No.288

สิริรัตน์ วารีรำพึงเพลิน

 

 

ประเทศไทยนับเป็นชาติที่เป็นแหล่งผลิตอาหารสำคัญแห่งหนึ่งของโลก โดยมีการผสมผสานระหว่างภาคเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม ความอุดมสมบูรณ์ได้จากการมีพืชธัญญาหาร ผัก ผลไม้ ฟาร์มสัตว์ และจับสัตว์น้ำจากการประมงที่มีการบริโภคภายในประเทศและส่งออกเป็นมูลค่าไม่น้อย เฉพาะในภาคประมงนั้น จากข้อมูลของกรมประมงในปี 2557 พบว่า มีปริมาณสัตว์น้ำที่จับได้ทั้งสิ้น 1.56 ล้านตัน

 

     อย่างไรก็ตามการใช้ประโยชน์อย่างเดียวโดยไม่ระมัดระวังย่อมส่งผลกระทบตามมาได้ แนวทางเพื่อให้เกิดความยั่งยืนจำต้องบริหารจัดการป้องกันไม่ให้มีการทำประมงมากเกินไป รวมถึงควบคุมการประมงในช่วงฤดูวางไข่ การคุมวิถีทำประมงที่ไม่เหมาะสมเพื่อป้องกันตัวอ่อนถูกทำลาย รวมถึงแก้ปัญหาที่เกิดจาก การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมในทะเลจากภาวะโลกร้อน การนำหลากวิธีเหล่านี้มาใช้เชื่อว่า จะสามารถลดผลกระทบต่อทรัพยากร สินทรัพย์ในน้ำ จำพวกปลา ปลาหมึก สัตว์น้ำอื่น ๆ รวมถึง "ปลาทู" ที่เป็นอาหารโปรดของคนไทยได้

 

โลกร้อนทำสิ่งแวดล้อมทะเลเปลี่ยน

 

          ในช่วงหลายปีมานี้ชาวโลก รู้จักกับคำว่า “ก๊าซเรือนกระจก” (Greenhouse Gas) เพิ่มขึ้น ว่าเป็นก๊าซที่มีส่วนสำคัญให้เกิดปัญหา “ภาวะโลกร้อน” (Global Warming) ซึ่งก๊าซเรือนกระจกเป็นก๊าซที่มีคุณสมบัติดูดซับคลื่นรังสีความร้อน หรือรังสีอินฟราเรดได้ดี โดยดูดคลื่นรังสีความร้อนไว้ในเวลากลางวัน แล้วปล่อยรังสีความร้อนออกในเวลากลางคืน ทำให้อุณหภูมิในบรรยากาศโลกไม่เปลี่ยนแปลงอย่างฉับพลัน จึงมีประโยชน์ต่อโลก ช่วยทำให้บรรยากาศของโลกมีอุณหภูมิคงที่ ซึ่งหากบรรยากาศโลกไม่มีก๊าซชนิดนี้ จะทำให้อุณหภูมิในตอนกลางวันร้อนจัดและหนาวจัดในตอนกลางคืน

 

          แต่ปัญหาเกิดขึ้น เมื่อมีก๊าซเหล่านี้มากเกินไปในบรรยากาศโลก โดยมีสาเหตุสำคัญมาจากกิจกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์ผ่านการเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิลจำพวกถ่านหิน น้ำมันและก๊าซธรรมชาติ ตลอดจนการตัดไม้ทำลายป่า โดยก๊าซเรือนกระจกที่ถูกควบคุมโดยพิธีสารเกียวโต มีอยู่ 6 ชนิด ได้แก่ ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO₂) ก๊าซมีเทน (CH₄) ก๊าซไนตรัสออกไซด์ (N₂0) ก๊าซไฮโดรฟลูออโรคาร์บอน (HFC) ก๊าซเพอร์ฟลูออโรคาร์บอน (PFC) และก๊าซซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ (SF₆)

 

          นอกจากนี้ยังมีก๊าซเรือนกระจกที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ที่สำคัญอีกชนิดหนึ่ง คือ สารซีเอฟซี (CFC หรือ Chlorofluorocarbon) ซึ่งใช้เป็นสารทำความเย็นและใช้ในการผลิตโฟม แต่ไม่ถูกกำหนดในพิธีสารเกียวโต เนื่องจากเป็นสารที่ถูกจำกัดการใช้ในพิธีสารมอนทรีออลแล้ว ทำให้เกิดสารเรียกว่า ฮาโลคาร์บอน

 

          การมีก๊าซเหล่านี้มากเกินไปส่งผลร้ายทำให้ชั้นบรรยากาศโลกสามารถกักเก็บรังสีความร้อนได้มากขึ้น และทำให้อุณหภูมิเฉลี่ยของชั้นบรรยากาศเพิ่มขึ้นตามมา ซึ่งก๊าซเหล่านี้อยู่ในบรรยากาศได้ยาวนานต่างกันและมีศักยภาพทำให้เกิดภาวะโลกร้อนแตกต่างกันไป เช่น คาร์บอนไดออกไซด์อยู่ในบรรยากาศได้นานถึง 200-450 ปีและถือว่า มีคุณสมบัติทำให้เกิดภาวะโลกร้อนต่ำที่สุดในบรรดาก๊าซ 6 ชนิด

 

