมั่นคงที่ จ.นราธิวาส เพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัยจากคลื่นกัดเซาะชายฝั่งและน้ำทะเลท่วมบ้านเรือนเสียหาย โดยสร้างบ้านพักอาศัย ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า “บ้านประชารัฐร่วมใจ” ซึ่งที่ดินแปลงที่หนึ่ง ณ บ้านบาเฆะ ต.โคกเคียน อ.เมือง จ.นราธิวาส ได้จัดสรรที่ดินและสร้างบ้านเสร็จแล้ว เมื่อเร็ว ๆ นี้ หม่อมหลวงปนัดดา ดิศกุล รัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรีเป็นประธานส่งมอบสำเนาทะเบียนบ้านและหนังสือรับรองที่ดินให้แก่ผู้ประสบภัยเพื่อเข้าอยู่อาศัยอย่างสมบูรณ์แล้ว

 

          ม.ล.ปนัดดา กล่าวระหว่างเป็นประธานโครงการ “สำนักนายกรัฐมนตรี จับมือ ส.ป.ก.จัดที่ดินสร้างบ้านให้ผู้ประสบภัยนราธิวาสเสริมความมั่นคงชายแดนใต้” ว่า โดยข้อเท็จจริงประเทศไทยที่ผ่านมาไม่มีความแบ่งแยกหรือแตกแยกเลย แต่ 10 กว่าปีที่ผ่านมาประเทศไทยเราหลงทาง นำแนวคิด “แบ่งแยกและปกครอง” มาใช้ ทำให้เกิดความแบ่งแยก เกิดภาคนิยม จังหวัดนิยม ซึ่งเป็นเรื่องที่ไม่น่าจะเกิดขึ้นในประเทศไทย เราไม่ควรนำนโยบายการแบ่งแยกมาใช้ “เรารักจังหวัดได้ แต่เราต้องรักประเทศชาติมากกว่า” ทั้งนี้อยากให้ผู้นำหมู่บ้านมีความภาคภูมิใจในการเกิดเป็นคนไทย สิ่งนี้ควรอยู่ในใจตลอดไป

 

          สำหรับบ้านประชารัฐร่วมใจ ถือเป็นความภาคภูมิใจของคนไทย เนื่องจากเกิดจากความร่วมมือของทุกภาคส่วน ซึ่งตรงใจของท่านนายกรัฐมนตรี พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา และเกิดจากงบประมาณของประเทศชาติที่เป็นของทุกคน ซึ่งท่านนายกรัฐมนตรีได้ย้ำเสมอว่า การใช้เงินจะต้องใช้อย่างโปร่งใสและคุ้มค่า ปราศจากการทุจริตคอร์รัปชั่น จึงอยากให้เจ้าของบ้านหวงแหนรักษาบ้านเอาไว้เพราะเงินที่นำมาใช้นั้นเป็นเงินงบประมาณของประชาชนทุกคน”

 

 

 

 

          ด้าน นางเปรมจิต สังขพงษ์ รองเลขาธิการสำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม หรือ ส.ป.ก. เปิดเผยว่า “การที่ส.ป.ก. ได้ดำเนินการจัดที่ดินตามโครงการพิเศษด้านความมั่นคงที่ จ.นราธิวาส โดยร่วมมือกับกองทัพภาคที่ 4 จ.นราธิวาส และสำนักนายกรัฐมนตรีในการจัดซื้อที่ดิน เพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัยจากคลื่นกัดเซาะชายฝั่ง ทำให้น้ำทะเลท่วมบ้านเรือนประชาชนที่บ้านบาเฆะ อ.เมือง จ.นราธิวาส โดยใช้งบประมาณ 19,311,275 ล้านบาทในการจัดซื้อที่ดิน 2 แปลง สำหรับที่ดินแปลงที่ 1 ที่บ้านบาเฆะ มีเนื้อที่ 5-2-33 ไร่ จัดสรรให้กับผู้ประสบภัย จำนวน 22 ราย รายละ 80 ตารางวา ที่ดินแปลงที่ 2 เนื้อที่ 2 เนื้อที่ 93-0-03 ไร่ ตั้งอยู่บ้านบือราเปะ จะจัดสรรให้ผู้ประสบภัย 28 ราย รายละ 1 ไร่ ในแปลงที่ 1 ได้ก่อสร้างบ้านเรือนและสาธารณูปโภคต่าง ๆ เช่น ถนน ไฟฟ้า น้ำประปาเสร็จเรียบร้อยแล้ว พร้อมให้ประชาชนเข้าไปอยู่อาศัยได้แล้ว ตั้งชื่อว่า “บ้านประชารัฐร่วมใจ”