          สำหรับมีเทน อยู่ในบรรยากาศ 9-15 ปี ศักยภาพทำให้เกิดภาวะโลกร้อน 23 เท่าของคาร์บอนไดออกไซด์ ไนตรัสออกไซด์ อยู่ได้ 120 ปี ศักยภาพ 296 เท่าของคาร์บอนไดออกไซด์ ก๊าซ CFC-12 อยู่ได้ 100 ปีมีศักยภาพสูง 10,600 เท่าของคาร์บอนไดออกไซด์ ส่วนเตตระฟลูออโรมีเทนอยู่ได้นานสุดถึง 50,000 ปีและมีศักยภาพทำโลกร้อน 5,700 เท่า ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ 3,200 ปี ศักยภาพ 22,000 เท่าของคาร์บอนไดออกไซด์  

 

          โลกที่ร้อนขึ้นส่งผลให้เกิดหลายอย่างตามมา เช่น สภาพอากาศโลกแปรปรวนขึ้น ทำให้พื้นที่แห้งแล้งกลายเป็นมีฝนตกหนัก เกิดพายุรุนแรง เกิดปัญหาน้ำท่วมบ่อยขึ้น รุนแรงขึ้น น้ำแข็งขั้วโลกหลอมละลายทำให้น้ำทะเลปรับสูงขึ้น เกิดปัญหาการกัดเซาะและท่วมชายฝั่ง เป็นต้น

 

          สำหรับไทยได้รับผลพวงจากภาวะโลกร้อนด้วย ดังกรณี ที่วัดขุนสมุทรจีน หมู่บ้านชายฝั่งเล็ก ๆ ที่ถือเป็นชุมชนแรกในไทยที่ประสบกับปัญหาการเกิดพายุรุนแรงและเกิดการกัดเซาะชายฝั่งมาอย่างต่อเนื่อง เคยตั้งอยู่ห่างจากชายฝั่งหลายกิโลเมตรแต่ได้น้ำทะเลกินพื้นที่เข้ามาเรื่อย ๆ จนต้องป้องกันผืนดินไว้ด้วยการปลูกป่าชายเลน สร้างแนวกันคลื่น และช่วยกันรณรงค์ ให้ทุกคนตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นกับบ้านขุนสมุทรจีน

 

          นอกจากนี้สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย ยังประเมินไว้ในรายงานการศึกษาเพื่อจัดทำแผนปฏิบัติการแห่งชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของประเทศไทยเมื่อหลายปีมาแล้ว ถึงความเป็นไปได้ที่ไทยจะเกิดภาวะขาดแคลนน้ำ ในพื้นที่ลุ่มน้ำใหญ่ที่สุดของประเทศ ปัญหาอุทกภัยจะถี่ขึ้นและรุนแรงยิ่งขึ้นในพื้นที่ราบลุ่ม รวมถึงกรุงเทพฯ การรุกของน้ำเค็มจะเข้ามาในพื้นที่แม่น้ำเจ้าพระยา

 

          ที่สำคัญปริมาณน้ำที่เพิ่มขึ้น บวกกับอุณหภูมิที่สูงขึ้นส่งผลให้ระบบนิเวศของท้องทะเลเปลี่ยนไปจะทำให้สัตว์น้ำจำนวนมากปรับตัวไม่ได้และต้องตายลงไป ซึ่งมีให้เห็นแล้วจากปรากฏการณ์ปะการังฟอกขาวในทะเลอ่าวไทยและฝั่งทะเลอันดามันที่เป็นผลมาจากปะการังตาย  และจากการที่ปะการังเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำที่สำคัญมากจึงทำให้สัตว์น้ำลดจำนวนลงไปและบางชนิดอาจสูญพันธุ์ได้ในที่สุด

 

          ผลกระทบที่เพิ่งเห็นอีกอย่าง เป็นเหตุการณ์ปลากระเบนตายจำนวนมากราว 50 ตัวในแม่น้ำแม่กลอง จังหวัดสมุทรสาคร ซึ่งกรมประมงให้ข้อมูลเบื้องต้นว่า เชื่อว่าเป็นผลมาจากสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว โดยจากการเก็บตัวอย่างน้ำมาวิเคราะห์ พบว่า สาเหตุการตายของปลากระเบน เป็นผลมาจากสภาพแวดล้อมและสิ่งแวดล้อมที่ปริมาณออกซิเจนในแม่น้ำอยู่ในระดับต่ำมาก จนปลากระเบนไม่สามารถมีชีวิตอยู่ได้ นอกจากนี้บริเวณดังกล่าว มักมีปลากระเบนตายทุกปี เนื่องจากเป็นบริเวณที่น้ำทะเลและน้ำจืดมาบรรจบกัน ทำให้เกิดตะกอนฝุ่นคุ้งกระจายขึ้นออกซิเจนในน้ำลดลงอย่างรวดเร็ว จนปลากระเบนปรับตัวไม่ทันขาดออกซิเจนตาย แต่ประเด็นด้านสารเคมียังไม่ได้ทิ้ง ยังมีการวิเคราะห์กันต่อไป

 

“ปลาทู” บริโภคกันเพลิน จนถูกควบคุม

 

          สำหรับ “ปลาทู” ซึ่งเป็นปลาทะเลเหมือนกันจึงหนีไม่พ้นที่ต้องมีวิถีชีวิตเปลี่ยนไป ตามสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลง นักวิจัยพบความล่าช้าในการเจริญพันธุ์อาจมาซ้ำเติมวิกฤตที่ถูกจับขึ้นมามากเกินไปอยู่แล้วในปัจจุบันได้ ดังนั้นการศึกษาสภาพแวดล้อมในทะเลจึงมีความสำคัญ เพราะจะช่วยให้ได้ข้อมูลมาแก้ไขปัญหา ปกป้องทรัพยากร “ปลาทู” เพื่อนำสู่การบริหารจัดการการทำประมงอย่างยั่งยืน ปูทางให้มีปลาทูไว้บริโภคกันไปตลอดชั่วลูกชั่วหลาน

 

          “ปลาทู” เป็นปลาผิวน้ำที่เป็นอาหารยอดนิยมของคนไทยมานาน เนื่องจากเป็นปลาทะเลสามารถจับได้มากในเขตน่านน้ำของไทยและเป็นปลาที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจชนิดหนึ่ง ประชาชนสามารถหาซื้อมารับประทานได้ง่าย เนื่องจากมีราคาถูก นำมาปรุงอาหารได้หลายเมนู อีกทั้งยังเป็นปลาที่มีรสชาติอร่อย มีคุณค่าทางโภชนาการสูง โดยเนื้อปลาทูมีคุณค่าทางอาหารมากมาย ทั้งกรดไลโนเลอิก ซึ่งเป็นตัวควบคุมระดับคอเลสเทอรอล และไตรกลีเซอไรด์ในกระแสเลือด และกรดโคโคซาเฮ็กชิโนอิก (ดีเอชเอ) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของเซลล์สมอง

 

          ปลาทูไทยแบ่งได้เป็น 4 ชนิด ได้แก่ 1.ปลาทูตัวสั้น  ชื่อสามัญ: Short-bodied Mackerel ชื่อวิทยาศาสตร์: Restrelliger Brachysoma 2.ปลาทู ชื่อสามัญ: Indo-Pacific Mackerel หรือ Indo-Pacific Chub Mackerel ชื่อวิทยาศาสตร์: Restrelliger Neglectus Indo-Pacific-Mackerel 3.ปลาลัง  ชื่อสามัญ: Indian Mackerel ชื่อวิทยาศาสตร์: Restrelliger Kanagurtu Indian-Mackerel และ 4.ปลาทูปากจิ้งจก ชื่อสามัญ: Faughn’s Mackerel ชื่อวิทยาศาสตร์: Restrelliger Faughni

 

          เราสามารถพบปลาทูรวมกันเป็นฝูงบริเวณใกล้ฝั่งบริเวณอุณหภูมิผิวน้ำไม่ต่ำกว่า 17 องศาเซลเซียส ความเค็มของน้ำไม่เกิน 32.5%  แต่ปลาทูทนความเค็มต่ำได้ถึง 20.4% จึงพบในบริเวณน้ำกร่อยได้ ปลาทูวางไข่แบบไข่ลอยน้ำ ไข่ที่ได้รับการผสมจะลอยน้ำอยู่ได้ ซึ่งจะวางไข่ตลอดทั้งปี ทำให้ชาวประมงสามารถจับได้ตลอดทั้งปี โดยปลาทูสายแรกอยู่ในแถบจังหวัดสมุทรสาคร สมุทรสงคราม และเพชรบุรี เรียกว่า ปลาทูสายตะวันตก ที่ถือเป็นแหล่งประมงปลาทูสำคัญของประเทศ ส่วนอีกสายจะอยู่บริเวณภาคตะวันออกแถบจังหวัดตราด จันทบุรี ชลบุรี และฉะเชิงเทรา เรียกว่า สายตะวันออก

 

          ปลาทูจะวางไข่ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม โดยปลาทูสายตะวันตกบริเวณปากอ่าวไทยจะว่ายน้ำไปวางไข่บริเวณนอกฝั่งแถบ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร และสุราษฎร์ธานี แหล่งวางไข่ขนาดใหญ่อยู่บริเวณหาดแม่รำพึง จ.ประจวบคีรีขันธ์, อ.เมือง และ อ.หลังสวน จ.ชุมพร และเกาะสมุย เกาะพงัน จ.สุราษฎร์ธานี จากนั้นจะกลับขึ้นมามาหากินอีกครั้งบริเวณปากอ่าวไทยในเขตพื้นที่ดังกล่าว ส่วนปลาทูสายตะวันออกจะว่ายน้ำไปวาง ๆ ไข่บริเวณเกาะช้างหรือเกาะกง

 

          ปลาทู 1 ตัวจะวางไข่ได้ประมาณ 7 ครั้ง/ปี โดยแม่ปลาทู 1 ตัววางไข่ได้ประมาณ 20,000 ฟอง ปลาทูขนาดเล็กที่ออกหาอาหารบริเวณใกล้ฝั่งจนตัวเต็มวัยถึงวัยผสมพันธุ์จะเดิน ทางกลับสู่แหล่งกำเนิด ที่เป็นแหล่งวางไข่ เพื่อผสมพันธุ์ และวางไข่ตามฤดูกาล โดยตัวเมียจะมีไข่เต็มท้อง และตัวผู้จะมีปริมาณอสุจิที่พร้อมสำหรับการผสมพันธุ์ เมื่อแม่ปลาทูว่ายลงลึก วางไข่บริเวณท้องทะเลที่ความลึกประมาณ 20 เมตร หลังตัวเมียวางไข่เสร็จ ตัวผู้จะฉีดน้ำเชื้อเข้าผสมกับไข่ทันที หลังจากนั้น ไข่จะลอยไปตามกระแสน้ำ และฟักตัวออกเป็นตัวอ่อนในระยะเวลา 10 วัน หลังการวางไข่