 

          เนื่องจากที่ดินที่นำมาจัดสรรให้กับผู้ประสบภัยนั้นเป็นที่ดินเอกชนที่ ส.ป.ก. ใช้เงินกองทุนการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรมจัดซื้อมา ดังนั้นการจัดให้เกษตรกรหรือการอนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ จะเป็นการให้เช่า หรือเช่าซื้อ ซึ่งจะคิดอัตราค่าเช่าที่ดินเพื่อเกษตรกรรมอิงตามราคาประเมินที่ดินของกรมธนารักษ์ ในที่ดินแปลงที่ 1 ที่บ้านบาเฆะ ราคาประเมินอยู่ที่ไร่ละ 310,000 บาท ต้องเสียค่าเช่า 60 บาทต่อปี (ต่อพื้นที่ 80 ตารางวา) ส่วนที่บ้านบือราเปะ ราคาประเมินอยู่ที่ไร่ละ 220,000บาทต่อไร่ จะต้องเสียค่าเช่า 300 บาทต่อไร่ต่อปี อย่างไรก็ดีในเบื้องต้น ผู้ประสบภัยมีมติขอเช่าที่ดินไปก่อนเป็นเวลา 3-4 ปี หากมีความพร้อมมีรายได้เพียงพอจึงเปลี่ยนเป็นเช่าซื้อต่อไป”

 

          นายอาแว กล่าวว่า ในฐานะตัวแทนหมู่บ้านประชารัฐดีใจที่ทาง ส.ป.ก. และคณะทำงานและหน่วยงานอื่น ๆ มาช่วยดูแลเรื่องที่อยู่อาศัย ซึ่งได้ร้องขอไปว่า ขอให้อยู่ใกล้ที่อยู่เดิมที่เคยทำมาหากินและอยากให้ท่านนายกรัฐมนตรีหรือรัฐบาลช่วยประชาชนอย่างดีที่สุด นอกจากแก้ปัญหาเรื่องคลื่นทะเลแล้ว ยังต้องการให้ช่วยเหลือด้านการศึกษาของเด็ก ๆ อีกทางหนึ่ง

 

          ทั้งนี้การดำเนินการก่อสร้างบ้านประชารัฐร่วมใจ เกิดจากความร่วมมือของหลายหน่วยงานมาช่วยกัน ได้แก่ ทหารช่าง หน่วยเฉพาะกิจนาวิกโยธิน ตำรวจภูธรจังหวัดนราธิวาสและกองร้อยรักษาดินแดนจังหวัดนราธิวาสมาช่วยงานด้านก่อสร้างบ้าน

 

          นอกจากนี้ยังมีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในด้านสาธารณูปโภคและสาธารณูปการในจังหวัดนราธิวาสมาร่วมด้วยช่วยกัน อาทิ องค์การบริหารส่วนตำบลโคกเคียน, องค์กรบริหารส่วนจังหวัดนราธิวาส, สำนักงานการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคจังหวัดนราธิวาส, สำนักงานโยธาธิการและผังเมืองนราธิวาส, สำนักงานกรมเจ้าท่านราธิวาส, การประปาส่วนภูมิภาค สาขานราธิวาส, อำเภอเมืองนราธิวาส และสำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดนราธิวาสร่วมกันจัดสรรงบประมาณเพื่อก่อสร้างถนน ระบบไฟฟ้า ประปาและอื่น ๆ ให้

 

          ขณะที่หน่วยงานในคณะกรรมการปฏิรูปที่ดินจังหวัดนราธิวาส หน่วยงานสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์และหน่วยงานอื่น ๆ ในจังหวัดนราธิวาสร่วมดำเนินการบูรณาการพัฒนาการประกอบอาชีพและความเป็นอยู่ให้กับผู้ประสบภัย เช่น การผลิตน้ำบูดู การผลิตปลาเค็มตากแห้ง การเลี้ยงไก่ เป็ดและเพาะเห็ด การปลูกผักตามฤดูกาลและปลูกผักสวนครัว การร่วมดำเนินงานรูปแบบรวมกลุ่มและการเป็นหมู่บ้านสีขาว

 

 