 

          ปลาทูเมื่อแรกเกิดจะมีถุงอาหารพองเป็นอาหารสำรองประมาณ 3-5 วัน และจะเริ่มกินอาหารเมื่อถุงอาหารเริ่มยุบตัว ซึ่งระยะนี้จะมีความยาวประมาณ 1 เซนติเมตร การหาอาหารของลูกปลาจะว่ายเข้ารวมกลุ่มกันเป็นฝูง และหาอาหารบริเวณผิวน้ำตื้นบริเวณชายฝั่งของปลาทูทั้ง 2 สาย ที่มีสาหร่าย ปะการังหรือแนวกำบัง ในระยะการหาอาหารนี้ปลาทูจะมีความยาวเพียงประมาณ 3-5 เซนติเมตรเท่านั้น

 

          ปลาทูในระยะแรกจะมีเติบโตอย่างรวดเร็ว เมื่ออายุได้ประมาณ 3 เดือน จะมีขนาดลำตัวยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตร และเมื่ออายุประมาณ 4 เดือน จะมีลำตัวยาวประมาณ 14-16 เซนติเมตร เมื่ออายุประมาณ 6-7 เดือน จะมีลำตัวยาวประมาณ 18-20 เซนติเมตร ก่อนเข้าสู่วัยผสมพันธุ์ และวางไข่

 

          ที่ผ่านมา ความนิยมบริโภคปลาทู ทำให้ทรัพยากรปลาชนิดนี้ได้รับผลกระทบจากหลายอย่าง โดยเฉพาะการถูกจับมามากเกินไปโดยอาศัยเครื่องมือประมงหลากหลายประเภท การจับตัวอ่อนที่สามารถตัดวงจรการเติบโตของปลาทู ซึ่งทำให้สูญเสียมูลค่าในทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล โดยมีการคำนวณว่า ถ้าเรารับประทานลูกปลาทู 1 กิโลกรัม ราคากิโลกรัมละ 100 บาท ซึ่งมีลูกปลาทูประมาณ 1,000 ตัว แต่ถ้ารออีกประมาณ 6-7 เดือนให้ปลาเหล่านี้โตเต็มวัย จะมีน้ำหนักอยู่ที่ประมาณ 12 ตัว ต่อ 1 กิโลกรัม ราคาขายกิโลกรัมละ 70 บาทในตลาดท้องถิ่น และประมาณ 80-120 บาทที่กรุงเทพ ฯ แล้วค่อยซื้อมารับประทานจะทำปลาทูเหล่านี้มีมูลค่าทางเศรษฐกิจเพิ่มขึ้นประมาณ 70-80 เท่าตัว หรือกล่าวคือ ลูกปลาทู 1 กิโลกรัม ราคา 100 บาทในวันนี้ จะมีมูลค่าประมาณ 7,000-8,000 บาท ในระยะเวลา 6-7 เดือนข้างหน้า และถ้าเรือประมง 1 ลำจับลูกปลาทูเที่ยวละ 1 ตัน ก็จะทำให้สูญเสียมูลค่าทางเศรษฐกิจประมาณ 7,000,000-8,000,000 บาท ต่อการทำประมง 1 เที่ยว

 

          สำหรับเครื่องมือการจับปลาทูนั้นได้มีวิวัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องในช่วงก่อนปี 2500 ถึงปัจจุบัน โดยในระยะแรก ๆ มีการใช้อวนตังเกล้อมจับฝูงปลา จากนั้นได้พัฒนามาเป็น “เรืออวนดำ” หรือ “อวนฉลอม” ซึ่งใช้สำหรับจับปลาผิวน้ำอย่างปลาทูโดยเฉพาะ และมีการพัฒนาประสิทธิภาพต่อเนื่อง รวมถึงการใช้อวนลากแผ่นตะเฆ่ การทิ้งซั้ง และตะเกียงในการล่อฝูงปลามาอยู่รวมกัน พัฒนามาเป็น “เรือปั่นได” ที่เปลี่ยนจากการใช้ตะเกียงมาเป็นเครื่องกำเนิดไฟฟ้า พร้อมนำเครื่องมือไฮเทคอย่างเครื่องเอคโคซาวเดอร์ และโซนาร์มาช่วยในการค้นหาปลาทูได้อย่างแม่นยำและใช้ไฟเหนือผิวน้ำแทนการใช้ไฟล่อใต้น้ำ

 

          เรียกว่า ชาวประมงทำทุกวิถีทางเพื่อให้จับปลาทูได้เป็นจำนวนมาก ในขณะที่จำนวนเรือประมงก็มีอยู่เป็นจำนวน ซึ่งตัวเลขจากระบบฐานข้อมูลเรือประมงทะเลไทย ณ วันที่ 11 ตุลาคม 2559 มีจำนวนเรือประมงในระบบอยู่มากกว่า 57,141 ลำ ไม่นับจำนวนที่อยู่นอกระบบ จึงไม่น่าแปลกใจที่จะทำให้ปริมาณผลผลิตปลาทูในแหล่งน้ำธรรมชาติลดลง สร้างความกังวลให้ทางการต้องเริ่มขยับมาควบคุมก่อนที่จะไม่มีปลาทูเหลือให้คนรุ่นอนาคตได้เห็น

 

          โดยในปี 2531 กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้ออกประกาศเรื่อง กำหนดห้ามใช้เครื่องมือทำการประมงบางชนิดมาทำการประมงในฤดูที่ปลามีไข่ แต่คุมได้ไม่ทั้งหมดเพราะชาวประมงบางส่วนดัดแปลงเครื่องมือให้ไม่มีผลต่อสัตว์น้ำที่กำหนด แต่ไปมีผลต่อสัตว์น้ำชนิดอื่นแทน

 

           ต่อมาในปี 2542 ถึงปัจจุบันเริ่มมีการปรับปรุงแก้ไขเป็นกำหนดห้ามใช้เครื่องมือทำการประมงบางชนิดในฤดูที่มีไข่ วางไข่ และเลี้ยงตัวอ่อนในบางพื้นที่ หรือที่รู้จักกันว่า “ปิดอ่าว” นั่นเอง ซึ่งกำหนดห้ามทำประมงพาณิชย์ตามกฎหมาย เพื่อคุ้มครองการแพร่พันธุ์ปลาทูและให้โอกาสลูกปลาทูเจริญเติบโต เพราะการจับในช่วงเวลาดังกล่าวจะได้แต่ปลาขนาดเล็กจำนวนมหาศาล เป็นการตัดโอกาสลูกปลาได้เติบโตและส่งผลกระทบต่อจำนวนประชากรปลาในอนาคต 

 

“ปิดอ่าว” ป้องทรัพยากรปลาทู สู่ประมงปลาทูยั่งยืน

 

          มาตรการปิดอ่าวฝั่งอ่าวไทยปี 2550 อยู่ในช่วงวันที่ 15 กุมภาพันธ์-15 พฤษภาคม ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 26,400 ตารางกิโลเมตร ตั้งแต่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร และสุราษฎร์ธานี โดยเข้มงวดเรื่องการห้ามใช้เครื่องมือทำการประมงบางชนิด ที่อาจส่งผลต่อการแพร่ขยายพันธุ์ของพ่อแม่พันธุ์และสัตว์น้ำวัยอ่อนในท้องทะเลอ่าวไทย 

 

          เครื่องมือทำการประมงที่ห้ามตามประกาศฉบับนี้ เช่น เครื่องมืออวนลากทุกชนิดที่ใช้ประกอบกับเรือกล เครื่องมืออวนติดตาที่ใช้ประกอบกับเรือกลทำการประมงด้วยวิธีล้อมติดปลาทูหรือด้วยวิธีอื่นใดที่คล้ายคลึงกัน เครื่องมืออวนติดตาทุกชนิดที่ใช้ประกอบกับเรือกลทำการประมงในช่วงระหว่างวันที่ 15 เมษายน ถึงวันที่ 15 พฤษภาคม ของทุกปี เป็นต้น

 

          นอกจากนี้ยังกำหนดโทษไว้ด้วยสำหรับผู้ฝ่าฝืน ตั้งแต่ปรับ 5 พันบาท ไปจนถึง ยึดสัตว์น้ำหรือผลิตภัณฑ์สัตว์น้ำ เครื่องมือทำการประมง เพิกถอนใบอนุญาต หรือกักเรือประมงหรือสั่งให้วางประกัน ในกรณีเรือประมงที่กระทำความผิดเป็นเรือประมงที่มิใช่เรือประมงไทย

               

          ต่อมามีการพัฒนาเป็นมาตรการปิดอ่าวไทยรูปตัว ก โดยในเดือนสิงหาคม 2556 รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ออกประกาศกระทรวงฯ เรื่องห้ามใช้เครื่องมือทำการประมงบางชนิดจับสัตว์น้ำครอบคลุมพื้นที่ 8 จังหวัด ได้แก่ ประจวบคีรีขันธ์ เพชรบุรี สมุทรสงคราม สมุทรสาคร กรุงเทพมหานคร สมุทรปราการ ฉะเชิงเทรา และชลบุรี  รวมพื้นที่ทั้งสิ้น 4,940.55 ตารางกิโลเมตรหรือประมาณ 8 ล้านไร่ ในช่วงวันที่ 1 มิถุนายน–31 กรกฎาคมของทุกปี มีผลบังคับใช้ 3 ปี (พ.ศ.2557–2559)  

 

          พร้อมห้ามใช้เครื่องมือทำการประมง หลายอย่าง 1.เครื่องมืออวนล้อมจับที่ใช้ประกอบกับเรือกล 2.เครื่องมืออวนลากที่ใช้ประกอบกับเรือกล 3.เครื่องมืออวนครอบ อวนช้อนหรืออวนยก ที่ใช้ประกอบกับเครื่องกำเนิดไฟฟ้าทำการประมงปลากะตัก  4.เครื่องมืออวนติดตาที่ใช้ประกอบเรือกล ล้อมติดปลาทู  5.เครื่องมืออวนติดตาปลาทูที่ใช้ประกอบกับเรือกล  แต่ยกเว้นให้ใช้เครื่องมืออวนลากแผ่นตะเฆ่  เครื่องมืออวนติดตาปลาทู ที่มีขนาดช่องตาไม่ต่ำกว่า 3.8 เซนติเมตร ยาวไม่เกิน 2,000 เมตร ที่ใช้กับเรือกลความยาวเรือไม่เกิน 10 เมตรและอื่น ๆ

 