"เขื่อนสลายกำลังคลื่น" ที่บ้านขุนสมุทร ผลงานนักวิจัยไทย

 

          การแก้ปัญหาที่นราธิวาสเป็นทางเลือกหนึ่งที่สามารถบริหารจัดการได้ง่าย เนื่องจากเป็นชุมชนที่ไม่ใหญ่มากนัก เมื่อเทียบกับชุมชนบ้านขุนสมุทรจีน จ.สมุทรปราการ ประกอบกับสภาพชายหาดเป็นโคลน ไม่ใช่หาดทราย นักวิจัยจึงต้องศึกษาเพื่อหาวิธีแก้วิกฤตที่เหมาะสมกับพื้นที่แทน ในโครงการชื่อว่า "โครงการการศึกษาบูรณาการเชิงพื้นที่เพื่อแก้ไขปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งจังหวัดสมุทรปราการ: กรณีศึกษานำร่องเพื่อการออกแบบ ณ บ้านขุนสมุทรจีน ต.แหลมฟ้าผ่า อ.พระสมุทรเจดีย์ ของ คณะผู้วิจัยที่มี ศ.ดร.ธนวัฒน์ จารุพงษ์สกุล จากหน่วยศึกษาพิบัติภัยและข้อสนเทศเชิงพื้นที่คณะวิทยาศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นหัวหน้าโครงการ ระยะเวลาโครงการ: 2549–2555 ซึ่งได้รับการสนับสนุนทุนวิจัยจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) และเป็น 1 ใน 16 งานวิจัยเด่น สกว. ประจำปี 2555

 

 

 

ศ.ดร.ธนวัฒน์ จารุพงษ์สกุล

หัวหน้าโครงการจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

 

 

          งานวิจัยดังกล่าวนี้เป็นการแก้ไขปัญหาการกัดเซาะชายฝั่งทะเลจังหวัดสมุทรปราการ กรณีศึกษา ณ บ้านขุนสมุทรจีน โดยมีเป้าหมายเพื่อเสนอรูปแบบการแก้ไขปัญหาการกัดเซาะชายฝั่งพร้อมทั้งทดสอบแนวทางแก้ไขปัญหาในบริเวณพื้นที่นำร่อง และเพื่อเสนอมาตรการเชิงนโยบายการแก้ไขปัญหาการกัดเซาะชายฝั่งของจังหวัดสมุทรปราการและพื้นที่อ่าวไทยตอนบน

 

          โดยบูรณาการศาสตร์หลายแขนงเข้าด้วยกัน ทั้งด้านธรณีวิทยา สมุทรศาสตร์ วิศวกรรมชายฝั่ง อุตุนิยมวิทยา อุทกวิทยา นิเวศวิทยาชายฝั่ง เศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม สังคมวิทยา ภูมิสถาปัตยกรรม กฎหมายที่ดิน ควบคู่ไปกับกิจกรรมการเรียนรู้และการมีส่วนร่วมของชุมชนตั้งแต่ต้นจนจบ มีการเก็บข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์ การเรียนรู้กระบวนการธรรมชาติร่วมกับชุมชนจนนำมาสู่การออกแบบโครงสร้างเขื่อนสลายกำลังคลื่นบริเวณหาดโคลน และได้จดสิทธิบัตรในชื่อว่า “ขุนสมุทรจีน 49A2”

 

 

โครงสร้าง “ขุนสมุทรจีน 49A2” ช่วยลดทะเลกัดเซาะ-ชายฝั่งงอก

 

          ทั้งนี้เขื่อน "ขุนสมุทรจีน 49A2” อาศัยข้อมูลพื้นฐานในการออกแบบโดยทำความเข้าใจกับปัจจัยและกลไกทางธรรมชาติ ซึ่งการศึกษาพบว่า ปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่งหาดโคลนอ่าวไทยตอนบน เป็นผลมาจากอิทธิพลของลมประจำถิ่นของพื้นที่ตลอดทั้งปี ช่วงแรกประมาณเดือนมีนาคมถึงเมษายนจะมีลมพัดมาทางทิศใต้หรือที่เรารู้จักโดยทั่วไปว่า ลมว่าวและต่อมาในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนกันยายน จะได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้

 

 

บริเวณวัดขุนสมุทรจีนที่ถูกน้ำทะเลกัดเซาะและวิธีการแก้ไขปัญหาโดยใช้วิธีทำแนวเขื่อนสลายกำลังคลื่น