          การห้ามจับในพื้นที่อ่าวรูปตัว ก เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่มีทรัพยากรประมงอุดมสมบูรณ์มาก ผลจากเป็นพื้นที่ที่มีแม่น้ำ 5 สาย ได้แก่ แม่น้ำบางปะกง เจ้าพระยา ท่าจีน แม่กลอง และเพชรบุรี ไหลลงสู่อ่าวไทยรูปตัว ก ซึ่งแม่น้ำเหล่านี้ได้พัดพาสารอาหารลงสู่อ่าวไทยจึงอุดมสมบูรณ์ ขณะเดียวกันพื้นที่ดังกล่าวนี้ยังเป็นที่ตั้งของป่าชายเลนซึ่งเป็นแหล่งวางไข่และแหล่งเลี้ยงตัวอ่อนของสัตว์น้ำหลายชนิด 

 

          ผลจากการนำมาตรการปิดอ่าวตัว ก มาใช้ปรากฏว่า ได้ผลดี สามารถใช้เป็นแนวทางการบริหารจัดการเพื่อความยั่งยืนได้ เพราะช่วยป้องกันมิให้พ่อแม่พันธุ์สัตว์น้ำ และสัตว์น้ำวัยอ่อนถูกจับมากเกินควร ซึ่งจะทำให้มีสัตว์น้ำให้จับใช้ประโยชน์ได้ตลอดไป

 

 

อ่าวตัว ก

 

          นายอดิศร พร้อมเทพ อธิบดีกรมประมงเปิดเผยว่า ข้อมูลการสำรวจการจับปลาทูในช่วงก่อนและหลังมาตรการปิดอ่าวไทยรูปตัว ก เมื่อปีที่2558 พบว่า ขนาดปลาทูก่อนปิดอ่าว ตัว ก เป็นปลาทูขนาดเล็กถึงร้อยละ 16 และหลังมาตรการ พบจำนวนปลาทูขนาดเล็กลดลงเหลือเพียงร้อยละ 2.7 ซึ่งสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของการประกาศใช้มาตรการปิดอ่าวตัว ก ในการปกป้องสัตว์น้ำขนาดเล็กและสัตว์น้ำวัยอ่อนในพื้นที่ให้มีโอกาสเติบโตจนมีขนาดใหญ่ขึ้น 

 

          กรมประมงยังศึกษาพบด้วยว่า ในช่วงเดือนมิถุนายน 2559 ปลาทูมีความยาวเฉลี่ย 12.8 เซนติเมตร  ซึ่งเป็นปลาทูขนาดเล็ก ไม่สามารถวางไข่ได้ หากปล่อยปลาทูเจริญเติบโตต่อไปอีก 2 เดือน จะมีความยาว เฉลี่ย 15.8 เซนติเมตร หรือเรียกว่าปลาทูสาว สามารถวางไข่ได้ และจากการประมาณมูลค่าปลาทูในพื้นที่อ่าวไทยรูปตัว ก ก่อนที่จะมีการปิดอ่าว พบมีมูลค่า 93.6 ล้านบาท หากมีการปิดอ่าว 2 เดือน มูลค่าปลาทูจะเพิ่มขึ้นเป็น 391.9 ล้านบาท สัตว์น้ำชนิดอื่น ๆ ก็เช่นเดียวกัน จะมีขนาดใหญ่ขึ้นและมีมูลค่าเพิ่มขึ้นหลังจากเปิดอ่าว

 

          นอกจากนี้ยังพบว่า ชาวประมงพื้นบ้านสามารถจับปลาทูได้เพิ่มขึ้นจากก่อนมาตรการปิดอ่าวจับได้ 130 กิโลกรัม/วัน  แต่ในช่วงหลังมาตรการจับได้ 205.5 กิโลกรัม/วัน โดยขนาดที่จับได้ยังใหญ่กว่าขนาดแรกเริ่มสืบพันธุ์มากกว่า 80 % 

 

          ในเวลาเดียวกันยังพบว่ามีสัตว์น้ำอื่น ๆ อาทิ ปลาเห็ดโคน ปูม้า ที่ชาวประมงจับได้ในรอบ 2 เดือนหลังจากมาตรการปิดอ่าวตัว ก มีขนาดใหญ่และมีความอุดมสมบูรณ์ขึ้นมาก ที่น่าสนใจคือ จากการสำรวจด้วยเรือสำรวจประมง ก่อนมาตรการ ในพื้นที่อ่าวไทยตอนใน ไม่พบ กุ้งแชบ๊วย และ กุ้งโอคัก แต่หลังจากปิดอ่าวตัว ก ไปแล้ว พบว่ามีปริมาณเพิ่มขึ้นสูงถึง 2–4 เท่า สะท้อนให้เห็นถึงความสมบูรณ์เพิ่มขึ้นของสัตว์น้ำ

 

ศึกษาพบอากาศ-สิ่งแวดล้อมเปลี่ยนกระทบปลาทู สู่จัดการที่เหมาะสม

 

          อย่างไรก็ตาม แม้มาตรการปิดอ่าวจะใช้ได้ผลดี แต่จำเป็นต้องมีการปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมและใช้วิธีการอื่น ๆ เสริมอีกเพื่อให้สามารถรักษาความสมบูรณ์ของทรัพยากรปลาทูในทะเลไว้ได้อย่างมั่นคง ซึ่งอาจเป็นการขยายระยะเวลาปิดอ่าว หรือกำหนดเวลาทำประมงในปริมาณและจังหวะเวลาที่เหมาะสม

 

          นักวิชาการคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ผศ.เมธี แก้วเนินและทีม ได้ร่วมกันศึกษาวิจัย ภายใต้การสนับสนุนของกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ได้เปิดเผยเมื่อเร็ว ๆ นี้ถึงความคืบหน้าการศึกษาสภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลงว่า มีผลต่ออุณหภูมิและแพลงก์ตอนพืชที่เป็นอาหารของปลาทูหรือไม่ อย่างไร และการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวมีผลต่อการเจริญเติบโตของปลาทูหรือไม่ เนื่องจากในช่วง 20 ปีที่ผ่านมามีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับปลาทูน้อยมาก และข้อมูลยังไม่มีการทบทวน หรือ ปรับปรุงข้อมูลเกี่ยวกับทรัพยากรปลาทูและสิ่งแวดล้อมที่เชื่อมโยงถึงเรื่องอาหาร ที่อยู่อาศัย อุณหภูมิน้ำ ซึ่งอาจมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงและจำนวนของปลาทู

 

          โดยการศึกษามี 3 งานหลัก คือ 1.ศึกษาแพลงก์ตอนพืชอาหารของปลาทู โดยใช้ภาพถ่ายดาวเทียมย้อนหลังไป 10 ปี เพื่อดูคลอโรฟิลด์ A มีการเก็บข้อมูล พร้อมเก็บตัวอย่างลูกปลาทูในระยะเวลาต่าง ๆ ตัวอย่างแพลงก์ตอนพืชในทะเล ตัวอย่างคุณภาพน้ำและอุณหภูมิของน้ำว่า มีความสัมพันธ์กันอย่างไร ซึ่งจะช่วยทำนายว่า บริเวณใดมีลูกปลาทูอยู่ สู่การบริหารจัดการประมงปลาทูได้อย่างมีประสิทธิภาพขึ้น 2.ศึกษาสถานภาพของทรัพยากรปลาทูในบริเวณอ่าวไทย โดยเก็บตัวอย่างปลาทูจากเรือประมง ผ่าท้องดูรังไข่ อัณฑะ และดูความสัมพันธ์กับฤดูปิดอ่าว ศึกษาเวลาเดิมของการปิดอ่าวยังใช้ได้หรือไม่ อาหารที่พบเป็นแพลงก์ตอนพืชชนิดใด และ 3.การศึกษาผลกระทบทางเศรษฐกิจของการใช้ปลาทูในบริเวณอ่าวไทย โดยสำรวจความคิดเห็นของชาวประมง แม่ค้า แพปลา เกี่ยวกับ สถานการณ์การค้าปลาทู จับได้เป็นปริมาณมากน้อยอย่างไร  อีกทั้งกลไกการตลาดเป็นอย่างไร การสูญเสียทางเศรษฐกิจเมื่อจับปลาได้ขนาดเล็ก

 

          สิ่งที่พวกทีมวิจัยค้นพบ คือ การศึกษาแพลงก์ตอนพืช ทำให้ทราบว่า ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาอุณหภูมิผิวน้ำของทะเลไทยมีอุณหภูมิที่สูงขึ้นมาอย่างต่อเนื่อง ทำให้ฝูงปลาทูโผล่ผิวน้ำน้อยมาก โดยในแต่ละปีอุณหภูมิผิวน้ำจะสูงขึ้นประมาณ 4-5 องศาเซลเซียสเมื่อเปรียบเทียบข้อมูลย้อนหลังไป 3-5 ปี ทั้งที่อุณหภูมิมีความเหมาะสมระหว่าง 29-30 องศา ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลสถิติของกรมประมงที่ว่า ปี 2558 เรือประมงสามารถจับปลาทูบริเวณอ่าวไทยได้ 39,600 ตัน จากทรัพยากรปลาทูในทะเลมีทั้งหมด 94,200 ตัน น้อยกว่า สถิติปี 2552-2556 ซึ่งอยู่ระหว่าง 115,400-148,300 ตัน

 

          ขณะเดียวกันยังพบว่า การวางไข่ช่วงเดือนพฤษภาคม ถือเป็นการวางไข่นอกฤดูกาล เพราะโดยปกติ ปลาทูจะวางไข่ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม จึงมีความเป็นไปได้สูงว่า นอกจากการจับปลาทูมากเกินควร และการจับในช่วงที่ปลาทูยังไม่เจริญเติบโตเต็มที่โดยใช้เครื่องมือการทำประมงบางชนิด เช่น อวนล้อมจับ อวนล้อมปั่นไฟแล้ว สภาพธรรมชาติที่เปลี่ยนแปลงไปยังส่งผลกระทบต่อจำนวนประชากรปลาทูไทยด้วย

 

          ผศ.สมหมาย เจนกิจการ นักวิชาการคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เปิดเผยว่า ปกติปลาทูจะไข่ทุกเดือน แต่ในช่วงปิดอ่าวพบว่า เปอร์เซ็นต์ในการไข่ของปลาทูจะน้อยกว่าช่วงใกล้ ๆ เปิด ซึ่งเป็นผลมาจากการที่สภาพอากาศเปลี่ยนแปลง ทำให้การไข่ล่าช้าออกไป นอกจากนี้ในช่วงปลายของฤดูปิดอ่าว ยังพบปลาทูตัวที่มีไข่ 80-90% แต่หลังจากนั้นจะลดลงเหลือ 40-50%

 