 

 

          การออกแบบ “ขุนสมุทรจีน 49A2” มีหลักการออกแบบโดยใช้โครงสร้างให้น้อยที่สุดและมีความโปร่งมากที่สุดเพื่อรับแรงปะทะคลื่นให้น้อยที่สุด เพื่อให้คลื่นที่ซัดมาอ่อนกำลังลง จนไม่มีพลังพอที่จะกัดเซาะแนวชายหาดโคลนได้อีกและทำให้ตะกอนตะกอนในน้ำทะเลสามารถตกตะกอนหลังแนวโครงสร้างเขื่อนได้

 

          นักวิจัยออกแบบโครงสร้างเขื่อนเป็น 2 ส่วนคือ

 

 

          1. ส่วนที่ช่วยสลายกำลังคลื่น มีลักษณะโครงสร้างเป็นเสาคอนกรีตสามเหลี่ยมด้านเท่าขนาด 50 x 50 x 50 เซนติเมตร มีความยาว 10 เมตร เพื่อใช้ปักนอกชายฝั่งทะเลออกไปประมาณ 500 เมตร โดยให้เสาแต่ละต้นปักลงพื้นทะเลและโผล่พ้นผิวดินประมาณ 2.6 เมตร มีการจัดวางให้เสาแต่ละต้นหันด้านปลายมุมแหลมเข้าหาหน้าคลื่น โดยปักเป็น 3 แถว ในลักษณะสลับฟันปลา ระยะห่างระหว่างเสาแต่ละต้นและแต่ละแถวมีการออกแบบไว้ที่ 1.5 เมตร (3D) หลักการทำงานของโครงสร้างสลายกำลังคลื่นนั้น เมื่อคลื่นที่พัดเข้ามาทางทิศใต้ในช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน หรือทิศตะวันตกเฉียงใต้ในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงกันยายน จะถูกลักษณะเสาคอนกรีตสามเหลี่ยมเฉือนออกเป็น 2 ทิศทางและสะท้อนออกไป เมื่อคลื่นลูกต่อไปผ่านเข้ามาจึงมีการหักล้างของพลังงานคลื่นลง คลื่นบางส่วนที่สามารถผ่านโครงสร้างสลายกำลังคลื่นในแถวแรกได้ก็จะไปถูกโครงสร้างในแถวต่อ ๆ ไปสลายกำลังคลื่นลงไปเรื่อย ๆ

 

          2. เป็นส่วนที่ช่วยกักตะกอน มีลักษณะเป็นเสาคอนกรีตรูปตัวแอล (L) ขนาด 50 x 50 x 43 เซนติเมตร ความยาว 6 เมตร ออกแบบเพื่อปิดผนังด้านข้าง โดยใช้ปักตามแนวปากคลองทั้ง 2 ด้าน ตามแนวร่องน้ำธรรมชาติโดยให้เสาแต่ละต้นปักลงพื้นท้องทะเลและโผล่พ้นผิวดินประมาณ 2 เมตร และจัดวางให้เสาแต่ละต้นหันปลายแหลมสามเหลี่ยมเข้าหาลำคลอง ระยะห่างระหว่างเสา แต่ละต้นออกแบบไว้ที่ 0.5 เมตร (1D)โครงสร้างส่วนที่สองนี้ออกแบบไว้เพื่อป้องกันไม่ให้ตะกอนเคลื่อนตัวสู่แนวคลองเร็วเกินไปและสามารถป้องกันคลื่นที่เกิดในฤดูมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือที่พัดเอาตะกอนบริเวณริมชายฝั่งออกสู่นอกชายฝั่งต่อไป จึงเป็นการช่วยลดการกัดเซาะชายฝั่งและยังสามารถช่วยกักเก็บตะกอนไว้ได้ด้วย

 

          "เมื่อตะกอนพอกพูนมากขึ้น จะปลูกป่าชายเลน เช่น ต้นแสมและลำพู เพื่อช่วยยึดตะกอนเอาไว้ ให้งอกกลายเป็นแผ่นดินอีกครั้งหนึ่ง"

 