          ตัวเลขดังกล่าวสะท้อนได้ว่า ปลาอาจจะไข่หลังเวลาปิดอ่าวไปแล้ว และลูกปลาไปเจริญเติบโตอยู่นอกเขตอ่าวตัวก่อ ซึ่งเป็นเขตควบคุมการจับปลาในช่วงฤดูการวางไข่ หรือ ช่วงมาตรการปิดอ่าว ทำให้มีความเสี่ยงถูกจับไปในขณะที่ยังเป็นตัววัยอ่อนได้และอาจจะทำให้การปิดอ่าวไม่บรรลุเป้าหมายที่ต้องการ  

 

          ซึ่งการจับลูกปลาทูก่อนโตเต็มวัย ที่เกิดจากการทำประมงด้วยเครื่องมือพื้นบ้านบางชนิด เช่น อวนจม อวนช็อต หรือการลักลอบไปทำประมงช่วงปิดอ่าว ไม่เพียงสูญเสียทรัพยากรไปอย่างไร้ค่าเท่านั้น ยังเสียโอกาสด้านรายได้ด้วย เพราะถูกขายไปในรูปของ “ปลาเป็ดหรือปลาเหยื่อ” ในราคาเพียง 5-16 บาทต่อกิโลกรัม แต่ถ้ารอให้ลูกปลาทูโตกว่านี้ จะขายได้ในราคาที่สูงกว่าประมาณ 70-100 บาทในปัจจุบัน 

 

ผสานหลายภาคส่วน เพาะเลี้ยง ฟื้นฟูทะเล เพิ่มเชื่อมั่น

 

          โดยภาพรวมแล้วอาจกล่าวได้ว่า ความรู้จากงานวิจัยจะเป็นข้อมูลพื้นฐานให้รัฐบาลนำไปกำหนดเป็นนโยบายต่อไปได้ในอนาคต  ทั้งการได้ทราบว่า ช่วงระยะเวลาปิดอ่าว 3 เดือนใช้ได้หรือไม่ หรือควรมีปรับขยายระยะเวลาออกไปอย่างไรเพื่อความเหมาะสม

               

          อย่างไรก็ตามการเดินหน้าสู่การทำประมงปลาทูยั่งยืน ยังสามารถนำแนวทางอื่น ๆ มาใช้เพิ่มเติม เพื่อเสริมความมั่นใจว่าจะสามารถทำให้วัตถุประสงค์ประสบความสำเร็จได้ โดยแนวทางที่นักวิจัยเสนอแนะได้แก่  การเพาะเลี้ยงปลาทู เหมือนการเพาะเลี้ยงปลาชนิดอื่น ๆ ซึ่งปัจจุบันสามารถทำได้แล้ว เป็นผลงานความสำเร็จทีมวิจัยของ น.ส.พรรณติยา ใจอ่อน นักวิชาการประมงปฏิบัติการแห่ง ศูนย์วิจัยและพัฒนาประมงชายฝั่งสมุทรสาคร ซึ่งได้ทดลองจับพ่อแม่พันธุ์มาเพาะเลี้ยงในระบบปิด มีน้ำหมุนเวียน ปรับสภาพการเลี้ยงให้เหมาะสมกับระบบนิเวศในทะเล เพื่อให้ปลาทูวางไข่และสามารถอนุบาลในระบบปิดได้สำเร็จ  โดยแม่ปลาทูวางไข่ครั้งละประมาณ 15,000-30,000 ฟอง ละมีพฤติกรรมวางไข่แบบรวมฝูง แม่ปลาทั้งฝูงจะวางไข่เป็นระยะ ๆ ต่อเนื่องกันหลายวันไปจนหมดฤดูผสมพันธุ์  

 

          ความสำเร็จนี้ได้กลายเป็นอีกความหวังจะมาช่วยทดแทนสถานการณ์การจับปลาทูมากเกินไปได้

 

          ส่วนอีกแนวทางที่สามารถทำคู่ขนานกันไปได้คือ “การฟื้นฟูทะเลของไทย” ให้มีสภาพแวดล้อมที่ดีเหมาะสำหรับสิ่งมีชีวิตในน้ำอยู่ได้อย่างสมบูรณ์และปลอดภัย  ซึ่งแน่นอนว่า การแก้ปัญหาอย่างยั่งยืนนี้จำเป็นต้องได้รับความร่วมมือของทุกภาคส่วน สอดพ้องกับนโยบายของรัฐบาล เพื่อเดินหน้าสู่ไทยแลนด์ 4.0 นั่นเอง

 

มาถึงจุดนี้ คงต้องให้กำลังใจทุกภาคส่วนเดินหน้าปกป้อง “ปลาทู” ให้อยู่คู่ทะเลไทยได้ประสบความสำเร็จ เพื่อให้เรามีปลาทูเป็นเมนูอร่อยได้ลิ้มลองกันไปตลอดกาล

 

 

ขอบคุณข้อมูลจาก
• http://pasusat.com/(ธัญญารัตน์ สามัตถิยะ, 2545. ความสำคัญของปลาทูต่อสังคมและเศรษฐกิจไทย พ.ศ.2397-2496.)
• http://www.thansettakij.com/
• ข้อมูลจากกรมประมง
• ศูนย์สารสนเทศการวิจัย (ศสจ.) “สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.)
• http://www.tmd.go.th/
• http://www.greennet.or.th/
• http://www.greentheearth.info/
• ศูนย์วิจัยและพัฒนาประมงชายฝั่งสมุทรสาคร (https://www.youtube.com)
• เว็บไซต์สถาบันวิจัยการเพาะเลี้ยงสัตว์ชายฝั่ง สงขลา (http://www.nicaonline.com/)
• http://202.129.59.73/hotworld/greenhouse/greenhousegas.htm