          ภายหลังจากการติดตั้ง “ขุนสมุทรจีน 49A2” ในพื้นที่นำร่อง ได้มีงานวิจัยในระยะที่สอง เพื่อศึกษาประสิทธิภาพของเขื่อนสลายกำลังคลื่น เพื่อให้เกิดความเชื่อมั่นก่อนขยายผลไปใช้ในพื้นที่อื่น ๆ ผลจากการศึกษาประสิทธิภาพของเขื่อนสลายกำลังคลื่นในช่วงเวลา 5 ปีหลังการติดตั้งพบว่า “ขุนสมุทรจีน 49A2” สามารถช่วยลดการกัดเซาะชายฝั่งทะเลบริเวณบ้านขุนสมุทรจีนได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีการสะสมตัวของตะกอนเพิ่มมากขึ้น ส่งผลทำให้ความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศชายฝั่งทะเลมีเพิ่มมากขึ้น ทำให้มีรายได้จากการทำประมงพื้นบ้านดีขึ้น ฟื้นเศรษฐกิจชุมชนดีขึ้นตามมา

 

 

งานวิจัยฟื้นคุณภาพชีวิตคนในชุมชน

 

          โครงการวิจัยนี้นับว่า ได้ประโยชน์ในทางเศรษฐกิจหลายอย่าง อาทิ ทำให้ชุมชนมีรายได้จากการท่องเที่ยวเขื่อน ชาวบ้านมีรายได้จากบริการที่พักแบบโฮมสเตย์ การนำผลิตภัณฑ์แปรรูปสัตว์น้ำมาขาย อีกทั้งระบบนิเวศที่สมบูรณ์ขึ้นทำให้มีสัตว์น้ำมากขึ้น ชาวบ้านหันมาทำอาชีพจับหอยแครงทำให้มีรายได้อย่างน้อย 300 บาทต่อวัน

 

          เมื่อเปรียบเทียบความคุ้มค่าในการลงทุนก่อสร้างเขื่อนความยาว 250 เมตร มูลค่า 10 ล้านบาท และการปลูกป่าหลังแนวเขื่อนเป็นพื้นที่ 78.125 ไร่ คิดเป็นมูลค่า 0.625 ล้านบาท รวม 10.625 ล้านบาท คาดว่าจะช่วยป้องกันการกัดเซาะชายฝั่งในอีก 20 ปีข้างหน้า หยุดความเสียหายจากการกัดเซาะชายฝั่งคิดเป็นมูลค่าราว 151.22 ล้านบาท ได้พื้นที่และการปลูกป่าคืน คิดเป็นมูลค่า 8.02 ล้านบาท รวมได้ประโยชน์สูงกว่าทุนที่ลงไปหลายเท่าตัว หรือมีมูลค่ามากถึง 148.625 ล้านบาท

 

          ที่สำคัญ โครงการนี้ช่วยให้คุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนดีขึ้น การมีส่วนร่วมทำให้ชุมชนได้ร่วมกระบวนการเรียนรู้และติดตามการเปลี่ยนแปลงไปด้วยกัน ทำให้เกิดความสามัคคีเพิ่มขึ้น ความต้องการย้ายออกลดลง ความเครียดและปัญหาการลักทรัพย์ลดลง เกิดความร่วมมือกับเครือข่ายจากภายนอก การศึกษาดูงานและการปลูกจิตสำนึกรักแผ่นดินเกิดของเยาวชน และในด้านสิ่งแวดล้อม ส่งผลดีทำให้ช่วยกันดูแลท้องถิ่น เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรสัตว์ทะเลและป่าชายเลน กลายเป็นท้องถิ่นที่สามารถอยู่อาศัยได้อย่างยั่งยืนสืบไป

 

          โดยภาพรวมกล่าวได้ว่า ปัญหาทะเลกัดเซาะชายฝั่งสามารถแก้ไขได้ โดยอาศัยการศึกษาและมีการบูรณาการทั้งในแง่ของการดึงสหวิชามาใช้ ตลอดจนความร่วมมือของหน่วยงานต่าง ๆ ทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง รวมถึงการมีส่วนร่วมของประชาชนและชุมชน

 

 

ขอบคุณข้อมูลจาก

• หนังสือ “ขุนสมุทรจีน 49A2” ต้นแบบการแก้ไขปัญหาน้ำทะเลกัดเซาะหาดโคลน โดย ศ.ดร.ธนวัฒน์ จารุพงษ์สกุลและคณะ พิมพ์โดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย
• สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (www.trf.or.th)
• ภาพแผนที่แสดงการกัดเซาะชายฝั่งทะเล ที่มา: กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ฐานข้อมูลทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง